Μερικές από τις λιγότερο συζητημένες πτυχές της σύγκρουσης (ευκαιρίες και επιπτώσεις), ειδικά για τη χώρα μας και τον Ελληνισμό. είναι οι εξής, τονίζει ο κύριος Ιωάννης Βαληνάκης, Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας ΕΚΠΑ, και πρώην υφυπουργός Εξωτερικών σε άρθρο του στην Καθημερινή.
Ακολουθεί ολόκληρη η ανάλυση
Η προσωπική μου πρόβλεψη για ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ένα μήνα πριν αυτή πραγματοποιηθεί, δυστυχώς επαληθεύθηκε. Το διάστημα εκείνο επικρατούσε η βεβαιότητα (και σε εμάς) ότι «ο πόλεμος είναι αδιανόητος στην Ευρώπη» και πως «ο Πούτιν μπλοφάρει». Ωστόσο το παράλογο συνέβη, αποδεικνύεται τραγωδία και πυροδοτεί έκτοτε σειρά κρίσιμων επιπτώσεων, ορισμένες εκ των οποίων θα ήταν, πιστεύω, χρήσιμο να αναλυθούν εδώ συνοπτικά.
Πριν την εισβολή επίσης επισήμαινα τις εντυπωσιακές ομοιότητες του επεκτατικού αναθεωρητισμού Πούτιν-Ερντογάν που έπρεπε διεθνώς αλλά «έξυπνα» να αναδείξουμε. Στόχος μας στρατηγικός να «κλειδωθεί» η αρχή περί αυτόματης και όχι επιλεκτικής αλληλεγγύης της Δύσης σε ΚΑΘΕ περίπτωση εισβολής σε ευρωπαϊκό έδαφος, με την προσοχή φυσικά στραμμένη στη διεύρυνση της τουρκικής επιθετικότητας που -όχι ανεξήγητα-αυξήθηκε εκθετικά στη συνέχεια. Σημειώνεται πως τότε επικράτησαν αναλύσεις/ εκτιμήσεις ότι ο πόλεμος «φέρνει Ελλάδα και Τουρκία πιο κοντά», οι οποίες όμως διαψεύστηκαν πολύ γρήγορα. Μόλις τελευταία αρχίσαμε ως επίσημο κράτος και μάλλον διακριτικά να επισημαίνουμε τις ομοιότητες.
Στις παρεμβάσεις μου τον τελευταίο χρόνο πρότεινα σταθερά να αξιοποιούμε κάθε ευκαιρία προς όφελός μας, σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα ασκώντας διεκδικητική πίεση — μακριά από την άποψη ότι «η Ελλάδα δεν πρέπει να ακολουθεί ιδιοτελή πολιτική». Στο πλαίσιο αυτό πρότεινα:
α) Διπλωματικά, να κινηθούμε ενεργά στην χωρίς εξαιρέσεις κατοχύρωση της βασικής αρχής της αδιαίρετης ασφάλειας όλων των κ-μ της ΕΕ από οπουδήποτε κι αν προέρχεται η απειλή. Να προχωρήσει δηλ. η ΕΕ, χωρίς περιστροφές και με αφορμή τη ρωσική εισβολή, στη δημιουργία νέων μηχανισμών και εργαλείων (πχ αυτόματες και στιβαρές κυρώσεις, όχι απλά ad hoc) για αποτροπή της επιθετικότητας γειτόνων αλλά και την έμπρακτη υπεράσπιση κάθε σπιθαμής ευρωπαϊκών συνόρων.
β) Η αποτρεπτική στρατηγική που ακολουθούμε ισχυροποιείται περισσότερο όταν δεν εμπλεκόμαστε στρατιωτικά ευθέως στην εμπόλεμη ζώνη. Όπως πρότεινα τότε, είτε με συμβολική μεταστάθμευση ελληνικών μαχητικών σε (π.χ.) ρουμανικά ή βουλγαρικά αεροδρόμια (όπως έπραξε η Γαλλία), είτε με την παρουσία πολεμικών πλοίων σε λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας που μας ενδιαφέρουν, θα συμβάλαμε έμπρακτα στην αποτρεπτική ικανότητα συμμαχικών χωρών. Εν ολίγοις προσφέρουμε ακριβώς τη συνδρομή που απαιτούμε από εταίρους και συμμάχους έναντι της Τουρκίας και επιμένουμε στην αμοιβαιότητα εκ μέρους τους.
