Όταν οι λιμενεργάτες στο λιμάνι του Αλγέρι ανακάλυψαν δύο νεκρούς χοίρους σε μια αποστολή άλεσης σιταριού από τη Γαλλία στις 17 Ιουνίου, υπήρξε οργή μεταξύ των μουσουλμάνων Αλγερινών.
Με αφορμή το γουρούνι, το οποίο είναι ένα ακάθαρτο ζώο για το Ισλάμ, ο υπουργός Γεωργίας της Αλγερίας Al-Hamid Hamidani, έβαλε στη μαύρη λίστα την εταιρεία του Γάλλου προμηθευτή και έστειλε το φορτίο των 27.000 τόνων πίσω, απαιτώντας αποζημίωση.
Παρόλα αυτά οι αρτοποιοί της Αλγερίας, δεν έμειναν χωρίς σιτάρι, προκειμένου να φτιάξουν ψωμί, για μεγάλο διάστημα.
Μόνο πέντε ημέρες αργότερα, 28.000 τόνοι άλεσης σιταριού φέρεται να έφτασαν στο Αλγέρι ,το πρώτο τέτοιο φορτίο σε τέσσερα χρόνια, από μια χώρα πολύ πιο μακριά από τη Γαλλία, τη Ρωσία.
Πράγματι, σήμερα στο Μαγκρέμπ, στις βορειοδυτικές αφρικανικές χώρες από τη Λιβύη έως τη Μαυριτανία, οι παραδοσιακές ευρωπαϊκές δυνάμεις αμφισβητούνται από κράτη που, είτε απουσιάζουν από καιρό στην περιοχή, είτε είναι εντελώς νέα σε αυτήν.
Η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας, της Ρωσίας ακόμη και της Κίνας έχει μειώσει τη συμμετοχή των παραδοσιακών δυνάμεων στην περιοχή, ιδίως της Γαλλίας.
«Τα τελευταία χρόνια, το Μαγκρέμπ έχει γίνει ένα μεγάλο πεδίο ανταγωνισμού», δήλωσε ο Intissar Fakir, επικεφαλής του προγράμματος της Βόρειας Αφρικής στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής.
Αυτός ο ανταγωνισμός δεν σταματά στα σιτηρά, αλλά περιλαμβάνει όπλα, στρατιώτες και πολιτική επιρροή, ενώ επηρεάζει μια πολύ ευρύτερη γεωγραφική περιοχή.
«Όταν μιλάτε για το Μαγκρέμπ, πρέπει επίσης να μιλήσετε και για την περιοχή του Σαχέλ», δήλωσε ο Αρέζκι Νταουντ, βασικός αναλυτής στο MEA Risk και συντάκτης του περιοδικού North Africa Journal. «Και αυτή η περιοχή βρίσκεται τώρα δυνητικά σε σημείο καμπής».
Πράγματι, νότια του Μαρόκου, της Αλγερίας και της Λιβύης βρίσκεται, μια ζώνη χωρών όπως το Μάλι, ο Νίγηρας και το Τσαντ, όπου οι συγκρούσεις απειλούν τώρα να ανατρέψουν ολόκληρη την ισορροπία ισχύος στη Βόρεια Αφρική.
Από την αποικιακή εποχή έως σήμερα
Από τον 19ο αιώνα και μετά, στο Μαγκρέμπ κυριαρχούσαν οι ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις.
Η Γαλλία κυβέρνησε, την Τυνησία και την Αλγερία και μοιράστηκε τον έλεγχο του Μαρόκου με την Ισπανία.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Ιταλία εισέβαλε και κατέλαβε τη Λιβύη, εκδιώκοντας την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Μια σειρά από πολέμους ανεξαρτησίας των κρατών του Μαγκρέμπ ακολούθησε με κατάληξη την απελευθέρωσή τους, στις δεκαετίες του 1950 και του 1960.
Ωστόσο, μετά την ανεξαρτησία, οι δεσμοί με τις πρώην αποικιακές δυνάμεις συνεχίστηκαν τόσο οικονομικά όσο και πολιτιστικά.
Το 2019, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία ήταν με διαφορά οι τρεις πρώτοι εμπορικοί εταίροι για την Αλγερία, την Τυνησία και το Μαρόκο, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιπροσώπευε περισσότερο από το ήμισυ του συνόλου των συναλλαγών στο Μαγκρέμπ.
Άνθρωποι της περιοχής μεταναστεύουν και εγκαθίστανται στην Ευρώπη.
Στη Γαλλία για παράδειγμα, οι εκτιμήσεις του αριθμού των πολιτών καταγωγής από χώρες του Μαγκρέμπ, κυμαίνονται από πέντε έως οκτώ εκατομμύρια.
Τα γαλλικά παραμένουν επίσης σημαντική γλώσσα στην Αλγερία, την Τυνησία, τη Μαυριτανία και το Μαρόκο.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έχουν αρχίσει να ενισχύονται και άλλες επιρροές.
