Η εγγύτητα της Νορβηγίας με την ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου την οδήγησε στην κατασκευή πολλών στρατιωτικών καταφυγίων, ανάμεσά τους τεράστιες μυστικές βάσεις για αεροπλάνα και πλοία. Οι εντάσεις με τη Ρωσία έχουν επαναφέρει στο επίκεντρο τα καταφύγια. Εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες επισκέπτονται τη βόρεια Νορβηγία κάθε χρόνο. Αλλά υπάρχει ένας μυστικός κόσμος που δεν βλέπουν ποτέ. Διότι στα ορεινά σπήλαια κρύβονται μαχητικά τζετ και πυρηνικά υποβρύχια.
Η Νορβηγία είναι μια χώρα με πολλά καταφύγια. Στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, η αραιοκατοικημένη, ορεινή χώρα είχε περίπου 3.000 υπόγειες εγκαταστάσεις όπου οι ένοπλες δυνάμεις και οι σύμμαχοί της μπορούσαν να κρυφτούν και να κάνουν τη ζωή δύσκολη για κάθε εισβολέα. Χρονολογείται από τότε που η σκανδιναβική χώρα ήταν μέρος του Ατλαντικού Τείχους του Χίτλερ κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και ακόμη νωρίτερα, η ύπαρξή τους ήταν ελάχιστα γνωστή στο νορβηγικό κοινό.
Τώρα που ο πόλεμος συνεχίζεται στην Ουκρανία, η Νορβηγία ενεργοποιεί εκ νέου δύο από τις πιο εμβληματικές υπόγειες κατασκευές της από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Κοντά στα σύνορα της Νορβηγίας με τη Ρωσία βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, τα υπόστεγα του αεροπορικού σταθμού Bardufoss και η ναυτική βάση στο Olavsvern παραπέμπουν σε κατασκοπευτικό θρίλερ, με τους τραχείς βραχώδεις τοίχους, το αστραφτερό σκυρόδεμα και τον στρατιωτικό εξοπλισμό. Λαξευμένη σε μια πλαγιά βουνού, προστατευμένη από περίπου 275 μέτρα σκληρού βράχου, η βάση του Olasvern είναι ιδιαίτερα υποβλητική με τη σήραγγα εξόδου μήκους 909 μέτρων.
Γιατί χρειάζονται αυτές οι τεράστιες αποθήκες σήμερα; Η Σοβιετική Ένωση – ο λόγος που κατασκευάστηκαν εξαρχής – δεν υπάρχει πλέον. Έχει πραγματικά νόημα να επενδύει μία χώρα χρήματα σε τόσο ακριβές κατασκευές; Στα πλάνα με την επαναδραστηριοποίηση των υπόστεγων Bardufoss, το μαχητικό της Lockheed Martin – το F-35 Lightning II – κουρνιάζει απειλητικά σαν αρπακτικό πουλί κάτω από την τοξωτή οροφή του υπόστεγου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Υπόγεια πυρηνικά καταφύγια κατασκευάζονται στην Αττική! Πού πρέπει να πάτε σε περίπτωση πολέμου
Άνοιξε το 1938, ο αεροπορικός σταθμός χρησιμοποιήθηκε κάποτε από γερμανικά μαχητικά προστατεύοντας το γιγάντιο θωρηκτό Tirpitz ενώ ήταν αγκυροβολημένο σε ένα κοντινό φιόρδ. Μετά τον πόλεμο, η Βασιλική Νορβηγική Πολεμική Αεροπορία χρησιμοποίησε στη συνέχεια τα ορεινά της υπόστεγα για να προστατεύσει τα μαχητικά της αεροπλάνα από πιθανή σοβιετική επίθεση. Αυτά τα υπόστεγα περιλάμβαναν όλα όσα χρειάζονταν τα αεροπλάνα και οι πιλότοι τους, όπως αποθήκες καυσίμων, όπλων, χώρο για τη συντήρηση των συστημάτων αεροσκαφών και χώρους πληρώματος. Στη συνέχεια, πριν από περίπου 40 χρόνια, έκλεισε. Τώρα, το Bardufoss φαίνεται ότι μπορεί να χρειαστεί για άλλη μια φορά.
