Ο ρωσικός στρατός, που θεωρείται ένας από τους ισχυρότερους στον κόσμο, βρέθηκε ξαφνικά βαλτωμένος στην Ουκρανία. Πώς μπορεί η διαφθορά, την οποία η Μόσχα πολεμά εδώ και δεκαετίες, να βοηθήσει στην εξήγηση του τέλματος;
Στην αρχή της εισβολής του στην Ουκρανία, ο ρωσικός στρατός θεωρούνταν ένας από τους ισχυρότερους στον κόσμο. Το 2022, η δύναμη αποτελούνταν από 900.000 στρατιωτικούς - το πέμπτο μεγαλύτερο στον κόσμο, ξεπερνώντας μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα, την Ινδία και πιθανώς τη Βόρεια Κορέα, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών (IISS).
Όσον αφορά το υλικό, η Ρωσία διέθετε περισσότερα από 12.000 άρματα μάχης, 6.000 αυτοκινούμενα οχήματα πυροβολικού, 3.000 συστήματα πολλαπλής εκτόξευσης πυραύλων και περίπου 7.000 ρυμουλκούμενα πυροβόλα. Το απόθεμα πυρηνικών κεφαλών της είναι μεγαλύτερο από αυτό όλων των χωρών του ΝΑΤΟ μαζί.
Με αυτούς τους δείκτες, που προέρχονται από μια μελέτη του IISS του 2022, η Ρωσία ξεπέρασε κάθε άλλο στρατό στον πλανήτη. Πώς αυτή η τρομερή στρατιωτική μηχανή κατέληξε σχεδόν κυριολεκτικά βαλτωμένη σε αυτό που υποτίθεται ότι ήταν ένας «σύντομος, νικηφόρος πόλεμος»;
Ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν παραπλανήθηκε, τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της επιχείρησης. Άλλοι επισημαίνουν ότι οι στρατιώτες και οι κατώτεροι αξιωματικοί δεν ήταν έτοιμοι για πραγματική μάχη, δεδομένης της μυστικότητας με την οποία γίνονταν οι προετοιμασίες. Εμπειρογνώμονες και στρατιωτικοί αξιωματικοί που μίλησαν με το OCCRP ανέφεραν αυτές τις σκέψεις. Ωστόσο, οι περισσότεροι συμφώνησαν ότι οι αποτυχίες της εκστρατείας είχαν επίσης τις ρίζες τους σε έναν άλλο βασικό παράγοντα: τη διαφθορά.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι στον στρατό —για να τεθεί λαϊκά— οι άνθρωποι κλέβουν, είτε πρόκειται για εξοπλισμό, καύσιμα ή στολές. Υπάρχει επίσης έλλειψη διαφάνειας σε βασικά δεδομένα, όπως οι αριθμοί και το κόστος επανεξοπλισμού, γεγονός που υποδεικνύει προσοδοφόρο έδαφος για εκδηλώσεις διαφθοράς. Ο νεποτισμός, η κλοπή και η υπεξαίρεση επηρεάζουν επίσης τη διαδικασία εκπαίδευσης, τόσο σε καιρό ειρήνης όσο και κατά τη διάρκεια άλλων «ειδικών επιχειρήσεων» στην Ουκρανία και τη Συρία. Η διαφθορά υπονομεύει τις γραμμές επικοινωνίας και ανεφοδιασμού όπως και οι εχθρικές νάρκες.
Τελικά, λένε οι ειδικοί, είναι η διαφθορά στον ρωσικό στρατό που μπορεί να σώσει το Κίεβο.
Νέο Υλικό
Ο ρωσικός στρατός προετοιμαζόταν για μια πιθανή επιχείρηση στην Ουκρανία για πάνω από μια δεκαετία. Το 2007, ο Ανατόλι Σερντιούκοφ διορίστηκε υπουργός Άμυνας με εντολή να μεταρρυθμίσει τις ένοπλες δυνάμεις. Αυτή η διαδικασία επιταχύνθηκε από τον οκταήμερο πόλεμο με τη Γεωργία, ο οποίος έδειξε ότι τα ρωσικά στρατεύματα δεν ήταν έτοιμα να πολεμήσουν παρατεταμένες, σύγχρονες συγκρούσεις.