«Υπήρξε μια μακροπρόθεσμη αποσύνδεση μεταξύ της Βόρειας Αφρικής και της Δύσης», δήλωσε ο Riccardo Fabiani, διευθυντής της Διεθνούς Ομάδας Βόρειας Αφρικής
Δύο σημαντικοί παράγοντες ήταν πίσω από αυτό, ο οικονομικός και ο γεωστρατηγικός.
Στο οικονομικό μέτωπο, η κρίση της ευρωζώνης, μια πολυετής υπόθεση που ξεκίνησε το 2009 ,έπληξε την Ευρώπη σημαντικά στο τομέα της χρηματοδότησης και των επενδύσεων.
«Υπήρχε η αίσθηση, πως η Ευρώπη υποχώρησε μετά από αυτό», λέει ο Φακίρ και «ότι δεν προσέχει τόσο πολύ όσο πριν τους συμμάχους της στη Βόρεια Αφρική».
Σε γεωστρατηγικό επίπεδο, «οι ΗΠΑ διαδραματίζουν πολύ πιο απόμακρο ρόλο στη Βόρεια Αφρική», λέει ο Fabiani, «πρώτα υπό τον Τραμπ, αλλά φαίνεται ότι και ο Μπάιντεν βαδίζει στον ίδιο δρόμο.
''Οι ΗΠΑ δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τη Δυτική Σαχάρα, την Τυνησία, ακόμη και τη Λιβύη, ενώ η Ευρώπη απλώς δεν μπορεί να καλύψει αυτό το κενό''.
Αυτό, έδωσε την ευκαιρία στους μη παραδοσιακούς "παίκτες" να εισέλθουν στην περιοχή.
Στη Λιβύη, η Τουρκία είναι τώρα μια δύναμη, με στρατεύματα στο έδαφος στην Τρίπολη. Ενώ οι τουρκικές επιχειρήσεις και τα προϊόντα είναι σημαντικά στην Αλγερία, την Τυνησία και το Μαρόκο.
Στην Τυνησία, το Κόμμα Ennahda είναι ένα από τα μεγαλύτερα και συνδέεται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα (MB), το παναραβικό ισλαμικό κίνημα που υποστηρίζεται ευρέως από την Άγκυρα.
Αυτή η σύνδεση έφερε επίσης, το Μαγκρέμπ στο επίκεντρο του ανταγωνισμού μετά την "Αραβική Άνοιξη", μεταξύ υποστηρικτικών ομάδων που συνδέονται με την μουσουλμανική αδελφότητα, όπως η Τουρκία και το Κατάρ και τους αντιπάλους τους, όπως η Αίγυπτος, τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία.
Αυτή η εμπλοκή, ήταν πιο εμφανής στη Λιβύη, όπου τα ΗΑΕ έχουν στείλει χρήματα και στρατιωτικά μέσα για να αντιταχθούν στην κυβέρνηση Σάρατζ που υποστηριζόταν από την Τουρκία στην Τρίπολη.
Ταυτόχρονα, η τουρκική προπαγάνδα με τη μορφή της «ήπιας δύναμης» είναι εμφανής σε όλο το Μαγκρέμπ, με δημοφιλείς τηλεοπτικές σειρές, εκπαιδευτικές εκπομπές καθώς και από το στυλ ηγεσίας του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
«Ανεξάρτητος, απολυταρχικός και σκληρόπετσος, χτίζει το προφίλ ενός περιφερειακού ηγέτη, που απευθύνεται σε πολλούς εδώ», λέει ο Φακίρ.
Η Ρωσία είναι επίσης ένας μεγάλος στρατιωτικός παράγοντας στη Λιβύη, αποφεύγοντας οποιαδήποτε άμεση κρατική παρουσία, μέσω του μισθοφορικής εταιρείας Wagner, ενώ είναι επίσης μεγάλος προμηθευτής όπλων σε ολόκληρη την περιοχή.
«Η Αλγερία είναι ο μεγαλύτερος αγοραστής ρωσικών όπλων στην Αφρική», λέει ο Fakir, «ενώ η Ρωσία επενδύει επίσης σημαντικά στον ενεργειακό τομέα της Αλγερίας, μέσω της Gazprom και της Lukoil».
Η Αλγερία διαθέτει εκτεταμένα αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου, τα οποία διοικούνται κυρίως από την κρατική Sonatrach, τη μεγαλύτερη εταιρεία στην ήπειρο.
Η Ρωσία ασκεί επίσης με επιτυχία τη «διπλωματία των εμβολίων».
«Η Αλγερία και η Τυνησία έχουν εγκρίνει το εμβόλιο Sputnik και ελπίζουν να το παρασκευάσουν τοπικά», προσθέτει ο Fakir.
Διάδρομοι Ανατολής-Δύσης
Μια άλλη χώρα που ασχολείται σήμερα με τη διπλωματία εμβολίων είναι η Κίνα, η οποία έχει στείλει εμβόλια Sinopharm στο Μαγκρέμπ, καθώς αυξάνεται η επιρροή της.
