Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, ο Νότος Καύκασος βλέπει την ένταση να αυξάνεται καθώς τα κράτη παλεύουν για επιρροή σε μια περιοχή που γίνεται όλο και πιο σημαντική για την ενέργεια και ως σημείο διέλευσης μεταξύ Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας.
Η Δύση δηλώνει απούσα στον Καύκασο
Το 2020, η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν αδρανείς στην καλύτερη περίπτωση για την αντιμετώπιση του δεύτερου πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Τώρα η Δύση αποστασιοποιείται εκ νέου από τις εντάσεις Αζερμπαϊτζάν-Ιράν, οι οποίες μπορεί να έχουν ευρύτερες επιπτώσεις για μελλοντική αναδιάταξη στο Νότιο Καύκασο.
Το Ιράν ήταν δυσαρεστημένο με τα αποτελέσματα του πολέμου του 2020 που άλλαξε το status quo που δημιουργήθηκε από τον πρώτο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Το Ιράν διατηρούσε μια λεπτή ισορροπία δυνάμεων όπου υποστήριζε την Αρμενία, αλλά διατηρούσε επίσης θετικούς δεσμούς με το Αζερμπαϊτζάν, ειδικά υπό τη μετριοπαθή προεδρία του Χασάν Ροχανί.
Ένα ισχυρότερο Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή αν ληφθεί υπόψη η εθνικιστική ρητορική της ηγεσίας του Αζερμπαϊτζάν τη δεκαετία του 1990 απέναντι σε εθνοτικούς Αζέρους που ζούν στις βόρειες επαρχίες της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Μια αδύναμη Αρμενία θα είναι επίσης επιζήμια για τη φιλοδοξία του Ιράν να διεισδύσει στην περιοχή και να φτάσει στα λιμάνια της Γεωργίας στη Μαύρη Θάλασσα, ως εναλλακτικούς δρόμους για το εμπόριο με την Ευρώπη.
Η γεωπολιτική θεώρηση του Ιράν στον Καύκασο
Μέσω αυτής της εξισορρόπησης, η Τεχεράνη είχε στόχο να διατηρήσει την ιδιαίτερη θέση της στη γεωπολιτική του Νοτίου Καυκάσου όπου η Ρωσία ήταν ιστορικά κυρίαρχη και η Τουρκία φιλοδοξεί να ανυψώσει τη θέση της.
Το status quo επέτρεψε επίσης στο Ιράν να αξιοποιήσει έναν από τους λίγους γεωπολιτικούς μοχλούς που είχε, ενεργώντας ως διαδρομή διέλευσης για το Μπακού, το οποίο έπρεπε να παρακάμψει τη νοτιότερη επαρχία της Αρμενίας, Syunik, για να φτάσει στο Nakhchivan.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Σχέδιο παντουρκιστικής ολοκλήρωσης: Τουρκικό ΝΑΤΟ προωθεί ο Ερντογάν στον Υπερκαύκασο και την Κεντρική Ασία
Αυτό το γεωπολιτικό οικοδόμημα κατέρρευσε ως αποτέλεσμα του πολέμου του 2020. Η Αρμενία ηττήθηκε βαριά από ένα ανερχόμενο Αζερμπαϊτζάν, το οποίο ένωσε τις δυνάμεις του με την Τουρκία για να δημιουργήσει ένα νέο status quo κατά μήκος των βόρειων συνόρων του Ιράν. Οι ειρηνευτικές πρωτοβουλίες του Ιράν απορρίφθηκαν τόσο από την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν όσο και από τη Ρωσία και την Τουρκία.
Ως συνέχεια της πραγματιστικής εξωτερικής πολιτικής του, ο τότε υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Τζαβάντ Ζαρίφ, αναγνώρισε και συνεχάρη το Αζερμπαϊτζάν για τη νίκη του κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στο Μπακού στα τέλη του 2020.
Η απουσία του Ιράν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και στη διαδικασία επίλυσης των συγκρούσεων είναι αξιοσημείωτη. Ωστόσο, αντί να προσπαθεί να αλλάξει αυτήν την πραγματικότητα επενδύοντας στη δημόσια διπλωματία, την περιφερειακή ασφάλεια και την περιφερειακή υποδομή, το Ιράν έχει υιοθετήσει μια πιο επιθετική στάση στο Νότιο Καύκασο μέσω επιθετικής διπλωματίας και μεγάλης κλίμακας στρατιωτικών ασκήσεων.
Η Τουρκική απειλή
Αυτό συνέβη ως απάντηση στη στρατηγική συμμαχία της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν, η οποία θεωρείται ότι παρέχει στην Άγκυρα ένα σημείο εκτόξευσης για ευρύτερη τουρκική εμπλοκή στη λεκάνη της Κασπίας και την Κεντρική Ασία.
Κοινές στρατιωτικές ασκήσεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν, Τουρκίας και Πακιστάν,· περιορισμοί και φόροι που επιβλήθηκαν από το Μπακού στα ιρανικά φορτηγά που ταξίδευαν στην Αρμενία· και οι καθιερωμένοι στρατιωτικοί δεσμοί του Ισραήλ με το Αζερμπαϊτζάν έχουν επίσης οδηγήσει σε αναστάτωση στην Τεχεράνη.
Οι εντάσεις όμως είναι διαχειρίσιμες μέχρι τώρα. Και οι δύο πλευρές πληρούν τα όρια πέρα από τα οποία δεν θα περνούσαν. Το Ιράν χρησιμοποίησε τις εντάσεις για να στείλει ένα μήνυμα στο Αζερμπαϊτζάν και το Μπακού έλαβε το μήνυμα. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν είναι η παρουσία του Ισραήλ που προκάλεσε την κλιμάκωση της απάντησής της στην Ισλαμική Δημοκρατία, αλλά η επανεμφάνιση της Τουρκίας ως μεγάλης δύναμης στον Νότιο Καύκασο και η ανάγκη να διορθωθεί η φθίνουσα θέση του Ιράν στην περιοχή.