«Πριν από τον Σερντιούκοφ, είχαμε, στην πραγματικότητα, τον σοβιετικό στρατό — τεράστιο, αδέξιο, με ξεπερασμένο εξοπλισμό, έλλειψη προσωπικού», είπε ένας ανώτερος στρατιωτικός αξιωματικός στο OCCRP.
Αν και ο Σερντιούκοφ «έκλεψε ό,τι δεν είχε καταγραφεί», στην πραγματικότητα πραγματοποίησε μια ουσιαστική αναδιοργάνωση, είπε ο αξιωματικός. Προηγουμένως, ο ρωσικός στρατός είχε χρησιμοποιήσει τις λεγόμενες «ταξιαρχίες στελεχών», πολλές από τις οποίες αποτελούνταν από εφέδρους και επομένως δεν ήταν σε θέση να κινητοποιηθούν γρήγορα σε μια αποτελεσματική μαχητική δύναμη. Ο Σερντιούκοφ αντικατέστησε αυτά τα «χάρτινα στρατεύματα» με τακτικές ομάδες έτοιμες για μάχη, οι οποίες αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά στην ανατολική Ουκρανία το 2014. Η θητεία του Σερντιούκοφ έληξε με σκάνδαλο, αν και πολλές ποινικές υποθέσεις και έρευνες για διαφθορά και άλλες κατηγορίες εναντίον του δεν οδήγησαν πουθενά στο τέλος.
Ο διάδοχός του, Σεργκέι Σόιγκου, προχώρησε στις μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, η εστίαση του Σόιγκου ήταν λιγότερο στην αναδιοργάνωση της δομής του στρατού και περισσότερο στην ανάπτυξη των όπλων του, λένε οι ειδικοί.
Από το 2013, ο Σόιγκου άρχισε να εκδίδει τακτικές δημόσιες εκθέσεις σχετικά με την εφαρμογή των αμυντικών προμηθειών. Από τον Ιανουάριο του 2022, το υπουργείο ανέφερε ότι το «ποσοστό επανεξοπλισμού» - θεωρητικά ένας δείκτης του τμήματος του στρατιωτικού υλικού που ήταν νέο - ήταν πάνω από 70%.
Αλλά αυτό το νούμερο ήταν «απολύτως πλασματικό», είπε ένας στρατιωτικός εμπειρογνώμονας στο OCCRP. «Δεν μπορείτε να το ελέγξετε ανεξάρτητα και όλοι γνωρίζουμε πόσο καλά μπορούν να το συντάξουν», είπε.
Ένας στρατιωτικός ερευνητής είπε ότι οι αριθμοί του Σόιγκου «δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα». «Βλέπουμε νέα μοντέλα εξοπλισμού - πυραύλους, άρματα μάχης, υποβρύχια - αλλά σε μεμονωμένες περιπτώσεις», είπε.
Ο ανώτερος στρατιωτικός αξιωματικός είπε στο OCCRP ότι η κλίμακα του ρωσικού στρατού έκανε τον επανεξοπλισμό ένα εγγενώς δύσκολο έργο. «Αυτό το καθήκον, για να το θέσω ήπια, δεν εκπληρώθηκε», είπε. «Τουλάχιστον, δεν εκτελέστηκε με τον τρόπο που αναφέρονταν στον πρόεδρο κάθε χρόνο».
Σκάνδαλα και κλοπές
Οι «φτιαχτοί αριθμοί» που ανέφερε το υπουργείο Άμυνας μπορεί να έκαναν τη Μόσχα να έχει υπερβολική αυτοπεποίθηση σε μια αστραπιαία νίκη επί της Ουκρανίας, δήλωσαν ειδικοί και στρατιωτικές πηγές.
