Η άμυνα ήταν στο επίκεντρο του τελευταίου Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό ήταν το αποκορύφωμα των εντατικών εργασιών για την ασφάλεια και την άμυνα της ΕΕ με την προετοιμασία της ευρωπαϊκής βιομηχανικής στρατηγικής στον τομέα της άμυνας και τη δημιουργία ενός νέου ταμείου για την ενίσχυση της στρατιωτικής στήριξης της ΕΕ προς την Ουκρανία. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας/Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τζοσεπ Μπορέλ έγραψε σχετικά στις 25 Μαρτίου: «Η πολιτική εξουσίας αναδιαμορφώνει τον κόσμο μας. Με τον ρωσικό επιθετικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας, τον πόλεμο που ξέσπασε ξανά στη Μέση Ανατολή, τα πραξικοπήματα στο Σαχέλ, τις εντάσεις στην Ασία... βλέπουμε ταυτόχρονα την επιστροφή των «παλαιών» συμβατικών πολέμων και την εμφάνιση «νέου», υβριδικού πολέμου που χαρακτηρίζεται από κυβερνοεπιθέσεις και την οπλοποίηση των πάντων, από το εμπόριο έως τη μετανάστευση. Αυτό το επιδεινούμενο γεωπολιτικό περιβάλλον θέτει την Ευρώπη σε κίνδυνο, όπως προέβλεψα κατά την παρουσίαση της στρατηγικής πυξίδας, της νέας στρατηγικής της ΕΕ για την άμυνα και την ασφάλεια, το 2022.
Πριν από τέσσερα χρόνια, όταν αντιμετωπίζαμε την πανδημία COVID-19, πολλοί δήλωσαν ότι η ΕΕ ζούσε μια στιγμή της Χάμιλτον, επειδή αποφασίσαμε να εκδώσουμε ένα κοινό χρέος για την άμβλυνση των συνεπειών αυτής της κρίσης, όπως έκανε ο Alexander Hamilton μετά τον πόλεμο ανεξαρτησίας των ΗΠΑ. Τώρα μάλλον μπαίνουμε σε μια στιγμή του Δημοσθένη, αναφερόμενος στον μεγάλο Έλληνα πολιτικό που κινητοποίησε τους Αθηναίους συμπολίτες του ενάντια στον Μακεδονικό ιμπεριαλισμό πριν από 2400 χρόνια: επιτέλους συνειδητοποιούμε τις πολλές προκλήσεις ασφάλειας στο επικίνδυνο περιβάλλον μας.
Τι κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις πολύπλευρες απειλές; Ο μήνας Μαρτίου σηματοδοτεί δύο επετείους: το τρίτο της δημιουργίας του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη (ΕΜΕ) και το δεύτερο της έγκρισης της στρατηγικής πυξίδας. Αυτά τα εργαλεία ήταν καίριας σημασίας για τη γεωπολιτική μας αφύπνιση τα τελευταία χρόνια. Είναι η κατάλληλη στιγμή να σκεφτούμε τι έχει γίνει και πού κατευθυνόμαστε στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας.
Στρατιωτική στήριξη της Ουκρανίας με πρωτοφανή τρόπο
Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη (ΕΜΕ) είναι ένα διακυβερνητικό και εκτός προϋπολογισμού ταμείο της ΕΕ. Θεσπίστηκε το 2021 για να μας επιτρέψει να στηρίξουμε τους εταίρους μας με στρατιωτικό εξοπλισμό, πράγμα που δεν κατέστη δυνατό μέσω του προϋπολογισμού της ΕΕ. Ξεκινήσαμε με 5 δισεκατομμύρια ευρώ, σήμερα το δημοσιονομικό ανώτατο όριο αυτού του ταμείου ανέρχεται σε 17 δισεκατομμύρια ευρώ.
Αν και δεν δημιουργήθηκε αρχικά για το σκοπό αυτό, ο ΕΜΕ υπήρξε η ραχοκοκαλιά της στρατιωτικής μας στήριξης προς την Ουκρανία. Μέχρι στιγμής, έχουμε χρησιμοποιήσει 6,1 δισ. ευρώ από τον ΕΜΕ για να παράσχουμε κίνητρα για τη στήριξη της Ουκρανίας από τα κράτη μέλη της ΕΕ και, μαζί με αυτά, η ΕΕ έχει παραδώσει συνολικά 31 δισ. ευρώ σε στρατιωτικό εξοπλισμό στην Ουκρανία από την αρχή του πολέμου. Και ο αριθμός αυτός αυξάνεται καθημερινά.