Ο ρόλος της βάσης, η οποία αναβαθμίζεται πλέον είναι να βοηθήσει την «ανθεκτικότητα και τη δυνατότητα επιβίωσης» των νορβηγικών F-35 ενόψει μιας ρωσικής επίθεσης. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έδειξε στον κόσμο πόσο ευάλωτα μπορεί να είναι ακριβά στρατιωτικά αεροσκάφη όπως τα F-35 των 80-110 εκατομμυρίων δολαρίων όταν βρίσκονται στο έδαφος, ιδιαίτερα σε επιθέσεις από drones «καμικάζι» που μπορεί να κοστίζουν μόλις 300 δολάρια.
Αντί να τοποθετούνται ελαστικά στα φτερά ή να κατασκευάζονται υπόστεγα από συρμάτινο πλέγμα, όπως έκαναν οι Ρώσοι στην Ουκρανία, η απειλή των drone μπορεί να περιοριστεί με τη διασπορά στόχων σε πολλές διαφορετικές τοποθεσίες ή, ακόμη καλύτερα, με το να διατηρείται το αεροσκάφος ασφαλές σε ορεινά καταφύγια, δύσκολα προσπελάσιμα.
Η ναυτική βάση Olavsvern βρίσκεται κοντά στο σημείο όπου η Νορβηγική Θάλασσα συναντά τη Θάλασσα του Μπάρεντς, τα 650 χιλιόμετρα περίπου μεταξύ της ακτογραμμής της Νορβηγίας, του Bear Island και του Svalbard αποκαλούνται μερικές φορές "The Bear Gap" επειδή αυτό ήταν και εξακολουθεί να είναι ένα σημείο ασφυξίας για τα ρωσικά υποβρύχια και τα πολεμικά πλοία που κατευθύνονται στον Ατλαντικό.
Η κατασκευή της ναυτικής βάσης έλαβε χώρα ως επί το πλείστον σταδιακά από τη δεκαετία του 1950 και μετά ως απάντηση στη συσσώρευση του βόρειου στόλου των Σοβιετικών. Κόστους περίπου 450 εκατομμυρίων δολαρίων, η βάση –με το υπόγειο κέντρο διοίκησης, την αποθήκη, την αποβάθρα βαθέων υδάτων και τη σήραγγα εξόδου– ήταν ένα τόσο τεράστιο εγχείρημα για τη Νορβηγία που το ΝΑΤΟ έπρεπε να χρηματοδοτήσει μέρος του. Η Σοβιετική Ένωση είχε καταρρεύσει μέχρι να ολοκληρωθεί πλήρως.
Τα σκάφη του ΝΑΤΟ εξακολουθούσαν να το χρησιμοποιούν ως σταθμό για αποστολές στον παγωμένο Αρκτικό Ωκεανό. Το 2009 το νορβηγικό κοινοβούλιο ψήφισε οριακά να κλείσει η άκρως απόρρητη βάσης Olavsvern παρά την αυξανόμενη απειλή από τη Ρωσία. Και το 2013 πουλήθηκε σε ιδιώτες επενδυτές. Τα τούνελ του ήταν γεμάτα τροχόσπιτα και vintage αυτοκίνητα. Ο νέος ιδιοκτήτης επέτρεψε σε δύο ρωσικά ερευνητικά πλοία και ρωσικά αλιευτικά να χρησιμοποιήσουν την κάποτε αυστηρά φυλασσόμενη εγκατάσταση. Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης διέδωσαν ακόμη και fake news ότι η εταιρεία που αγόρασε τη βάση ανήκε εν μέρει σε Ρώσους.
Ο λόγος για την επανενεργοποίηση αυτών των βάσεων είναι απλός: H Ρωσία
Το 2020, η WilNor Governmental Services, με στενούς δεσμούς με τον νορβηγικό στρατό, αγόρασε την πλειοψηφία της εταιρείας. Από τότε άρχισε να επισκευάζει και να αναβαθμίζει την τοποθεσία και υπάρχει αυξανόμενη στρατιωτική παρουσία στη βάση, ενώ το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ ενδιαφέρεται να βασίσει εκεί και τα πυρηνικά τους υποβρύχια.