«Έχουμε δεκάδες ασκήσεις κάθε χρόνο — παρελάσεις, εκτοξεύσεις επίδειξης. Πώς μπορεί κανείς να μην πιστεύει στο αήττητο του στρατού;», είπε ο στρατιωτικός εμπειρογνώμονας. Ο ειδικός δεν πίστευε ότι ο Σόιγκου δημιουργούσε «χωριά Ποτέμκιν» για τον Πούτιν — δηλαδή, τα όπλα παραδόθηκαν πραγματικά στον στρατό. Όμως, η έλλειψη διαφανών στοιχείων κατέστησε σχεδόν αδύνατο να εκτιμηθούν οι αναλογίες, οι οποίες σε κάθε περίπτωση φαινόταν να είναι πολύ μακριά από το 70% που περιέγραψε το υπουργείο.
Το πρόβλημα δεν είναι η υστέρηση των δαπανών. Το 2022, η Μόσχα διέθεσε 61,7 δισεκατομμύρια δολάρια για τον στρατό, τον τέταρτο μεγαλύτερο στρατιωτικό προϋπολογισμό στον κόσμο, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης (SIPRI). Σε σχέση με το ΑΕΠ, η Ρωσία υπερτερεί ακόμη και των Ηνωμένων Πολιτειών, με το 4,3% της οικονομικής παραγωγής της να πηγαίνει στον στρατό, έναντι 3,7%.
Αλλά ένας δεύτερος ειδικός είπε ότι ενώ αυτά ήταν «εντυπωσιακά νούμερα», οι περισσότεροι παρατηρητές «δεν καταλαβαίνουν καθόλου σε τι ξοδεύονται αυτά τα χρήματα. Δεν έχουμε καμία ευκαιρία να ελέγξουμε αυτά τα έξοδα».
Ένα σημάδι προβλημάτων πίσω από τις ρόδινες αναφορές του υπουργείου είναι οι ποινικές υποθέσεις που αφορούν κατασκευαστές όπλων και άλλου στρατιωτικού εξοπλισμού. Μόνο τον περασμένο χρόνο, έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές συλλήψεις που σχετίζονται με τη διακοπή των προμηθειών και την αντικατάσταση των εισαγωγών στην αμυντική βιομηχανία, σύμφωνα με δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης.
Σύμφωνα με έναν δεύτερο ερευνητή, ειδικευμένο στη στρατιωτική παραγωγή, αυτό είναι πιθανότατα απλώς «η κορυφή του παγόβουνου», καθώς συνήθως υποβάλλονται περιπτώσεις μόνο όταν «κάποιος κάπου έχει γίνει θρασύς, κάποιος κάπου έχει μπει στο δρόμο κάποιου υψηλόβαθμου», είπε στο OCCRP.
«Κλέβουν παντού εκεί πέρα», είπε, δείχνοντας μια υπόθεση του 2020 κατά την οποία απόστρατοι αξιωματικοί που εργάζονταν στο Υπουργείο Άμυνας φέρεται να προσπάθησαν να αποσπάσουν εκατομμύρια ρούβλια σε δωροδοκία για να βοηθήσουν μια εταιρεία να κερδίσει ένα κρατικό συμβόλαιο για την προμήθεια φουσκωτών ομοιωμάτων.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Πολωνός πρωθυπουργός: H EE δεν έχει δώσει «ούτε σεντ» για την φροντίδα των Ουκρανών προσφύγων
Παρά τους τέτοιους όγκους κλοπών, ο εξοπλισμός που εμφανιζόταν σε «εκδηλώσεις υψηλού προφίλ» ήταν ακόμα υψηλής ποιότητας, είπε ο υψηλόβαθμος στρατιωτικός στο OCCRP.
Στο πεδίο
Τα κύρια θέατρα στα οποία ο ρωσικός στρατός δοκιμάστηκε πρόσφατα στην πράξη ήταν η ανατολική Ουκρανία το 2014 και η Συρία το 2015. Και στις δύο περιπτώσεις, ωστόσο, η παρέμβαση ήταν είτε περιορισμένης έκτασης είτε δεν αναγνωρίστηκε καν δημόσια. Επισήμως, η Μόσχα εξακολουθεί να λέει ότι ο τακτικός στρατός της δεν συμμετείχε στις μάχες του 2014 μεταξύ περιφερειακών αυτονομιστών και του ουκρανικού στρατού.
Δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι στρατιώτες πέρασαν από τη Συρία, αλλά σε συνεχή βάση. Αυτοί που συμμετείχαν στη μάχη ήταν κυρίως στρατιωτικοί πιλότοι και πληρώματα αεροσκαφών. Οι Ρώσοι στρατιώτες «στο έδαφος» περιορίζονταν κυρίως στη φύλαξη των εγκαταστάσεων, στη διασφάλιση της λειτουργίας των αεροδρομίων και στην αναγνώριση.
Αυτή η εμπειρία «δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτό που συμβαίνει τώρα στην Ουκρανία», όπου ο στρατός χρησιμοποιεί «πραγματικό ανθρώπινο δυναμικό ενάντια στο πραγματικό ανθρώπινο δυναμικό του εχθρού», είπε ο πρώτος στρατιωτικός εμπειρογνώμονας στο OCCRP.
Ο πρώτος στρατιωτικός ερευνητής επεσήμανε ότι, παρόλο που η Ρωσία πραγματοποίησε εκτοξεύσεις πυραύλων και ασκήσεις στόλου στη Συρία, η σύγκρουση δεν έδωσε ισχυρή ένδειξη για το πόσο έτοιμος ήταν ο στρατός για μια μεγάλη χερσαία επιχείρηση: «Το Ισλαμικό Κράτος δεν διαθέτει στόλο ή Πολεμική Αεροπορία», είπε. «Είναι άλλο πράγμα να ισοπεδώνεις μερικές υπόγειες διαβάσεις και σκηνές στην έρημο με ρουκέτες κάθε μέρα, είναι άλλο να πολεμάς στο έδαφος μετά από αυτές τις αεροπορικές επιδρομές».
Οι ειδικοί είπαν ότι ο μεγάλος αριθμός αεροπορικών εξόδων, οι απόπειρες επιδρομών υψηλής ακρίβειας, ακόμη και το περιεχόμενο των καθημερινών ενημερώσεων μέσων ενημέρωσης του Υπουργείου Άμυνας, όλα υποδηλώνουν ότι ο στρατός βασιζόταν στην εμπειρία της Συρίας στις πρώτες μέρες της εισβολής. Αλλά αυτή η εκστρατεία έκανε λίγα για να προετοιμάσει τα χερσαία στρατεύματα για «χίλια πράγματα που δεν μπορούσες να σκεφτείς στη Συρία», είπε ο δεύτερος ειδικός.
Ένας συνταξιούχος στρατιώτης που πολέμησε στην ανατολική Ουκρανία το 2014 το έθεσε ως εξής: «Βρίσκονταν ακόμα χρήματα για μηχανήματα, εξοπλισμό, κάποιες εξελίξεις, αλλά για τον εξοπλισμό του ίδιου του στρατού και την εκπαίδευσή του μετά τις μεταρρυθμίσεις του Σερντιούκοφ, κάπως ξέχασαν».
Ο Ανθρώπινος Παράγοντας
Η κακή εκπαίδευση και το χαμηλό ηθικό φαίνεται επίσης να είναι παράγοντες, είπαν ειδικοί και στρατιώτες. Ένας δικηγόρος για ένα πρόγραμμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που σχετίζεται με τον στρατό είπε στο OCCRP ότι «οι στρατεύσιμοι δεν προετοιμάζονται καθόλου σωστά». «Οι συμβασιούχοι στρατιώτες γίνονται όλο και χειρότεροι. Οι ασκήσεις ακυρώνονται, η εκπαίδευση με πραγματικά πυρά επίσης», είπε. «Οι άνθρωποι φαίνεται να εντάσσονται στο στρατό, αλλά κάνουν δουλειές — επισκευάζουν τους στρατώνες, κουρεύουν το γρασίδι».
