Στις 5 Οκτωβρίου, το σουηδικό πρακτορείο ειδήσεων TT δημοσίευσε ένα άρθρο ότι το Αζερμπαϊτζάν είχε βρει ομαδικούς τάφους στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η ιστορία αναδημοσιεύτηκε σε περίπου δεκαπέντε μεγάλα σουηδικά μέσα ενημέρωσης, μεταξύ μερικών από τα μεγαλύτερα στη Σουηδία. Η κύρια πηγή του άρθρου ήταν ο Χικμέτ Χατζίγεφ (Hikmet Hajiyev), προσωπικός σύμβουλος για τις εξωτερικές υποθέσεις του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ (Ilham Aliyev), ο οποίος έγραψε ένα tweet. Το περιεχόμενο του tweet του κοινοποιήθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα στις 19 Σεπτεμβρίου χιλιάδες φορές στο Twitter, τόσο από τον λογαριασμό του Χατζίγεφ όσο και από άλλους με παρόμοιο περιεχόμενο.
Μετά από κριτική από πολλούς ανθρώπους, ο Σουηδοαρμένιος ιστορικός και ερευνητής ειρήνης και σύγκρουσης Βαχάγκν Αβεντιάν (Vahagn Avedian) σχετικά με την πραγματικότητα του κειμένου και το κατά πόσο ο Χικμέτ Χατζίγεφ είναι αξιόπιστη πηγή, συνεπώς ο διορισμένος επικεφαλής ειδήσεων για τις εξωτερικές υποθέσεις στο TT, Πόντους Αλμκβίστ (Pontus Ahlmqvist), εξέφρασε τη λύπη του για λάθος.
Στο Twitter, έγραψε: «Γενικά προσπαθούμε να συμπεριλάβουμε το πλαίσιο και τις επιφυλάξεις όταν παραθέτουμε πληροφορίες από αυταρχικά καθεστώτα που δεν μπορέσαμε να επαληθεύσουμε οι ίδιοι. Οι αρμενικές πληροφορίες για εγκλήματα πολέμου θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να συμπεριληφθούν εδώ. Λαμβάνουμε κατά βάθος την κριτική».
Η είδηση ήρθε λίγες μέρες αφότου κορυφαίοι διπλωμάτες από πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Νορβηγίας, καταδίκασαν το Αζερμπαϊτζάν για εγκλήματα πολέμου κατά την εισβολή στην Αρμενία στις 13-14 Σεπτεμβρίου. Δεν υπάρχει άρθρο του ΤΤ σχετικά με αυτό.
Σύμφωνα με το Βlankspot, το ερώτημα για το πώς ένα tweet από ένα αυταρχικό καθεστώς θα μπορούσε να περάσει από τον έλεγχο δεδομένων του ΤΤ μπορεί να πει κάτι για τις τακτικές του καθεστώτος του Αζερμπαϊτζάν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα δεδομένα Blankspot διερεύνησαν την πηγή ενός tweet, τον αριθμό των αλληλεπιδράσεων, των δεσμεύσεων και των συνδέσεων μεταξύ διαφορετικών λογαριασμών. Για παράδειγμα, εάν ένας λογαριασμός αλληλεπιδρά με έναν άλλο και σε ποιες στιγμές συμβαίνει αυτό. Η ανάλυση βασίστηκε σε περιόδους που υπήρχαν πόλεμοι ή συγκρούσεις και λίγο πριν και μετά. Για παράδειγμα, όταν το Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκε στην Αρμενία στις 13-14 Σεπτεμβρίου.
Σχολιάζοντας την εν λόγω έρευνα, ο πρέσβης της Δημοκρατίας της Αρμενίας στην Ελλάδα, Τιγκράν Μκρτσιαν (Tigran Mkrtchyan), έφερε ένα ηχηρό παράδειγμα αζέρικης προπαγάνδας, μέσω του προσωπικού του λογαριασμού στο Twitter:
«Για να κατανοήσετε το μέγεθος της αζέρικης προπαγάνδας πριν από την ηλικία της τεχνητής νοημοσύνης, ακολουθεί ένα παράδειγμα. Στα τέλη της δεκαετίας του '90, τα αζερικά μέσα ενημέρωσης κυκλοφόρησαν αποσπάσματα από ένα «βιβλίο», σαν να ήταν «γραμμένο» από τον Ζόρι Μπαλαγιάν (Zori Balayan), που περιγράφει κάθε είδους εγκλήματα πολέμου στην Αρμενία. Το πρόβλημα ήταν ότι ο Μπαλαγιάν δεν είχε γράψει ποτέ τέτοιο βιβλίο».
O Ζόρι Μπαλαγιάν είναι ένας από τους διαπρεπείς γιατρούς της Αρμενίας και ήρωας του Αρτσάχ.
