Λίγες εβδομάδες πριν το Αζερμπαϊτζάν εξαπολύσει την 24ωρη επίθεσή του στις 19 Σεπτεμβρίου, στρατιωτικά φορτηγά αεροσκάφη του Αζερμπαϊτζάν πετούσαν επανειλημμένα μεταξύ μιας αεροπορικής βάσης στο νότιο Ισραήλ και ενός αεροδρομίου κοντά στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, σύμφωνα με τα δεδομένα παρακολούθησης πτήσεων και τους Αρμένιους διπλωμάτες, ακόμη και όταν οι δυτικές κυβερνήσεις προέτρεπαν σε ειρηνευτικές συνομιλίες.
Οι πτήσεις ταρακούνησαν τους Αρμένιους αξιωματούχους στο Γερεβάν, που από καιρό είναι επιφυλακτικοί απέναντι στη στρατηγική συμμαχία μεταξύ Ισραήλ και Αζερμπαϊτζάν, και έριξαν φως στα εθνικά συμφέροντα του Ισραήλ στην ανήσυχη περιοχή νότια των βουνών του Καυκάσου.
"Για εμάς, αποτελεί μεγάλη ανησυχία το γεγονός ότι ισραηλινά όπλα πυροβολούν τον λαό μας", δήλωσε ο Αρμάν Ακοπιάν, πρεσβευτής της Αρμενίας στο Ισραήλ, στο Associated Press. Σε έναν καταιγισμό διπλωματικών ανταλλαγών, ο Ακοπιάν δήλωσε ότι εξέφρασε ανησυχία σε Ισραηλινούς πολιτικούς και νομοθέτες τις τελευταίες εβδομάδες σχετικά με τις ισραηλινές αποστολές όπλων. "Δεν βλέπω γιατί το Ισραήλ δεν θα έπρεπε να είναι σε θέση να εκφράσει τουλάχιστον κάποια ανησυχία για την τύχη των ανθρώπων που εκδιώκονται από την πατρίδα τους", δήλωσε στο AP.
Ο αιφνιδιασμός του Αζερμπαϊτζάν τον Σεπτέμβριο με βαρύ πυροβολικό, εκτοξευτές ρουκετών και μη επανδρωμένα αεροσκάφη - που προμηθεύτηκαν σε μεγάλο βαθμό από το Ισραήλ και την Τουρκία, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες - ανάγκασε τις αρμενικές αρχές να καταθέσουν τα όπλα τους και να παραδοθούν.
Η επίθεση του Αζερμπαϊτζάν σκότωσε πάνω από 200 Αρμένιους στον θύλακα, και περίπου 200 στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν, σύμφωνα με αξιωματούχους. Υπάρχουν προεκτάσεις πέρα από τον ασταθή θύλακα των 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων (1.700 τετραγωνικά μίλια). Οι μάχες ώθησαν περισσότερους από 100.000 ανθρώπους - πάνω από το 80% των αρμενικής καταγωγής κατοίκων του θύλακα - να εγκαταλείψουν τις τελευταίες δύο εβδομάδες.
Τα υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας του Ισραήλ αρνήθηκαν να σχολιάσουν τη χρήση ισραηλινών όπλων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ ή τις ανησυχίες των Αρμενίων για τη στρατιωτική συνεργασία με το Αζερμπαϊτζάν. Τον Ιούλιο, ο Ισραηλινός υπουργός Άμυνας Γιοάβ Γκαλάντ επισκέφθηκε το Μπακού, την πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, όπου εξήρε τη στρατιωτική συνεργασία των χωρών και τον κοινό "αγώνα κατά της τρομοκρατίας".
Το Ισραήλ έχει μεγάλο μερίδιο στο Αζερμπαϊτζάν, το οποίο χρησιμεύει ως κρίσιμη πηγή πετρελαίου και είναι σταθερός σύμμαχος κατά του αρχιεχθρού του Ισραήλ, του Ιράν. Είναι επίσης ένας επικερδής πελάτης εξελιγμένων όπλων. "Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για τη θέση μας στην υποστήριξη της άμυνας του Αζερμπαϊτζάν", δήλωσε ο πρώην πρέσβης του Ισραήλ στο Αζερμπαϊτζάν, Αρκάντι Μίλμαν. "Έχουμε μια στρατηγική εταιρική σχέση για τον περιορισμό του Ιράν".