Ένας κατώτερος αξιωματικός με μια μονάδα που συμμετείχε στον πόλεμο της Ουκρανίας είπε ότι μόνο ο λόχος αναγνώρισης της μονάδας - που είχε υπηρετήσει στη Συρία και την ανατολική Ουκρανία - έκανε τακτικές ασκήσεις. Ένας άλλος στρατιώτης που οδήγησε ένα τανκ σε μονάδα στην ανατολική Ρωσία είπε ότι δεν υπήρχε διαθέσιμο ντίζελ για τις εκπαιδεύσεις τους.
Οι εικονικοί προσομοιωτές θα έπρεπε να είχαν βοηθήσει να αναπληρώσουν αυτό το κενό, αλλά «κάτι συνέβη» σε αυτούς, είπε ο στρατιώτης. Περιγράφοντας τους προσομοιωτές που χρησιμοποιήθηκαν στη μονάδα του, αναφέρθηκε σε ένα παλιό σοβιετικό αστείο για έναν στρατιώτη που ζητούσε να δει τηλεόραση: «Μπορείς να τη δεις, αλλά μην την ανάψεις».
Ένας εκπαιδευτής περιέγραψε επίσης προβλήματα στην εκπαίδευση αξιωματικών ανώτερου επιπέδου. Οι εκπαιδευτές δεν ήταν πάντα της καλύτερης ποιότητας: «Αν υπάρχει κάποιο είδος συνταξιούχου ταγματάρχη που δεν είναι από την πρώτη ομάδα, τότε αυτό είναι όλο, θεωρήστε ότι η εκπαίδευση πήγε τελείως στραβά», είπε στο OCCRP.
Η διαφθορά και η σύγχυση —η πρακτική του εξευτελισμού των νέων στρατευσίμων— συμβάλλουν επίσης στο χαμηλό ηθικό, είπαν οι στρατιωτικοί. Ενώ στρατιωτικοί αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι τέτοιες πρακτικές έχουν εξαλειφθεί, περιπτώσεις υψηλού προφίλ, όπως αυτή κατά την οποία ένας στρατιώτης πυροβόλησε τους συναδέλφους του, δείχνουν ότι αυτό δεν ισχύει.
Ο δικηγόρος του έργου για τα ανθρώπινα δικαιώματα είπε ότι ενώ οι κραυγαλέες περιπτώσεις μπορεί να έχουν μειωθεί, «οι μικροδωροδοκίες, η ψυχολογική πίεση, οι ελαφροί ξυλοδαρμοί «για εκπαιδευτικούς σκοπούς» και άλλα φαινομενικά λείψανα του σοβιετικού στρατού εξακολουθούν να υπάρχουν».
«Οι εντολές των διοικητών και των αρχηγών, όπως είναι γραμμένο στον όρκο, είναι ιερές. Αλλά συνήθως κανείς δεν τις πιστεύει», είπε στο OCCRP ένας στρατιώτης που πολεμά στην Ουκρανία. «Είναι ο κάθε άνθρωπος στο στρατό για τον εαυτό του».
Φυσικό αποτέλεσμα
Τα προβλήματα ανεφοδιασμού είναι επίσης έντονα. Στο βίντεο που μοιράστηκε το CIT, μια φωνή ισχυρίζεται ότι οι στρατιώτες εκεί δεν είχαν «φάει κανονικά» εδώ και τρεις ή τέσσερις ημέρες.
Ένα άλλο βίντεο, που δημοσιεύτηκε από τον ουκρανικό στρατό, ισχυρίζεται ότι δείχνει κατασχεθείσες ξηρές μερίδες που έληξαν το 2015. Η εγκυρότητα του βίντεο δεν μπορούσε να επιβεβαιωθεί, αλλά ο υψηλόβαθμος αξιωματικός του στρατού είπε ότι τα ληγμένα σιτηρέσια ήταν συνηθισμένα στον στρατό: «Λένε ψέματα στις αποθήκες εδώ και χρόνια δεν τα χρειάζεται κανείς. Γιατί να τα πετάξετε τώρα; Είναι κονσέρβα, τι θα πάθει;»
Τρεις στρατιώτες που συμμετείχαν στην εκστρατεία στην Ουκρανία είπαν επίσης στο OCCRP ότι οι μονάδες τους είχαν προβλήματα με ζεστά ρούχα, καύσιμα και ανταλλακτικά για στρατιωτικό εξοπλισμό, κυρίως φορτηγά.