<blockquote class="twitter-tweet"><p lang="en" dir="ltr">To understand the magnitude of <a href="https://twitter.com/hashtag/Azeri?src=hash&ref_src=twsrc%5Etfw">#Azeri</a> propaganda before the age of AI here's 1 example. In late 90s Azeri media circulated quotations from a "book",as if "written"by Zori Balayan,describing all sorts of Armenian war crimes. Problem was that Balayan had never written such a book. <a href="https://t.co/Ihq9OrElQM">https://t.co/Ihq9OrElQM</a></p>— Tigran Mkrtchyan (@TMkrtchyan) <a href="https://twitter.com/TMkrtchyan/status/1579419752975720449?ref_src=twsrc%5Etfw">October 10, 2022</a></blockquote> <script async src="https://platform.twitter.com/widgets.js" charset="utf-8"></script>
Η προπαγάνδα του Αζερμπαϊτζάν, στα πρότυπα που ορίζει η "εγγυήτρια" Άγκυρα φυσικά, εκτείνεται και στην Ελλάδα, όπου με δημοσιεύματα, αναρτήσεις στα μέσα κοινωνική δικτύωσης και ενεργό lobbying με λεκτικές επιθέσεις κατά Αρμενίων αξιωματούχων και κατά του ίδιου του πρέσβης της Αρμενίας.
Σημάδια εργοστασίων τρολ
Ένας σκοπός των εργοστασίων τρολ είναι να κάνουν συγκεκριμένες τάσεις #hashtags και μηνυμάτων. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το #ArmenianVandalism, που ήταν το κύριο μήνυμα στις 5 Οκτωβρίου όταν το ΤΤ ενημερώθηκε για ομαδικούς τάφους. Η ανάλυσή δείχνει ότι η ετικέτα #ArmenianVandalism, που συνήθως συμβαίνει περίπου δέκα φορές την ημέρα, άρχισε να αυξάνεται στις 27 Σεπτεμβρίου. Ήταν την ίδια μέρα που η ΕΕ καταδίκασε το Αζερμπαϊτζάν για τα εγκλήματα πολέμου. Στη συνέχεια, η δραστηριότητα αυξήθηκε σε περίπου 300 εμφανίσεις την ημέρα και παρέμεινε εκεί μέχρι τις 5 Οκτωβρίου, όταν ξαφνικά εκτινάχθηκε σε σχεδόν 2000 δημοσιεύσεις, για να μειωθεί ξανά στις 300 την επόμενη μέρα.
Οι κορυφαίοι λογαριασμοί που διαδίδουν αυτό το hashtag μοιράζονταν ορισμένα χαρακτηριστικά: είχαν γενικά ονόματα Αζέρικα, ακολουθούμενα από αριθμούς. Είτε δεν είχαν εικόνα προφίλ είτε φωτογραφία προφίλ νεαρού άνδρα, ενώ ορισμένοι είχαν το λογότυπο του κυβερνώντος κόμματος. Σχεδόν όλοι είχαν σχετικά λίγους οπαδούς, αλλά αρκετούς για να μην φαίνονται σαν startup. Τα περισσότερα ξεκίνησαν πριν από έναν έως έξι μήνες.
Μεταξύ των ωρών 16:50-17:37, το #ArmenianVandalism αυξήθηκε μέσω 261 μεμονωμένων λογαριασμών, με αρκετούς από τους λογαριασμούς να ανεβάζουν στο Twitter το μήνυμα πάνω από 20 φορές μέσα στο χρονικό διάστημα. Αμέσως μετά, το πήρε το πρακτορείο ειδήσεων ΤΤ.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο χρήστης @LiyevAqsin, ο οποίος κατά καιρούς έχει αποκλειστεί από το Twitter. Από τη δημιουργία του κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τον Οκτώβριο του 2020, ο λογαριασμός έχει κάνει tweet τουλάχιστον 58.200 φορές. Κατά κανόνα, τα tweets είναι σύντομα και επαινούν αποκλειστικά το καθεστώς του Αζερμπαϊτζάν. Σχεδόν όλα τα tweets δημοσιεύονται μεταξύ 09:00 το πρωί και 18:00 τοπική ώρα, δηλαδή μια κανονική εργάσιμη ημέρα σύμφωνα με τα πρότυπα του Μπακού.
Το τρίτο παράδειγμα είναι η εκστρατεία κατά του Αμερικανού Δημοκρατικού Γερουσιαστή Μπομπ Μενέντεζ (Bob Menendez), ο οποίος, στις 28 Σεπτεμβρίου, παρουσίασε μια πρόταση για την απαγόρευση των χρημάτων των ΗΠΑ για την υποστήριξη της άμυνας του Αζερμπαϊτζάν. Κατά τη διάρκεια του #CorruptPolitician, δημιουργήθηκαν 7.246 likes και 22.504 tweets από 1.514 λογαριασμούς, εκ των οποίων οι 1.452 ήταν μοναδικοί. Ο μέσος χρόνος μεταξύ κάθε tweet ήταν 2 δευτερόλεπτα. Παρευρέθηκαν αρκετοί εκπρόσωποι του καθεστώτος.