Οι συνέπειες από την αναζωπυρούμενη θέση της Άγκυρας θα μπορούσαν να είναι σημαντικές για την εξωτερική πολιτική της Τεχεράνης. Καθώς το Ιράν αναζητά φυσικούς συμμάχους για να αντισταθεί στην τουρκική επιρροή, η Αρμενία και η Ρωσία είναι πιθανές υποψήφιες.
Και οι δύο φοβούνται την τουρκική επιρροή και απεχθάνονται τις φιλοδοξίες της Άγκυρας στην Κασπία Θάλασσα, τον χώρο που θεωρείται από τη Μόσχα και την Τεχεράνη ως αποκλειστική ζώνη όπου, σύμφωνα με τη Σύμβαση για το νομικό καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας που υπογράφηκε το 2018 από τα παράκτια κράτη, καμία εξωτερική στρατιωτική δύναμη δεν επιτρέπεται να είναι παρούσα. Αυτοί οι φόβοι είναι κατανοητοί καθώς το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία πραγματοποίησαν πρόσφατα ασκήσεις στην Κασπία.
Η Ρωσία και το Ιράν φοβούνται επίσης τις φιλοδοξίες της Τουρκίας στην Κεντρική Ασία και την επιρροή της στο άνοιγμα των ενεργειακών πόρων της περιοχής στην ευρωπαϊκή αγορά. Στις αρχές του 2021, το Αζερμπαϊτζάν και το Τουρκμενιστάν συμφώνησαν να επιλύσουν τη διαφορά γύρω από το πεδίο Dostluq στα ύδατα της Κασπίας.
Η Τουρκία σύντομα παρουσίασε την ιδέα της διεξαγωγής τριμερών διαπραγματεύσεων. Οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να είναι τεράστιες καθώς η μείωση των εντάσεων μεταξύ των δύο χωρών της Κασπίας απομακρύνει ένα ακόμη εμπόδιο στο δρόμο για το πιθανό άνοιγμα του Trans-Caspian Pipeline - ένα έργο που διαφημιζόταν για δεκαετίες αλλά παρέμεινε απραγματοποίητο λόγω των φόβων των πιθανών Ρωσικών και Ιρανικών αντιποίνων και την ανάγκη για μια επένδυση μαμούθ.
Και οι δύο βλέπουν το αέριο του Τουρκμενιστάν ως εξαιρετικά ανταγωνιστικό και η εμφάνισή του στην ευρωπαϊκή αγορά θα περιόριζε τις ρωσικές εξαγωγές και θα καταδίκαζε τις φιλοδοξίες του Ιράν να προμηθεύει την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Επομένως, δεν ήταν περίεργο που ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν, επισκέφτηκε τη Μόσχα κατά τη διάρκεια των πρόσφατων εντάσεων. Ενώ το Ιράν και η Ρωσία θα παραμείνουν συνετοί στο να αποκαλέσουν την ευθυγράμμιση τους ως συμμαχία ή εταιρική σχέση, τα δύο κράτη βλέπουν όλο και περισσότερο την ανάγκη να αντιταχθούν στην αυξανόμενη συμμαχία Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν.
Στριμωγμένο μεταξύ των δύο δυνάμεων, το Αζερμπαϊτζάν είτε θα πρέπει να μειώσει την επιτυχία και τις φιλοδοξίες του μετά τον δεύτερο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ είτε να εμβαθύνει τη συμμαχία του με την Τουρκία. Είτε έτσι είτε αλλιώς, η μακροχρόνια αναγνωρισμένη ικανότητα του Μπακού να ακολουθεί μια ισότιμη εξωτερική πολιτική μεταξύ πολλών παικτών θα πληγεί.
Παρά το γεγονός ότι η πρόσφατη κλιμάκωση μεταξύ Ιράν και Αζερμπαϊτζάν ήταν ελεγχόμενη, το Μπακού στις 13 Οκτωβρίου ανακοίνωσε ότι κατέληξε σε διπλωματική συνεννόηση με το Ιράν , που ωστόσο είναι απίθανο να αλλάξει τις υποκείμενες γεωπολιτικές αλλαγές που συμβαίνουν.
Πράγματι, οι εντάσεις είναι πιθανό να αυξηθούν καθώς η Τουρκία επιδιώκει να αποκτήσει μεγαλύτερη επιρροή και το Ιράν εξισορροπεί την Άγκυρα συνεργαζόμενη με τη Ρωσία για να βοηθήσει την Αρμενία να σταθεροποιήσει την αποδυναμωμένη θέση της μεταξύ των δύο ιστορικών εχθρών της.
Ο μεγάλος ανταγωνισμός δυνάμεων ήρθε στον Νότιο Καύκασο και το Ιράν θα πρέπει να προσαρμοστεί σε μια έντονη αντιπαλότητα με την Τουρκία.
Αυτή θα είναι χαοτική, αλλά παρόλα αυτά θα υπόκειται στη λογική των υπολογισμών της ισορροπίας ισχύος.
Η συνεχής αναδιάταξη στόχων θα είναι η καθημερινή, πράγμα που σημαίνει ότι θα μπορούσαν να προκύψουν νέες συμφωνίες μεταξύ Ιράν και Ρωσίας σχετικά με την ανάγκη περιορισμού της τουρκικής επιρροής.
