Μόλις έναν χρόνο μετά την ανάρρησή του στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ κλήθηκε να διαχειριστεί τη μεγαλύτερη πυρηνική καταστροφή του 20ού αιώνα. Τα ξημερώματα του Σαββάτου, 26 Απριλίου 1986, εξερράγη ο αντιδραστήρας Νο. 4 του πυρηνικού εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο Τσερνόμπιλ της τότε Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, το οποίο βρίσκεται περίπου εκατό χιλιόμετρα βόρεια του Κιέβου, κοντά στα σύνορα με τη Λευκορωσία. Το δυστύχημα στο Τσερνόμπιλ αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στις σχεδιαστικές ατέλειες του αντιδραστήρα «RBMK-1000». Το μέγεθος της καταστροφής όμως ενισχύθηκε από την ελλιπή εκπαίδευση του προσωπικού και τον πεπαλαιωμένο εξοπλισό του εργοστασίου. Το δυστύχημα προκάλεσε τον θάνατο περίπου τριάντα ανθρώπων κατά τους πρώτους μήνες μετά την έκρηξη. Ωστόσο, ο αριθμός αυτός αυξάνεται κατά μερικές δεκάδες αν υπολογίσει κανείς τους ανθρώπους που πέθαναν από καρκίνο ως απόρροια της έκθεσής τους στη ραδιενεργή ακτινοβολία.
Η ενστικτώδης αντίδραση των αρχών της Σοβιετικής Ένωσης ήταν να συγκαλύψουν το περιστατικό. Η «Καθημερινή» έκανε για πρώτη φορά αναφορά στο ατύχημα στις 29 Απριλίου: «Πυρηνικό ατύχημα που συνέβη στη Σοβιετική Ένωση προ ημερών, είχε ως συνέπεια τη διαφυγή ραδιενεργού αερίου προς την Σουηδία και την Φινλανδία. Μετά διαμαρτυρία της σουηδικής κυβερνήσεως, η σοβιετική κυβέρνηση προέβη χθες σε επίσημη ανακοίνωση. Το ατύχημα συνέβη στον πυρηνικό σταθμό Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας, όπως αναφέρεται δε λακωνικά στην ανακοίνωση της Μόσχας σε όσους προσεβλήθησαν από την ραδιενέργεια προσφέρεται βοήθεια!».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Πρώτος διαστημικός πόλεμος! Η Μόσχα επιχειρεί να παραλύσει την Ουκρανία με ηλεκτρονικό πόλεμο- Μήλον της Έριδος οι δορυφόροι πληροφοριών
Συνεχίζοντας, η «Καθημερινή» έγραψε: «Το σοβιετικό πρακτορείο “Τας”, μεταδίδοντας την ανακοίνωση του υπουργικού συμβουλίου, ανέφερε ότι συστήθηκε ήδη μια ανακριτική επιτροπή και “ελήφθησαν τα απαραίτητα μέτρα ώστε να μειωθούν οι δυσάρεστες συνέπειες του ατυχήματος”. Το “Τας” πρόσθεσε ότι καταστροφές υπέστη ένας πυρηνικός αντιδραστήρας και ότι πρόκειται για το πρώτο πυρηνικό ατύχημα στην ΕΣΣΔ. Αλλά δεν έδωσε περισσότερα στοιχεία για τον τόπο και τον χρόνο του δυστυχήματος ούτε αναφέρθηκε με λεπτομέρειες στους τραυματίες.
»Στη δεύτερη μετάδοσή του το “Τας” περιορίστηκε να τονίσει ότι πρόκειται για το πρώτο παρόμοιο ατύχημα στην ΕΣΣΔ και αναφέρθηκε σ’ αυτά που συνέβησαν στην Πενσυλβάνια και τη Βιρτζίνια των ΗΠΑ το 1979. Νωρίτερα οι αρχές στη Μόσχα είχαν πληροφορήσει τη σουηδική πρεσβεία ότι δεν γνωρίζουν για κανένα πυρηνικό ατύχημα.
»Η υπουργός Ενεργείας της Σουηδίας Μπιργκίτα Νταλ, είχε κατηγορήσει έμμεσα την ΕΣΣΔ ότι δεν προειδοποίησε για διαρροή ραδιενέργειας τις σκανδιναβικές χώρες στις οποίες παρατηρήθηκε αύξηση ραδιενέργειας σε ακίνδυνα επίπεδα».
Οι διαστάσεις της καταστροφής στο Τσερνόμπιλ έγιναν διεθνώς αντιληπτές όταν άρχισε –με σημαντική καθυστέρηση βέβαια– η εκκένωση των πόλεων και των χωριών από τους κατοίκους τους σε ακτίνα δεκάδων χιλιομέτρων από το πυρηνικό εργοστάσιο. Στις 30 Απριλίου, η «Καθημερινή» έγραψε σχετικά με αυτές τις εξελίξεις: «Πυρηνικό δέος απλώνεται στην Ευρώπη. Ως το μεγαλύτερο πυρηνικό δυστύχημα που έχει σημειωθεί ως τώρα, στον τομέα της χρησιμοποιήσεως της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς, χαρακτηρίζεται η καταστροφή του σοβιετικού σταθμού Τσέρνομπιλ στην περιοχή του Κιέβου. Η Μόσχα λύνοντας την επίσημη σιωπή της ανέφερε ότι υπάρχουν δύο νεκροί και ότι πραγματοποιήθηκαν μετακινήσεις πληθυσμών από τρεις πόλεις, χωρίς και να διευκρινίζει ποιες. Οι Σοβιετικοί υποχρεώθηκαν χθες να ζητήσουν τη βοήθεια της Σουηδίας και της Δυτικής Γερμανίας για την κατάσβεση της τρομακτικής πυρκαγιάς, που εξερράγη στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ. Αμερικανοί αξιωματούχοι εδήλωσαν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι έτοιμες να προσφέρουν την επιστημονική τους βοήθεια στους Σοβιετικούς, για την αντιμετώπιση του προβλήματος, αλλά από πλευράς σοβιετικής κυβερνήσεως δεν υπήρξε απάντηση. Στη Βόρειο Ευρώπη, εν τω μεταξύ, έχει ενταθεί η αγωνία και οι κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών χωρών, που συνορεύουν με την Σοβιετική Ένωση διαμαρτύρονται κατά της Μόσχας διότι δεν τις ενημέρωσε για την καταστροφή».
Σύμφωνα με τον Γκορμπατσόφ, η καταστροφή στο Τσερνόμπιλ δεν αποκάλυψε απλά την πεπαλαιωμένη τεχνολογία που χρησιμοποιούσαν οι πυρηνικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά αποκάλυψε και «τις ασθένειες του συστήματος». Όπως παραδέχθηκε ο ίδιος στα Απομνημονεύματά του, «το Τσερνόμπιλ έκανε εμένα και τους συναδέλφους μου να αναθεωρήσουμε πάρα πολλά πράγματα» σχετικά με τον σοβιετικό κρατικό μηχανισμό. Σύντομα, δύο λέξεις κυριάρχησαν στο λεξιλόγιο του σοβιετικού ηγέτη: γκλάσνοστ, δηλαδή διαφάνεια, και περεστρόικα, δηλαδή αναδιάρθρωση.