Με αυτά τα κεφάλαια, διατηρήσαμε τη στρατιωτική μας στήριξη προς την Ουκρανία. Μεταξύ άλλων δράσεων, μέχρι αυτό το καλοκαίρι, θα έχουμε εκπαιδεύσει 60.000 Ουκρανούς στρατιώτες. έχουμε δωρίσει 500.000 βλήματα πυροβολικού στην Ουκρανία και μέχρι το τέλος του έτους θα είναι πάνω από 1 εκατομμύριο. Επιπλέον, η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία παρέχει επίσης στην Ουκρανία 400.000 οβίδες μέσω εμπορικών συμβάσεων. Η τσεχική πρωτοβουλία για την αγορά πυρομαχικών εκτός της ΕΕ προστίθεται στις προσπάθειες αυτές. Ωστόσο, απέχει πολύ από το να είναι αρκετό και πρέπει να αυξήσουμε τόσο την παραγωγική μας ικανότητα όσο και τους χρηματοδοτικούς πόρους που διατίθενται για τη στήριξη της Ουκρανίας.
Την περασμένη Δευτέρα στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων, αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε ένα νέο Ταμείο Βοήθειας για την Ουκρανία στο πλαίσιο του ΕΜΕ, με 5 δισ. ευρώ, για να συνεχίσουμε να στηρίζουμε στρατιωτικά την Ουκρανία. Πρότεινα επίσης την περασμένη Τετάρτη στο Συμβούλιο να ανακατευθύνει το 90 % των έκτακτων εσόδων από τα ακινητοποιημένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στον ΕΜΕ, ώστε να αυξηθεί η οικονομική ικανότητα της στρατιωτικής στήριξης προς την Ουκρανία.
Ενίσχυση των παγκόσμιων εταιρικών μας σχέσεων στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας
Ωστόσο, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη δεν βοηθά μόνο την Ουκρανία. Μέχρι στιγμής, το έχουμε χρησιμοποιήσει για να υποστηρίξουμε 22 εταίρους και οργανισμούς. Από το 2021 έχουμε διαθέσει σχεδόν 1 δισ. EUR σε επιχειρήσεις υπό την ηγεσία της Αφρικανικής Ένωσης και περιφερειακών οργανισμών, καθώς και στις ένοπλες δυνάμεις οκτώ χωρών εταίρων στην Αφρική. Στα Δυτικά Βαλκάνια, υποστηρίζουμε την περιφερειακή στρατιωτική συνεργασία, καθώς και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Βόρεια Μακεδονία. Στηρίζουμε επίσης τη Μολδαβία και τη Γεωργία στην ανατολική γειτονία, καθώς και την Ιορδανία και τον Λίβανο στη Νότια Γειτονία.
Από την έναρξη της θητείας μου, έχουμε ξεκινήσει εννέα νέες αποστολές και επιχειρήσεις στο πλαίσιο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ). Η τελευταία επιχείρηση, οι ασπίδες στην Ερυθρά Θάλασσα και την περιοχή του Κόλπου για την προστασία των εμπορικών σκαφών, έχει συσταθεί σε χρόνο ρεκόρ. Με τις επιχειρήσεις Irini στη Μεσόγειο, Atalanta κοντά στο Κέρας της Αφρικής και τις συντονισμένες θαλάσσιες παρουσίες μας στον Κόλπο της Γουινέας και τον Ινδικό Ωκεανό, γινόμαστε όλο και περισσότερο ένας παγκόσμιος πάροχος θαλάσσιας ασφάλειας. Ξεκινήσαμε επίσης πέρυσι δύο νέες μη στρατιωτικές αποστολές στην Αρμενία και στη Δημοκρατία της Μολδαβίας.