Παρόλο που το κάποτε φτωχό σε πόρους Ισραήλ διαθέτει τώρα άφθονο φυσικό αέριο στις μεσογειακές του ακτές, το Αζερμπαϊτζάν εξακολουθεί να προμηθεύει τουλάχιστον το 40% των αναγκών του Ισραήλ σε πετρέλαιο, διατηρώντας τα αυτοκίνητα και τα φορτηγά στους δρόμους του. Το Ισραήλ στράφηκε προς τα υπεράκτια κοιτάσματα του Μπακού στα τέλη της δεκαετίας του 1990, δημιουργώντας έναν πετρελαιαγωγό μέσω του τουρκικού κόμβου μεταφορών Ceyan που απομόνωσε το Ιράν, το οποίο εκείνη την εποχή κεφαλαιοποιούσε το πετρέλαιο που έρεε μέσω των αγωγών του από το Καζακστάν προς τις παγκόσμιες αγορές.
Το Αζερμπαϊτζάν ήταν επί μακρόν καχύποπτο απέναντι στο Ιράν, τον επίσης σιίτη μουσουλμάνο γείτονά του στην Κασπία Θάλασσα, και τριβόταν με την υποστήριξή του προς την Αρμενία, η οποία είναι ορθόδοξη χριστιανική. Το Ιράν έχει κατηγορήσει το Αζερμπαϊτζάν ότι φιλοξενεί μια βάση για επιχειρήσεις των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών εναντίον του - ισχυρισμό που το Αζερμπαϊτζάν και το Ισραήλ αρνούνται.
"Είναι σαφές για εμάς ότι το Ισραήλ έχει συμφέρον να διατηρεί στρατιωτική παρουσία στο Αζερμπαϊτζάν, χρησιμοποιώντας το έδαφός του για να παρακολουθεί το Ιράν", δήλωσε ο Αρμένιος διπλωμάτης Τιγκράν Μπαλαγιάν.
Λίγοι έχουν επωφεληθεί περισσότερο από τις στενές σχέσεις των δύο χωρών από τους ισραηλινούς στρατιωτικούς εργολάβους. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι το Ισραήλ προμήθευσε στο Αζερμπαϊτζάν σχεδόν το 70% του οπλοστασίου του μεταξύ 2016 και 2020 - δίνοντας στο Αζερμπαϊτζάν πλεονέκτημα έναντι της Αρμενίας και ενισχύοντας τη μεγάλη αμυντική βιομηχανία του Ισραήλ.
"Τα ισραηλινά όπλα έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στο να μπορέσει ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν να επιτύχει τους στόχους του", δήλωσε ο Πήτερ Βέζεμαν, ανώτερος ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης, το οποίο παρακολουθεί τις πωλήσεις όπλων. Οι ισραηλινοί πύραυλοι μεγάλου βεληνεκούς και τα εκρηκτικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη, έχουν αναπληρώσει τη μικρή αεροπορία του Αζερμπαϊτζάν, δήλωσε ο Βέζεμαν, ακόμη και κατά καιρούς χτυπώντας βαθιά μέσα στην ίδια την Αρμενία. Εν τω μεταξύ, οι ισραηλινοί πύραυλοι επιφανείας-αέρος Barak-8 έχουν προστατεύσει τον εναέριο χώρο του Αζερμπαϊτζάν καταρρίπτοντας πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη, πρόσθεσε.
Λίγο πριν από την επίθεση του περασμένου μήνα, το υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε ότι ο στρατός πραγματοποίησε δοκιμή πυραύλου Barak-8. Η κατασκευάστρια εταιρεία του, η Israel Aerospace Industries, αρνήθηκε να σχολιάσει τη χρήση του συστήματος αεράμυνας του Αζερμπαϊτζάν και των μη επανδρωμένων αεροσκαφών μάχης.
Αλλά το Αζερμπαϊτζάν έχει παραμιλήσει για την επιτυχία των ισραηλινών μη επανδρωμένων αεροσκαφών να διασπάσουν την αρμενική άμυνα και να ανατρέψουν την ισορροπία στον αιματηρό πόλεμο των έξι εβδομάδων το 2020. Ο υπουργός Άμυνας του το 2016 αποκάλεσε ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος μάχης που κατασκευάστηκε από την ισραηλινή Aeronautics Group "εφιάλτη για τον αρμενικό στρατό", ο οποίος υποστήριξε τους Αρμένιους της περιοχής κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης του Αζερμπαϊτζάν με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ εκείνο το έτος.
