Οι παγκόσμιοι ηγέτες έχουν προειδοποιήσει ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα μπορούσε να πυροδοτήσει έναν πυρηνικό πόλεμο, εγείροντας το ερώτημα πόσο κοντά είναι τώρα ο κόσμος σε μια τέτοια καταστροφή.
«Η φαντασία μας εμφανίζεται όλο και περισσότερο συγκεντρωμένη στην αναπαράσταση μιας τελικής καταστροφής που θα μας σβήσει», δήλωσε ο Πάπας Φραγκίσκος αυτή την εβδομάδα στη Ρώμη.
«Η πυρηνική σύγκρουση, που κάποτε ήταν αδιανόητη, είναι τώρα πίσω στη σφαίρα των πιθανοτήτων», δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες σε δημοσιογράφους στη Νέα Υόρκη.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Αμερικανός πολιτικός αναλυτής: Η Δύση με επικεφαλής τις ΗΠΑ ευθύνονται για ό,τι συμβαίνει στην Ουκρανία
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, εισήγαγε την προοπτική θέτοντας τις πυρηνικές δυνάμεις της χώρας του σε κατάσταση συναγερμού κατά την έναρξη του πολέμου τον περασμένο μήνα, προειδοποιώντας τη Δύση για «καταστροφικές συνέπειες» εάν επέμβει στην «ειδική στρατιωτική του επιχείρηση» στην Ουκρανία.
Αν και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, είπε ότι ένας πυρηνικός πόλεμος είναι απίθανος, οι φόβοι ότι ο Πούτιν θα μπορούσε πράγματι να διατάξει πυρηνικό χτύπημα εναντίον δυτικής χώρας μετριάζουν τις δυτικές αντιδράσεις στη σύγκρουση.
Αυτό περιλαμβάνει την άρνηση στην Ουκρανία μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων, που ζήτησε ο πρόεδρος Volodymyr Zelensky στην ομιλία του στο Κογκρέσο την Τετάρτη.
Η Ουκρανία εγκατέλειψε το απόθεμα πυρηνικών όπλων της από τη σοβιετική εποχή το 1994. Μόνο το Κρεμλίνο ή άλλες πυρηνικές δυνάμεις όπως η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν τη δυνατότητα να κλιμακώσουν τον πόλεμο σε πυρηνικό επίπεδο.
Ο William Alberque, διευθυντής Στρατηγικής, Τεχνολογίας και Ελέγχου Όπλων στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών (IISS) που εδρεύει στο Λονδίνο, απέρριψε την πιθανότητα η Δύση να κινηθεί πρώτη στα πυρηνικά όπλα.
«Βλέπω ότι δεν είναι καν δυνατή η εισαγωγή πυρηνικών όπλων από τη Δύση σε αυτή τη φάση... Για να χρησιμοποιηθούν πρώτα τα πυρηνικά όπλα σε αυτήν την κρίση, ο μόνος πιθανός δρόμος είναι να τα εισαγάγει η Ρωσία», είπε ο Αλμπέρκε.
Ένα τέτοιο σενάριο είναι πολύ πιθανό, εάν μια τυχαία κλιμάκωση στο πεδίο της μάχης φέρει στο ΝΑΤΟ. Σε αυτή την κατάσταση ένα από τα μέρη, πιθανότατα η Ρωσία, θα μπορούσε να περάσει την πυρηνική κόκκινη γραμμή. «Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει ένα περιστατικό κατά μήκος των ουκρανο-πολωνικών συνόρων ή εάν υπήρχε μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων που επιβάλλονταν από το ΝΑΤΟ», είπε.
Ο Pavel Podvig, ανώτερος ερευνητής στο Ινστιτούτο Έρευνας του Αφοπλισμού του ΟΗΕ με έδρα τη Γενεύη, δήλωσε ότι η πιθανότητα η Ρωσία να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα, είναι πολύ μικρή όσο η σύγκρουση περιορίζεται στις δυνάμεις της και στην Ουκρανία.
«Είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η Ρωσία θα άρχιζε απλώς να χρησιμοποιεί πυρηνικά όπλα, δεν έχουν καμία στρατιωτική χρησιμότητα σε αυτή την κατάσταση», εξήγησε ο Podvig.
Το ίδιο το στρατιωτικό δόγμα της Μόσχας, περιορίζει τη χρήση πυρηνικών όπλων σε περιπτώσεις επιθετικότητας κατά της Ρωσίας και δεν υπάρχει πόλεμος στο ρωσικό έδαφος, είπε ο Podvig. Σημείωσε, ωστόσο, ότι το Κρεμλίνο θα μπορούσε να έχει μια ευρεία ερμηνεία του τι μπορεί να συνιστά μια τέτοια επιθετικότητα.