Ωστόσο, οι αποστολές μας στον Νίγηρα έπρεπε να ανασταλούν λόγω του στρατιωτικού πραξικοπήματος και η στρατιωτική μας αποστολή στο Μάλι έχει ανασταλεί. Αυτή τη στιγμή επανεξετάζουμε τη μορφή της στήριξης που μπορούμε να προσφέρουμε στους εταίρους μας στην περιοχή: στο πλαίσιο αυτό, δημιουργήσαμε τον περασμένο Δεκέμβριο ένα νέο είδος πολιτικοστρατιωτικής πρωτοβουλίας για να βοηθήσουμε τις χώρες εταίρους μας στον Κόλπο της Γουινέας να καταπολεμήσουν τις τρομοκρατικές απειλές που προέρχονται από το Σαχέλ.
Ενισχύσαμε επίσης τη συνεργασία μας με το ΝΑΤΟ σε διάφορους βασικούς τομείς όπως το διάστημα, ο κυβερνοχώρος, το κλίμα και η άμυνα και οι υποδομές ζωτικής σημασίας. Διευρύναμε και εμβαθύναμε το δίκτυο των προσαρμοσμένων διμερών εταιρικών σχέσεων στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας με τη Νορβηγία, τον Καναδά, καθώς και με χώρες της ανατολικής γειτονίας (Γεωργία, Μολδαβία), την Αφρική (Νότια Αφρική, Ρουάντα), τον Ινδοειρηνικό (Ιαπωνία, Δημοκρατία της Κορέας, Αυστραλία) και τη Λατινική Αμερική (Χιλή, Κολομβία). Το πρώτο Φόρουμ Ασφάλειας και Άμυνας Schuman τον Μάρτιο του περασμένου έτους, το οποίο συγκέντρωσε εταίρους στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας από περισσότερες από 50 χώρες, ήταν επιτυχής. Θα βασιστούμε σε αυτό όταν συναντηθούμε για το επόμενο Φόρουμ Schuman στις 28 και 29 Μαΐου.
Ενίσχυση της ικανότητας αντίδρασης σε κρίσεις στο εξωτερικό
Ένα από τα κύρια παραδοτέα που προβλέπονταν από τη στρατηγική πυξίδα ήταν η δημιουργία μιας νέας ικανότητας ταχείας ανάπτυξης της ΕΕ ώστε να είναι σε θέση να αντιδρά γρήγορα αυτόνομα σε καταστάσεις κρίσης, για παράδειγμα για την εκκένωση Ευρωπαίων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, όπως στο Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 2021 ή στο Σουδάν τον Απρίλιο του 2023.
Θα τεθεί σε λειτουργία το επόμενο έτος, αλλά για να προετοιμαστούμε γι’ αυτό, οργανώσαμε την πρώτη στρατιωτική άσκηση της ΕΕ τον περασμένο Οκτώβριο στο Κάδιθ της Ισπανίας. Συμμετείχαν 31 στρατιωτικές μονάδες, 25 αεροσκάφη, 6 πλοία και 2.800 άτομα από τις ένοπλες δυνάμεις των κρατών μελών. Μια δεύτερη ζωντανή άσκηση θα πραγματοποιηθεί στο τέλος του έτους στη Γερμανία.
Ένα νέο κέντρο αντιμετώπισης κρίσεων λειτουργεί πλέον στην ΕΥΕΔ για τον συντονισμό των δραστηριοτήτων της ΕΕ σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, συμπεριλαμβανομένης της εκκένωσης των ευρωπαίων πολιτών. Ενισχύουμε επίσης το στρατιωτικό και πολιτικό αρχηγείο μας στις Βρυξέλλες.
Περισσότερες επενδύσεις στην άμυνα και ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας της ΕΕ
Στο εσωτερικό, πρέπει επίσης να επενδύσουμε πολύ περισσότερο και να βοηθήσουμε την αμυντική βιομηχανία μας να αυξήσει τις παραγωγικές της ικανότητες. Δεν υπάρχει άλλη λύση εάν εξετάσουμε το μέγεθος των αμυντικών αναγκών για την Ουκρανία, αλλά και για τα κράτη μέλη μας που πρέπει να αναπληρώσουν τα αποθέματά τους και να αποκτήσουν νέο εξοπλισμό.