«Ο Μάρτιος ήταν κρύος και δεν είχαμε με τίποτα να ζεστάνουμε τη σόμπα. Είναι καλό που έφεραν μόνοι τους τις σόμπες, αλλιώς άκουσα ότι πολλοί δεν τις είχαν καν», είπε ένας. Ένας άλλος θυμάται: «Μου έδωσαν ένα αδιάβροχο, αλλά στην παρέα περίπου το ένα τέταρτο των αγοριών έμειναν χωρίς αυτά… υποσχέθηκαν να φέρουν περισσότερα από αυτά, αλλά φυσικά δεν το έκαναν, και μετά όλοι βρήκαν τρόπο να τα μοιραστούν».
Οι ελλείψεις ρούχων και καυσίμων έχουν επίσης επιβεβαιωθεί από υποκλαπείς συνομιλίες και δεδομένα δυτικών μυστικών υπηρεσιών - διαρροές που έγιναν ειρωνικά δυνατές από μια άλλη έλλειψη, αυτή τη φορά μέσων επικοινωνίας. Αντί για ασφαλή κανάλια, ο ρωσικός στρατός φέρεται να έχει χρησιμοποιήσει συνηθισμένα τηλέφωνα και κινεζικά οικιακά ραδιόφωνα.
Ένας στρατιώτης παραπονέθηκε ότι παρόλο που υπήρχαν διαθέσιμα κατάλληλα στρατιωτικά ραδιόφωνα, δεν διανεμήθηκαν σωστά. «Για μένα, αυτό είναι το απόλυτο μυστήριο», είπε.
Τι έπεται;
Οι δυνάμεις που συμμετείχαν στις μάχες κοντά στο Κίεβο επέστρεψαν στη Ρωσία και προετοιμάζονται για νέα επίθεση με επίκεντρο τις περιοχές Ντόνιετσκ και Λουγκάνσκ.
Ο δεύτερος στρατιωτικός εμπειρογνώμονας περίμενε ότι η νέα, πιο περιορισμένη εστίαση πιθανότατα θα διευκόλυνε ορισμένα προβλήματα εφοδιασμού και επιμελητείας. Αλλά πρόσθεσε ότι αυτό δεν θα εξαλείψει τα ερωτήματα σχετικά με την ετοιμότητα του εξοπλισμού και την έλλειψη σημαντικών αντικειμένων, όπως τα ραδιόφωνα.
Με αυτό το δεύτερο στάδιο της εκστρατείας της Ρωσίας σε εξέλιξη, είναι επίσης απίθανο ότι ανώτεροι αξιωματούχοι θα αντιμετωπίσουν το βασικό ζήτημα της διαφθοράς σύντομα, δήλωσαν ειδικοί και στρατιωτικές πηγές.
Ο ερευνητής υπενθύμισε ότι η τελευταία υψηλού προφίλ υπόθεση στρατιωτικής διαφθοράς ήταν η κατηγορία ότι 300 τόνοι καυσίμων εξαφανίστηκαν στο πεδίο εκπαίδευσης Kapustin Yar. Ο επικεφαλής της χωματερής κατηγορήθηκε για δωροδοκία δύο εκατομμυρίων ρουβλίων και τέθηκε σε κατ' οίκον περιορισμό.
Ο υψηλόβαθμος αξιωματικός είπε ότι ενώ πολλές από αυτές τις περιπτώσεις ήταν «μικρά πράγματα», ότι συλλογικά «τέτοια μικρά πράγματα σχηματίζουν την εικόνα που βλέπουμε τώρα στην Ουκρανία».