γ) Σε ό,τι αφορά στη στρατιωτική συνδρομή από πλευράς μας, αναμφίβολα δεν μας περισσεύει τίποτα. Σε ανταλλακτική όμως βάση αξιοποιούμε έξυπνα κάθε δυνατότητα που προσφέρεται ενδοδυτικά για ενίσχυση της Ουκρανίας, όπου βέβαια συμφέρει η αντικατάσταση των παλαιών ρωσικών μας συστημάτων. Οι προτάσεις που μας έγιναν ήταν τυπικά να ανταλλάξουμε με δυτικές χώρες τα παλαιότερα ρωσικά οπλικά συστήματα με νεότερα δυτικά, τα οποία εν συνεχεία εκείνες (χωρίς δική μας ευθεία εμπλοκή) θα προωθούσαν είτε στην Ουκρανία, είτε σε κ-μ του ΝΑΤΟ που συνορεύουν με την εμπόλεμη ζώνη. Τα ρωσικά συστήματα προοπτικά ούτως ή άλλως θα απαξιώνονταν (λόγω της διάρρηξης των σχέσεων) και άρα θα επιτυγχάναμε την αδάπανη αντικατάστασή τους με περισσότερο χρήσιμα. Φυσικά απαραίτητη προϋπόθεση είναι πάντα η αύξηση της μαχητικής μας ικανότητας και ειδικότερα στα νησιά που βρίσκονται στο στόχαστρο της Τουρκίας. Η άρνηση ευθείας στρατιωτικής συνδρομής προσφέρεται τέλος και ως ευκαιρία έντεχνης ανάδειξης του ειδικού προβλήματος ασφάλειας που αντιμετωπίζουμε.
δ) Πρότεινα επίσης, πολύ πριν τον ωμότατο επιθετικό εκβιασμό του Ερντογάν σε σχέση με τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, να εξηγήσουμε στην Κυπριακή Δημοκρατία τα οφέλη της από μια αίτηση ένταξής της στην Βορειοατλαντική Συμμαχία στη σημερινή συγκυρία. Σεβαστές οι συναισθηματικές αντιρρήσεις ορισμένων Κυπρίων, όμως μετά την άρση του αμερικανικού εμπάργκο όπλων, ο δρόμος έχει ανοίξει. Ασφαλώς η Τουρκία θα προέβαλε πεισματικό βέτο αλλά πέρα από τα γενικότερα οφέλη για την Κύπρο, σίγουρα θα εξευρίσκονταν σε κάθε περίπτωση τρόποι περαιτέρω ενίσχυσης της ασφάλειας του ελεύθερου τμήματος της Νήσου. Άλλωστε οι ΗΠΑ έχουν αντίστοιχα εκπονήσει σχέδια ενίσχυσης της Σουηδίας και Φινλανδίας σε διμερή βάση από τα κ-μ, παρακάμπτοντας έτσι το τουρκικό βέτο.
Και οι διεθνείς επιπτώσεις του πολέμου που θα έπρεπε να μας προβληματίζουν
Προβληματισμό θα έπρεπε να μας προκαλούν και οι γενικότερες διεθνείς επιπτώσεις από το νέο παγκόσμιο σύστημα που ανατέλλει σταδιακά. Ένα χρόνο μετά την εισβολή στην Ουκρανία διευρύνονται οι επιθέσεις που δέχεται η δυτική τάξη πραγμάτων, η εγκαθιδρυμένη με τις Συνθήκες στο τέλος του Β’ΠΠ. Ειδικά ως προς τον σημαντικότερο για τον Ελληνισμό κανόνα, δηλ. το απαραβίαστο των συνόρων, παρατηρούμε με ανησυχία αυτοαποκαλούμενους «αδικημένους» του παρελθόντος, αντιαποικιοκράτες και κάθε είδους αναθεωρητές ανά την υφήλιο να συνασπίζονται με στόχο ένα μετα-δυτικό κόσμο. Στον κόσμο αυτόν, «τα μεγάλα ψάρια θα κυνηγούν τα μικρότερα». Παλαιές δηλ. και αναδυόμενες Μεγάλες Δυνάμεις επιδιώκουν στο συγκεκριμένο υπό εκκόλαψη άναρχο διεθνές σύστημα, την αναδιανομή ρόλων/προνομίων σε βάρος της Δύσης (μέρος του οποίου αποτελεί η ΕΕ και η χώρα μας). Ακόμη ανησυχητικότερο είναι το γεγονός ότι επιδιώκουν αναθεώρηση συνόρων και ζωτικό χώρο επέκτασης σε βάρος γειτόνων τους, τους οποίους αλαζονικά και υποτιμητικά θεωρούν αδύναμους/απρόθυμους να αντισταθούν. Περιττό να αναφερθεί ποιός γειτονικός ηγέτης αποτελεί την χαρακτηριστικότερη ενσάρκωση του μετα-δυτικού συστήματος.