Τα κράτη μέλη της ΕΕ δαπανούν ήδη σημαντικά περισσότερα για την άμυνα, με αύξηση του αμυντικού προϋπολογισμού κατά 40 % την τελευταία δεκαετία και αύξηση ύψους 50 δισ. EUR μεταξύ 2022 και 2023. Ωστόσο, ο προϋπολογισμός της ΕΕ για την άμυνα ύψους 290 δισ. EUR το 2023 αντιπροσωπεύει μόνο το 1,7 % του ΑΕΠ μας βάσει του κριτηρίου αναφοράς 2 % του ΝΑΤΟ. Και στο σημερινό γεωπολιτικό πλαίσιο, αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ελάχιστη απαίτηση.
Ωστόσο, το συνολικό ποσό των εκτάσεών μας δεν είναι το μόνο ποσό που πρέπει να ακολουθήσουμε προσεκτικά. Για να χρησιμοποιήσουμε αποτελεσματικά τα αμυντικά μας έξοδα, πρέπει επίσης να φροντίσουμε για την κάλυψη των κενών και την αποφυγή επικαλύψεων. Όπως έχω ήδη πει σε πολλές περιπτώσεις, πρέπει να δαπανήσουμε περισσότερα αλλά και καλύτερα και καλύτερα μέσα μαζί.
Το 2022, οι ευρωπαϊκοί στρατοί έχουν επενδύσει 58 δισεκατομμύρια σε νέο εξοπλισμό. Για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά, υπερέβη το όριο αναφοράς του 20 % των αμυντικών δαπανών. Ωστόσο, μόνο το 18 % αυτών των επενδύσεων στον τομέα της άμυνας πραγματοποιούνται επί του παρόντος με συνεργατικό τρόπο, πολύ κάτω από το όριο αναφοράς του 35 % που καθορίστηκε από τα ίδια τα κράτη μέλη της ΕΕ το 2007. Από την έναρξη του ρωσικού επιθετικού πολέμου, το 78 % του εξοπλισμού που αγόρασαν οι στρατοί της ΕΕ προερχόταν από χώρες εκτός της ΕΕ. Καθυστερούμε επίσης στις επενδύσεις μας στην έρευνα και την ανάπτυξη.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο παρουσίασα νωρίτερα αυτό το μήνα μαζί με την Επιτροπή την πρώτη ευρωπαϊκή βιομηχανική στρατηγική στον τομέα της άμυνας. Πρέπει να παράσχουμε κίνητρα για πολύ περισσότερες κοινές προμήθειες, να διασφαλίσουμε καλύτερα την ασφάλεια των προμηθειών μας, να εδραιώσουμε την ουκρανική αμυντική βιομηχανία στην Ευρώπη και να οργανώσουμε μια μαζική βιομηχανική αύξηση. Πρέπει επίσης να καλύψουμε τις νέες στρατιωτικές τεχνολογίες, όπως τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη ή η τεχνητή νοημοσύνη. Με τον κόμβο καινοτομίας του, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας θα συνεχίσει να διαδραματίζει καίριο ρόλο σε αυτές τις προσπάθειες.
Για να επιτύχουμε, θα πρέπει να εξασφαλίσουμε πολύ καλύτερη πρόσβαση στη χρηματοδότηση για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, ιδίως με την προσαρμογή των δανειοδοτικών πολιτικών της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Θα πρέπει επίσης να προβλέψουμε την έκδοση κοινού χρέους για να βοηθήσουμε στη χρηματοδότηση της σημαντικής αναγκαίας επενδυτικής προσπάθειας στις αμυντικές ικανότητες και την αμυντική βιομηχανία, όπως πράξαμε για την αντιμετώπιση της κρίσης COVID-19. Ωστόσο, έχουμε ακόμη πολλή δουλειά να κάνουμε για να καταλήξουμε σε συμφωνία σχετικά με το θέμα αυτό.
Τέλος, θα πρέπει επίσης να ενισχύσουμε την άμυνά μας όσον αφορά τις υβριδικές απειλές και τις απειλές στον κυβερνοχώρο, τη χειραγώγηση των πληροφοριών από το εξωτερικό και τις παρεμβάσεις και την ανθεκτικότητα των υποδομών ζωτικής σημασίας.
Όπως αναλύεται εδώ, πολλά έχουν ήδη γίνει τα τελευταία χρόνια, ωστόσο γνωρίζω πολύ καλά ότι πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη για να ταιριάξουν με το μέγεθος των απειλών που αντιμετωπίζουμε. Χρειαζόμαστε ένα άλμα προς τα εμπρός στην ευρωπαϊκή αμυντική και ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία».