Οι πιθανότητες για ένα πυρηνικό χτύπημα αυξάνονται, «εάν υπάρξει μια άμεση σύγκρουση που θα εμπλέκει τον Οργανισμό Βορειοατλαντικής Συνθήκης και ή τις Ηνωμένες Πολιτείες», είπε ο Podvig.
Τα 30 μέλη του ΝΑΤΟ περιλαμβάνουν πυρηνικές δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία καθώς και χώρες που συνορεύουν με την Ουκρανία όπως η Πολωνία. Ο Πούτιν, έχει συμπεριλάβει από την αρχή την απειλή μιας πυρηνικής ανταλλαγής μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας, μέρος της στρατηγικής του, εξήγησαν οι ειδικοί.
Η Ρωσία χρησιμοποιεί ρητά τα πυρηνικά της όπλα για να υποστηρίξει την επιθετικότητά της κατά της Ουκρανίας, είπε ο Podvig. Το γεγονός ότι έχει αυτά τα όπλα έχει εμποδίσει τη στρατιωτική υποστήριξη της Δύσης προς την Ουκρανία.
«Αυτός είναι κάπως ο χειρότερος από όλους τους κόσμους. Βλέπουμε ότι τα πυρηνικά όπλα επιτρέπουν την επιθετικότητα από τη μία πλευρά. Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε πώς τα πυρηνικά όπλα από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεν προστατεύουν τους συμμάχους τους», όπως η Ουκρανία, είπε ο Podvig.
Ο Alberque είπε ότι ο Πούτιν είναι το είδος του ηγέτη που χρησιμοποιεί σενάρια υψηλού κινδύνου, όπως η απειλή πυρηνικού πολέμου, προς όφελός του.
Ο Πούτιν «διασκεδάζει με τη χρήση κινδύνων για να προσπαθήσει να ελέγξει τη συμπεριφορά. Έχει πολύ μεγαλύτερη όρεξη για ρίσκο από τους περισσότερους δυτικούς ηγέτες. Είναι πρόθυμος να κάνει και να πει πράγματα», είπε ο Alberque.
Εάν το δυτικό κοινό φοβάται έναν πυρηνικό πόλεμο ή μια στρατιωτική επέμβαση, αυτό του δίνει τη μέγιστη μόχλευση. «Ονομάζεται αντανακλαστικός έλεγχος. Εάν έχετε όλες τις επιλογές στο τραπέζι, τότε η σκέψη είναι, «πώς μπορώ να σας πείσω να αφαιρέσετε τις επιλογές που με πληγώνουν περισσότερο από το τραπέζι», αναφέρει.
Ο κίνδυνος προέρχεται, προειδοποίησε ο Alberque, από την προοπτική μιας ρωσικής στρατιωτικής ήττας στην Ουκρανία. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα ο Πούτιν, να κάνει ένα περιορισμένο βήμα προς την κατεύθυνση της πυρηνικής ανταλλαγής μέσω της αύξησης του επιπέδου φόβου, είπε ο Alberque.
Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την έκρηξη μιας πυρηνικής συσκευής στην ατμόσφαιρα, ίσως πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα. Δεν θα σκότωνε ανθρώπους, αλλά θα υπογράμμιζε την πραγματικότητα μιας πυρηνικής απειλής.
Ο Τζον Έραθ, Ανώτερος Διευθυντής Πολιτικής του Κέντρου Ελέγχου Όπλων και Μη Διάδοσης Όπλων που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, δήλωσε ότι ο Πούτιν είχε ήδη εμπλακεί σε ένα παιχνίδι πυρηνικής αιχμής, που έγινε πιο επικίνδυνο από τις μέχρι σήμερα απώλειές του.
«Ο Πούτιν δεν πρόκειται να κάνει πράγματα που θα προκαλέσουν πυρηνικό πόλεμο, αλλά ταυτόχρονα γνωρίζει ότι οι άλλοι εμπλεκόμενοι είναι λογικοί παράγοντες και θέλουν να αποφύγουν τον πυρηνικό πόλεμο, επομένως θα προσπαθήσει να πατήσει κάθε κουμπί που μπορεί», είπε.
Κάθε φορά που εμπλέκεται μια πυρηνική δύναμη σε μια σύγκρουση, ο κίνδυνος υπάρχει και όσο περισσότερες πυρηνικές δυνάμεις, όσο περισσότερα πυρηνικά όπλα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος.
Όμως ο πυρηνικός κίνδυνος δεν περιορίζεται στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, προειδοποιούν οι ειδικοί. Ακόμα κι αν η σύγκρουση τελειώσει χωρίς ανταλλαγή πυρηνικών, τα διδάγματα από τον πόλεμο θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μια νέα κούρσα εξοπλισμών και να ωθήσουν τη Ρωσία, να αυξήσει αντί να μειώσει την εξάρτησή της από τα πυρηνικά όπλα.