Βάσεις του Ψυχρού Πολέμου αποκτούν νέα ζωή
Οι Νορβηγοί δεν είναι οι μόνοι που επανενεργοποιούν τις βάσεις του Ψυχρού Πολέμου. Οι Ρώσοι έχουν επίσης επανενεργοποιήσει τα τελευταία χρόνια περίπου 50 βάσεις Ψυχρού Πολέμου διαφόρων ειδών στην Αρκτική. Το σουηδικό ναυτικό επέστρεψε στην υπόγεια ναυτική βάση του στο νησί Muskö, περίπου 40 χιλιόμετρα από τη Στοκχόλμη.
Άλλες χώρες έχουν προχωρήσει περισσότερο από την απλή επανενεργοποίηση των αποθηκών που κατασκευάστηκαν δεκαετίες πριν. Κατασκευάζουν νέα υπόγεια bunker. Η Κίνα έχει κατασκευάσει μια τεράστια νέα υπόγεια βάση υποβρυχίων στο νησί Χαϊνάν στην αμφισβητούμενη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Κατασκευάζει επίσης ένα τεράστιο νέο υπόγειο κέντρο διοίκησης κοντά στην πρωτεύουσα, το Πεκίνο. Το Ιράν έχτισε τη δική του υπόγεια ναυτική βάση στον Περσικό Κόλπο και έδειξε την «υπόγεια πυραυλική πόλη του».
«Η ψυχολογία για την κατασκευή πυρηνικών καταφυγίων είναι πραγματικά, πολύ ισχυρή», λέει ο ανεξάρτητος ερευνητής ψυχρού πολέμου και στρατιωτικός blogger γνωστός ως Sir Humphrey. «Νομίζω ότι είναι βαθιά ριζωμένες στην ψυχή μας και στην κατανόησή μας για τον Ψυχρό Πόλεμο, ιδιαίτερα για ένα κέντρο διοίκησης με έναν στρατηγό εκτός ελέγχου να κάθεται εκεί».
«Η τοποθέτηση σκαφών και υποβρυχίων [και αεροπλάνων] σε σήραγγες μπορεί ακόμα να είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να τα προστατεύσει κανείς από αεροπορική επίθεση βομβαρδισμού», λέει ο Paul Ozorak, συγγραφέας του Underground Structures of the Cold War, «ακόμα και αν χρησιμοποιούνται bunker-busters, αν αντιμετωπίζονται τρωτά σημεία, για παράδειγμα με τη χρήση θυρών εκτόξευσης».
Ωστόσο, χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να είναι απρόθυμες να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Νορβηγίας για την επανενεργοποίηση υπόγειων βάσεων ή την κατασκευή νέων λόγω των τεράστιων δαπανών, λέει ο Ozorak.
Πολλές από τις υπόγειες κατασκευές του Ψυχρού Πολέμου στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε άλλες χώρες του ΝΑΤΟ έχουν πουληθεί για να γίνουν μουσεία ή ακόμα και νυχτερινά κέντρα. Κάποιες έχουν καταστραφεί. Τουλάχιστον ένα έχει σφραγιστεί. Πολλά άλλα έχουν πλημμυρίσει και είναι φυσικά άχρηστα, το σκυρόδεμα είναι σάπιο και δεν είναι πλέον ανθεκτικές στις εκρήξεις.
«Η μεγάλη πρόκληση για την επανενεργοποίηση αυτών που έχουν απομείνει θα είναι το κόστος», λέει ο Ozorak. «Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι αποθήκες απογυμνώθηκαν από όλο τον εξοπλισμό τους. Η επανεγκατάσταση αυτού του εξοπλισμού και η επανατοποθέτηση καλωδίων επικοινωνίας θα ήταν πολύ ακριβή. Η εκ νέου απόκτησή τους θα ήταν επίσης ακριβή»
Υπάρχει επίσης το πρόβλημα ότι αν έχουν απενεργοποιηθεί όπως ο Olavsvern, τότε η ασφάλειά τους μπορεί να έχει τεθεί σε κίνδυνο από ξένες υπηρεσίες πληροφοριών, ακόμα κι αν δεν είχαν επισκέψεις από ρωσικά πλοία έρευνας. «Υπάρχουν επίσης περιορισμένα λειτουργικά οφέλη από μια τοποθεσία που όλοι γνωρίζουν ότι υπάρχει και που αποτελεί στόχο εδώ και 60 χρόνια, και όπου οι δορυφορικές εικόνες μπορούν τώρα να εντοπίσουν τους άξονες εξαερισμού και τα σημεία εισόδου», λέει ο Sir Humphrey.
