Οι δυστυχίες, στην πραγματικότητα, είναι μια κοινή υπόθεση, αλλά δύσκολα τις πιστεύει κανείς όταν του πέσουν στο κεφάλι. Υπήρξαν στον κόσμο τόσες πανούκλες όσοι και οι πόλεμοι. Και παρόλα αυτά οι πανούκλες και οι πόλεμοι πάντα βρίσκουν τους ανθρώπους το ίδιο απροετοίμαστους. Ο γιατρός Ριέ ήταν απροετοίμαστος, όπως και οι συμπολίτες μας και έτσι πρέπει να καταλάβουμε τους δισταγμούς τους», γράφει ο Αλμπερ Καμύ στο αλληγορικό αριστούργημά του «Η Πανούκλα». Αυτό ακριβώς που περιγράφει ο Καμύ το έζησε η ανθρωπότητα το 1918. Όταν μια ημέρα σαν σήμερα εμφανίστηκε το πρώτο κρούσμα της Ισπανικής γρίπης κανείς δεν μπορούσε να περιμένει αυτό το μακελειό που θα ακολουθούσε, γράφει η ιστοσελίδα reader.gr.
Το ξέσπασμα της Ισπανικής γρίπης
Εμφανίστηκε περίπου στο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1918), όπου οι συνθήκες που επικρατούσαν στα χαρακώματα, η μαζική μετακίνηση στρατευμάτων απ’ όλο τον κόσμο προς τα πεδία μάχης της Ευρώπης και η επακόλουθη επιστροφή τους στην πατρίδα συνέβαλαν καθοριστικά στην ταχύτατη διάδοσή της. Ιστορικές πηγές, μάλιστα, δεν αποκλείουν η γρίπη να διαδραμάτισε κάποιο ρόλο στον τερματισμό του Μεγάλου Πολέμου, καθώς οι στρατιώτες ήταν υπερβολικά άρρωστοι για να πολεμήσουν και τα θύματα της νόσου ήταν περισσότερα από τις απώλειες του πολέμου και για τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές.
Ήταν μια πανδημία γρίπης που «χτύπησε» τον πλάνητη σε τρία κύματα. Το πρώτο, ήπιο κύμα την άνοιξη του 1918 στο βόρειο ημισφαίριο, υποχώρησε στις αρχές του καλοκαιριού. Ένα πολύ πιο θανατηφόρο δεύτερο κύμα ήρθε στο τέλος του Αυγούστου το οποίο υποχώρησε στα τέλη του ίδιου έτους, ενώ το τρίτο κύμα εκδηλώθηκε στις αρχές του 1919. Εκείνη τη χρονιά η γρίπη εξαφανίστηκε ξαφνικά! Διήρκεσε μόλις 18 μήνες αλλά πρόλαβε να σκοτώσει έως και 40 εκατομμύρια (ο ακριβής αριθμός είναι δύσκολο να προσδιοριστεί) ανθρώπους σε όλο τον κόσμο! Η γρίπη σκότωσε ανθρώπους σε κάθε μεριά της υφηλίου, ενώ σε διάστημα 24 εβδομάδων αφαίρεσε περισσότερες ζωές από όσες ο ιός του AIDS σε 24 χρόνια.
Η ασθένεια, το πρώτο κρούσμα της οποίας καταγράφηκε μια ημέρα σαν σήμερα, προκλήθηκε από μετάλλαξη του ιού Η1Ν1 και είχε τα συμπτώματα μιας κοινής γρίπης. Αυτό ήταν που μπέρδεψε του γιατρούς οι οποίοι στην αρχή δεν κινητοποιήθηκαν και δεν πρότειναν κανένα μέτρο κοινωνικής αποστασιοποίησης (καραντίνα) ή αυτοπροστασίας (μάσκες) για τον περιορισμό της μετάδοσης. Πήρε το όνομα της επειδή από την Ισπανία υπήρχαν οι πρώτες αναφορές πως «κάτι σοβαρό συμβαίνει». Ο ισπανικός Τύπος ήταν ο μόνος που τόλμησε τότε να σπάσει τη συνωμοσία της σιωπής που είχε επιβληθεί στα υπόλοιπα κράτη της Δύσης τα οποία φοβούνταν μήπως πτοηθεί το εθνικό φρόνημα των στρατιωτών τους στον Πόλεμο ο οποίος ακόμα δεν είχε τελειώσει. Κανείς, ωστόσο, δεν ξέρει με σιγουριά από που ξεκίνησε. Ιστορικοί και συγγραφείς τοποθετούν την απαρχή της γρίπης στο Κάνσας των ΗΠΑ. Κάποιοι άλλοι τη συνδέουν άμεσα με τον Μεγάλο Πόλεμο και θέλουν τον ιό να αναπτύχθηκε στη Γαλλία ανάμεσα στα βρετανικά συντάγματα που στάθμευαν στη Ρουέν και στο Βιμερέ. Μια μεταγενέστερη θεωρία να επικεντρώνεται στη βόρεια Κίνα.