Ο Χανς Μ. Κρίστενσεν, ο οποίος διευθύνει το Πρόγραμμα Πυρηνικών Πληροφοριών στην Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, είπε ότι μια ρωσική απώλεια θα μπορούσε να ενισχύσει την αντίληψη της Μόσχας για την αξία της κατοχής τακτικών πυρηνικών όπλων.
«Θα μπορούσαμε να δούμε τη Ρωσία να δίνει μεγαλύτερη έμφαση στον ρόλο των πυρηνικών της όπλων, εάν χάσει αυτόν τον πόλεμο. Εάν η Ουκρανία μπορεί να συγκρατήσει ολόκληρο τον ρωσικό στρατό, έχει η Ρωσία πραγματική ικανότητα να κερδίσει έναν συμβατικό πόλεμο ενάντια στο ΝΑΤΟ;» ρώτησε ο Kristensen.
Το ΝΑΤΟ θα μπορούσε επίσης να αποφασίσει να αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας του και να αναπτύξει πυρηνικά όπλα στην Ευρώπη.
Υπάρχει μια αυξανόμενη ανησυχία, ιδιαίτερα για τη συνεχιζόμενη προσχώρηση της Ρωσίας στη Νέα Συνθήκη για τη μείωση των στρατηγικών όπλων (Νέα START) και τις δυνατότητες ανανέωσής της το 2026. Η νέα START είναι η μόνη εναπομείνασα συνθήκη ελέγχου των όπλων και εάν λήξει το 2026, «δεν θα υπάρχει όριο σε καμία μορφή πυρηνικών όπλων για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1970», είπε ο Kristensen.
Σημειωτέον ότι ένα από τα πλεονεκτήματα του START, είναι ότι επέβαλε διαφάνεια στα οπλικά προγράμματα από τις υπογράφοντες χώρες, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ, μια κίνηση που κρατά ένα «καπάκι ασφαλείας» στην κούρσα των εξοπλισμών.
Και οι τέσσερις ειδικοί δήλωσαν ότι, ενώ ο πόλεμος υπογράμμισε τους κινδύνους της πυρηνικής κλιμάκωσης, ανησυχούν ότι το επιχείρημα για τον έλεγχο των όπλων θα ήταν πλέον πιο δύσκολο να γίνει.
Ο Έραθ είπε, ότι «η Ρωσία αισθάνεται σίγουρη ότι μπορεί να το κάνει αυτό στον γείτονά της επειδή έχει πυρηνικά όπλα, οπότε αυτό που λέει είναι ότι υποστηρίζει πειστικά, γιατί δεν πρέπει να υπάρχουν πυρηνικά όπλα. Ένα από τα θύματα του πολέμου δεν πρέπει να είναι η διαδικασία ελέγχου των όπλων».
Ο Podvig είπε, ότι ανησυχεί για το γεγονός ότι η ιδέα των πυρηνικών όπλων έχει ομαλοποιηθεί περισσότερο. Αλλά «τα πυρηνικά όπλα δεν σας προστατεύουν πραγματικά. Επιτρέπουν την επιθετικότητα. Τα πυρηνικά όπλα είναι το πρόβλημα εδώ», είπε.
Ωστόσο, ο Podvig είπε: «Σίγουρα θα δούμε την ώθηση για περισσότερα πυρηνικά όπλα. Αλλά ελπίζω επίσης, ότι θα δούμε περισσότερους ανθρώπους να αμφισβητούν τη χρησιμότητα, την ηθική και την εγκληματικότητα των πυρηνικών όπλων».
Μέχρι στιγμής, οι δυτικές κυβερνήσεις ήταν προσεκτικές να μην κλιμακώσουν περαιτέρω ούτε τη ρητορική ούτε τη δράση. Ο αμερικανικός στρατός έχει το δικό του καθεστώς αμυντικής ετοιμότητας, γνωστό ως Defcon, και η Γραμματέας Τύπου του Λευκού Οίκου Τζεν Ψάκι, είπε ότι δεν υπάρχει «δεν υπάρχει λόγος να αλλάξει» τα επίπεδα πυρηνικής συναγερμού του αυτή τη στιγμή.
Το Ηνωμένο Βασίλειο διαθέτει πυρηνικά οπλισμένα υποβρύχια στη θάλασσα και είναι επίσης, απίθανο να πει τίποτα δημόσια. Ο στόχος φαίνεται να είναι να αντιμετωπιστεί η ρωσική δήλωση ως αυθαίρετη και να μην αυξηθούν οι εντάσεις, φαίνοντας να την παίρνουν πολύ στα σοβαρά ή να λαμβάνουν οποιεσδήποτε ενέργειες που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μια ρωσική απάντηση.