Οι ενδοδυτικές ανακατατάξεις
Προβληματισμό θα έπρεπε να εγείρουν και οι διαγραφόμενες ενδοδυτικές ανακατατάξεις. Στο εσωτερικό της δημοκρατικής Δύσης και κάτω από τη φαινομενικά απόλυτη αντι-ρωσική σύμπνοια υπό αμερικανική ηγεσία, σημειώνονται ανακατατάξεις πολιτικής ισχύος με τους ασυμβίβαστους Αγγλοσάξονες, Ανατολικοευρωπαίους και Σκανδιναβούς σε εμφανή άνοδο , την ατμομηχανή του γαλλογερμανικού διδύμου σε σχετική ασυνεννοησία και αποδυνάμωση και τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ -που τόσο ενδιαφέρει τον Ελληνισμό – σε κίνδυνο πλήρους νατοποίησης (άρα με την Τουρκία να εισέρχεται σταδιακά στην αμυντική ενοποίηση της Ευρώπης). Ούτε οι επικίνδυνες τάσεις αυτές φαίνεται να μας απασχολούν.
Σε άλλο πεδίο, προκαλεί επίσης εντύπωση η απόλυτη σιγή που επικρατεί στην εθνική δημόσια σφαίρα για την τύχη του Ελληνισμού της Ουκρανίας, καθώς το ενδιαφέρον ατόνησε σχεδόν τελείως, μετά τη δραματική απομάκρυνση μερικών δεκάδων αποκλεισμένων στη μαρτυρική Μαριούπολη.
Τέλος, εν είδει προσωρινού συμπεράσματος, θεωρούσα από την έναρξη της εισβολής αυτονόητη τη σύσταση και στη χώρα μας μιας διυπουργικής επιτροπής ειδικών που πέρα από τις ενεργειακές και οικονομικές επιπτώσεις θα εξήγαγε χρήσιμα, ειδικά για την Ελλάδα, στρατηγικά διδάγματα. Θα μελετούσε δηλ. πολύπλευρα την αποτυχία της δυτικής αποτρεπτικής στρατηγικής (που δεν εμπόδισε την εισβολή), τον ρόλο νέων οπλικών συστημάτων και στρατιωτικών δογμάτων που εφαρμόστηκαν στο πεδίο, τη σημασία του ηλεκτρονικού πολέμου και των πληροφοριών (intelligence),την πρωτόγνωρη εμπλοκή των social media, την περιορισμένη αποτελεσματικότητα και τους τρόπους παράκαμψης των κυρώσεων, τα ειρηνευτικά σχέδια που προτάθηκαν, την τύχη του Ελληνισμού στην εμπόλεμη ζώνη, τα όρια της συμμαχικής στήριξης κλπ. Και εν κατακλείδι, αν το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας που υποσχέθηκε η σημερινή κυβέρνηση προεκλογικά το 2019 δεν συνεστήθη ούτε μετά από τον πόλεμο στην Ουκρανία, δεν διαφαίνεται σύντομα ελπίδα ενίσχυσης της διυπουργικής αξιολόγησης απειλών και ευκαιριών για τον Ελληνισμό και του κρατικού συντονισμού για την αντιμετώπισή τους.