«Το Πεκίνο δεν μιλάει για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ούτε κατά του αυταρχισμού, ούτε επικρίνει τη συμπεριφορά μιας χώρας, η οποία εδώ αναφέρει ότι πρέπει να ανησυχεί όταν πρόκειται για την Ευρώπη», προσθέτει ο Φακίρ.
Πράγματι, στις 21 Ιουνίου, η Γερμανία ανακοίνωσε ότι αναστέλλει το πρόγραμμα βοήθειας ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων στο Μαρόκο, λόγω διαφωνίας σχετικά με την κατοχή του Μαρόκου στη Δυτική Σαχάρα, την πρώην ισπανική αποικία που ανέλαβε η Ραμπάτ το 1979.
Αντιθέτως, η Κίνα δεν σχολιάζει τη Δυτική Σαχάρα και αντ 'αυτού αυξάνει το επενδυτικό της αποτύπωμα γύρω από το Μαγκρέμπ, κυρίως μέσω κατασκευών.
Αυτό περιλάμβανε έργα κύρους, όπως το Μεγάλο Τζαμί του Αλγέρι ύψους 1 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το μεγαλύτερο στην Αφρική και τη γέφυρα Rabat-Sale 32,5 εκατομμυρίων δολαρίων στο Μαρόκο, τη μεγαλύτερη στην ήπειρο.
Σύμφωνα με πληροφορίες, η Κίνα έχει επίσης βοηθήσει την κυβέρνηση στην Αλγερία για την εγκατάσταση εξοπλισμού παρακολούθησης της Huawei, σε βάρος της αντιπολίτευσης.
Ωστόσο, «η Κίνα δεν ήταν τόσο επιτυχημένη στη Βόρεια Αφρική όσο και στην υποσαχάρια Αφρική», λέει ο Daoud.
Οι χώρες της Βόρειας Αφρικής εξακολουθούν να είναι επιφυλακτικοί με την κινεζική «διπλωματία χρέους», ενώ πρόσφατα υπήρξαν επίσης ορισμένα προβλήματα με έργα όπως το αεροδρόμιο Rabat-Sale του Μαρόκου και την Tangier Tech City.
Το Μαγκρέμπ παραμένει επίσης πολύ μακριά από το επίκεντρο της πρωτοβουλίας Belt and Road Initiative (BRI) της Κίνας.
"Το BRI πρόκειται να συνδέσει την Κίνα με την Ευρώπη, λέει ο Fabiani," και η Μεσόγειος είναι μέρος αυτού, αλλά το ανατολικό τμήμα, όχι το δυτικό. "
Άνοδος και πτώση
Εν τω μεταξύ, η άλλη πλευρά του νομίσματος στην αυξανόμενη παρουσία μη παραδοσιακών "παικτών" είναι το ξεθώριασμα των παραδοσιακών επιρροών.
"Πρέπει να ρωτήσεις, τι συνέβη στους Ευρωπαίους στη Βόρεια Αφρική και το Σαχέλ, και ειδικότερα τι πραγματικά συνέβη στους Γάλλους; Απλώς δεν μπόρεσαν να προσαρμόσουν την πολιτική τους για την Αφρική καθώς άλλαξαν οι καιροί. " λέει ο Νταουντ
Αυτός ο προβληματικός ρόλος τονίστηκε περαιτέρω στις 10 Ιουνίου, όταν ο Γάλλος πρόεδρος Emanuel Macron ανακοίνωσε ότι τερματίζει τις γαλλικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Σαχέλ εναντίον τζιχαντιστών μαχητών.
Η Γαλλία δεν μπορούσε να διατηρήσει μια «σταθερή» παρουσία εκεί πλέον, είπε.
Και στο Μαγκρέμπ, «οι Ευρωπαίοι δεν πιστεύουν ήδη ότι έχουν« μόχλευση »για το τι συμβαίνει εκεί», λέει ο Φακίρ.
Αυτό μπορεί να αλλάξει, καθώς τα ευρωπαϊκά κράτη αρχίζουν να λαμβάνουν υπόψη την αυξανόμενη παρουσία της Τουρκίας, της Ρωσίας και ακόμη και της Κίνας.
«Οι Ευρωπαίοι τώρα καθιστούν σαφές ότι βλέπουν την Κίνα ως απειλή», λέει ο Fabiani, «οπότε θα μπορούσε να υπάρξει αύξηση του ανταγωνισμού έναντι των υποδομών που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη σημασία του Μαγκρέμπ και για τους δύο».
Προς το παρόν όμως, ενώ η Ευρώπη και η Βόρεια Αφρική δεν μπορούν πραγματικά να κάνουν ο ένας χωρίς τον άλλον, η σχέση τους θα συνεχίσει να διαβρώνεται και να γίνεται πολύ πιο περίπλοκη.