Αυτό που διαφέρει (πέρα από το πόσο φονική ήταν) σε σχέση με την πρόσφατη πανδημία του κορονοϊού, ήταν πως η Ισπανική γρίπη «χτυπούσε» κυρίως νεαρά άτομα. Ο θάνατος επερχόταν από οξύ φλεγμονώδες πνευμονικό οίδημα, αιμορραγική πνευμονίτιδα ή πνευμονία με οξύ αιμορραγικό οίδημα. Παρατηρούνταν κυάνωση του δέρματος ιδιαίτερα γύρω από το πρόσωπο, στο στόμα, στον λαιμό και στα δάκτυλα. Χωρίς αντιβιοτικά τότε και χωρίς άλλα αντιικά φάρμακα, ο κόσμος έχανε ανυπεράσπιστος τη ζωή του κατά χιλιάδες κάθε μέρα.Πολλά από τα άτομα που προσβάλλονταν από τη γρίπη πέθαιναν μέσα ένα 24ωρο. Τα υγειονομικά συστήματα των κρατών πολύ γρήγορα κατέρρευσαν.
Η Ισπανική γρίπη στην Ελλάδα
Σύμφωνα με καταγραφές και μαρτυρίες, η ισπανική γρίπη έφτασε στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1918. Λέγεται (αυτό δεν μπορεί να είναι σίγουρο) πως το πρώτο κρούσμα εντοπίστηκε στην Πάτρα. Οι φήμες που κυκλοφόρησαν τότε έλεγαν πως για την εξάπλωση της γρίπης στην Πάτρα, υπέυθυνα ήταν κάποια... πακέτα συσκευασμένου καπνού που έφτασαν από τη Θεσσαλονίκη. Λέγεται ότι ο διευθυντής του καπνοκοπτηρίου της Πάτρας και ορισμένοι εργάτες που ήταν παρόντες κατά το άνοιγμα των πακέτων, νόσησαν και δύο από αυτούς πέθαναν. Στις 31 Ιουλίου αναφέρεται ο πρώτος θάνατος από την Ισπανική γρίπη, στην Αθήνα. Το δεύτερο κύμα της γρίπης, αυτό που ξεκίνησε τον Αύγουστο και κορυφώθηκε τον Οκτώβριο, τον μήνα με τα περισσότερα θύματα παγκοσμίως, είναι αυτό που θα χτυπήσει δίχως έλεος και την Ελλάδα.
«Επιδημία ενέσκηψεν εις άπασα την περιφέρεια. Οι κάτοικοι αποθνήσκουν καθ' εκάστην κατά δεκάδας ιδίως εις τας περιφερείας Γρεβενών, Σερρών, Καστορίας και Γαιλαρίων. Εις τα Γρεβενά σήμερον απέθανον τρεις χωροφύλακες και ο ανθυπασπιστής Κονταξάκης. Το τέταρτον της όλης δυνάμεως της χωροφυλακής έχει προσβληθή μέχρι στιγμής και πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι», αναφέρει τηλεγράφημα του γενικού διοικητού της Δυτικής Μακεδονίας. Αρχές Οκτωβρίου οι εφημερίδες με τη βοήθεια γιατρών και ειδικών δίνουν τις πρώτες οδηγίες πρόληψης. «Γαργαρισμούς δι' οξυγονούχου ύδατος και τας αντισηπτικάς εισπνοάς. Πρέπει να αποφεύγουμε τας ψύξεις, την υπερκόπωση και συγκεντρώσεις παντός είδους και να τηρήται η καθαριότης των εσωρούχων και των χεριών».
Μέσα σε λίγες ημέρες, η πανδημία εξαπλώνεται με τρομερή ταχύτητα στην χώρα μας. Τα σχολεία κλείνουν πρώτα σε Δυτική Μακεδονία, Τρίκαλα και Πάτρα κατόπιν διαταγής του υπουργείου Παιδείας. Σε λίγες ημέρες ακολουθεί γενικό «λουκέτο». Αναβάλλεται η έναρξη των μαθημάτων του Πανεπιστημίου, κλείνει το Ωδείο, διακόπτονται οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων. Κλείνουν τα καφενεία της πλατείας Ομονοίας, διατάσσεται να ληφθεί πρόνοια για την αραίωση των πελατών των στιλβωτών υποδημάτων και στους ιδιοκτήτες των κινηματογράφων να επιτρέπουν μόνο τους μισούς θεατές. Παρόλα αυτά, η γρίπη συνέχισε να θερίζει, με τη Σκύρο να ζει τη μεγαλύτερη τραγωδία: το ένα τρίτο των κατοίκων της πεθαίνει από τη μια στιγμή στην άλλη. «Κι ο κόσμος πέθαινε, όλο πέθαινε, ολημερίς κι ολονυχτίς, πέθαινε, χωρίς γιατρούς, χωρίς φάρμακα, χωρίς περιποίηση. Πέθαινε ο ένας πάνω στον άλλο, πεθαίνανε αγκαλιασμένοι, καθισμένοι, πλαγιασμένοι, όρθιοι», έγραφε ο δημοσιογράφος και ηθογράφος Κωνσταντίνος Φαλτάιτς.