Ο πρόεδρος Ιλάμ Αλίεφ το 2021 - ένα έτος θανατηφόρων συγκρούσεων στα σύνορα Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας - καταγράφηκε από την κάμερα να χαμογελά καθώς χάιδευε το μικρό ισραηλινό μη επανδρωμένο αεροσκάφος αυτοκτονίας "Harop" κατά τη διάρκεια μιας έκθεσης όπλων. Το Ισραήλ έχει αναπτύξει παρόμοια μη επανδρωμένα αεροσκάφη αυτοκτονίας κατά τη διάρκεια θανατηφόρων επιδρομών του στρατού εναντίον Παλαιστίνιων μαχητών στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη.
"Χαιρόμαστε για αυτή τη συνεργασία, ήταν αρκετά υποστηρικτική και αρκετά επωφελής για την άμυνα", δήλωσε στο AP ο πρεσβευτής του Αζερμπαϊτζάν στο Ισραήλ, Μουχτάρ Μαμάντοφ, μιλώντας γενικά για την υποστήριξη του Ισραήλ προς τον στρατό του Αζερμπαϊτζάν. "Δεν το κρύβουμε".
Σε μια κρίσιμη στιγμή στις αρχές Σεπτεμβρίου - καθώς οι διπλωμάτες προσπαθούσαν να αποτρέψουν μια κλιμάκωση - τα δεδομένα παρακολούθησης πτήσεων δείχνουν ότι τα αζερικά φορτηγά αεροπλάνα άρχισαν να εισρέουν στην Ovda, μια στρατιωτική βάση στο νότιο Ισραήλ με ένα διάδρομο προσγείωσης μήκους 3.000 μέτρων, γνωστό ως το μοναδικό αεροδρόμιο στο Ισραήλ που χειρίζεται την εξαγωγή εκρηκτικών υλών.
Το AP εντόπισε τουλάχιστον έξι πτήσεις της Silk Way Airlines του Αζερμπαϊτζάν που προσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο Ovda μεταξύ 1ης και 17ης Σεπτεμβρίου από το Μπακού, σύμφωνα με τον ιστότοπο παρακολούθησης αεροπορικών μεταφορών FlightRadar24.com. Το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε την επίθεσή του δύο ημέρες αργότερα.
Κατά τη διάρκεια αυτών των έξι ημερών, το ρωσικής κατασκευής στρατιωτικό μεταγωγικό αεροσκάφος Ilyushin Il-76 παρέμεινε στην πίστα του Ovda για αρκετές ώρες πριν αναχωρήσει είτε για το Μπακού είτε για τη Γκάντζα, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, ακριβώς βόρεια του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Τον Μάρτιο, μια έρευνα της εφημερίδας Haaretz ανέφερε ότι είχε καταμετρήσει 92 στρατιωτικές εμπορευματικές πτήσεις του Αζερμπαϊτζάν στο αεροδρόμιο Ovda από το 2016-2020. Η ξαφνική αύξηση των πτήσεων συνέπεσε με την κλιμάκωση των μαχών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, διαπίστωσε.
"Κατά τη διάρκεια του πολέμου του 2020, βλέπαμε πτήσεις κάθε δεύτερη μέρα και τώρα, πάλι, βλέπουμε αυτή την ένταση των πτήσεων που οδηγεί στην τρέχουσα σύγκρουση", δήλωσε ο Ακοπιάν, ο πρέσβης της Αρμενίας. "Είναι ξεκάθαρο για εμάς τι συμβαίνει".
Η απόφαση να υποστηριχθεί μια αυταρχική κυβέρνηση ενάντια σε μια εθνοτική και θρησκευτική μειονότητα έχει τροφοδοτήσει μια συζήτηση στο Ισραήλ σχετικά με την επιτρεπτική πολιτική της χώρας για τις εξαγωγές όπλων. Από τους 10 μεγαλύτερους κατασκευαστές όπλων παγκοσμίως, μόνο το Ισραήλ και η Ρωσία δεν έχουν νομικούς περιορισμούς στις εξαγωγές όπλων με βάση τις ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