Ένα τέταρτο παράδειγμα είναι το hashtag #NoPelosi, το οποίο καθιερώθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου όταν η πρόεδρος του Κογκρέσου των ΗΠΑ Νάνσι Πελόζι (Nancy Pelosi) βρισκόταν σε κρατική επίσκεψη στην Αρμενία. Σε σχέση με αυτό, έκανε ασυνήθιστα έντονες δηλώσεις κατά του Αζερμπαϊτζάν ως αποτέλεσμα της εισβολής λίγες μέρες νωρίτερα. Η ανάλυση δείχνει ότι στις 18 Σεπτεμβρίου άρχισε να χρησιμοποιείται το #NoPelosi. Στη συνέχεια, δημοσιεύτηκε 205 φορές στο Twitter με επτά λεπτά μεταξύ κάθε tweet - κατά μέσο όρο. Στις 19 Σεπτεμβρίου, αυξήθηκε σε 2.370 tweets, με 27 δευτερόλεπτα μεταξύ κάθε tweet. Ένας λογαριασμός, ο @Darya111991 έκανε tweet #NoPelosi 519 φορές, που ισοδυναμεί με κατά μέσο όρο τρία tweets ανά λεπτό στις 19 Σεπτεμβρίου το 24ωρο.
Σημάδια bot
Η περίπτωση με το @Darya111991 δείχνει σημάδια χρήσης bots. Τα bots του Αζερμπαϊτζάν έχουν συνήθως γενικά ονόματα χρήστη που συχνά περιλαμβάνουν πολλούς αριθμούς. Tweet κάνουν πολύ και για μεγάλο χρονικό διάστημα και τα tweets τους συνήθως δεν είναι περίτεχνα σε περιεχόμενο – με άλλα λόγια, δεν φαίνονται μοναδικά.
Τα bots συμμετείχαν στη διάδοση των hashtag #ArmenianVandalism και #NoPelosi, αλλά γενικά χρησιμοποιούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Ορίστε μερικά παραδείγματα:
- Ο χρήστης @PA00440182 έκανε tweet 24 ώρες την ημέρα για 168 ημέρες με ρυθμό περίπου 10 δευτερολέπτων. Για 503 ημέρες, ο λογαριασμός έκανε tweet κυρίως κατά τις εργάσιμες ώρες (09:00-18:00). Συνολικά 24.150 tweets.
- Ομοίως, ο χρήστης @NarnialsFree έκανε tweet 24 ώρες την ημέρα για 170 ημέρες με τον ίδιο ρυθμό όπως παραπάνω. Για 510 ημέρες αυτός ο λογαριασμός έκανε tweet κυρίως κατά τις ώρες εργασίας. Συνολικά 24.498 tweets.
Υπάρχουν πολλά περισσότερα παραδείγματα. Ωστόσο, η ένταση του tweet αυξάνεται όταν πρόκειται να κοινοποιηθούν ειδικά μηνύματα σε περιόδους κρίσης και συγκρούσεων.
Σημάδια συντονισμένων εκστρατειών ενημέρωσης
Εκτός από τη χρήση των bots και των εργοστασίων τρολ, χρειάζονται επίσης «πραγματικοί άνθρωποι» με λογαριασμούς για να έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο. Στην περίπτωση του άρθρου του ΤΤ, η πηγή ήταν ο Χικμέτ Χατζίεφ, αλλά ο δικός του είναι μόνο ένας από τους πολλούς λογαριασμούς του Αζερμπαϊτζάν.
Οι ενημερωτικές εκστρατείες που είχαν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο είναι εκεί όπου συνεργάζονται bots, εργοστάσια τρολ και λογαριασμοί που διευθύνονται από πραγματικούς ανθρώπους, όπως συνέβη στα #ArmenianVandalism, #CorruptPolitician και #NoPelosi. Από την άλλη, υπάρχει συντονισμένη συνεργασία χωρίς και τις άλλες συνιστώσες. Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ οργανικού και τεχνητού πολλαπλασιασμού σε τέτοιες περιπτώσεις δεν είναι πιθανώς μεγάλη.
Ένα παράδειγμα αυτού είναι από τον Δεκέμβριο του 2021, όταν ο πρεσβευτής του Αζερμπαϊτζάν στη Σουηδία, Zaur Ahmadov, (γνωστός κριτικός του Blankspot) ανέβασε στο Twitter ένα βίντεο από την Cawa Media που – σύμφωνα με τη ρητορική του Αζερμπαϊτζάν – έδειχνε εγκλήματα πολέμου των Αρμενίων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Μόλις μια μέρα νωρίτερα, το Blankspot είχε δημοσιεύσει ένα άρθρο σχετικά με τη συμμετοχή της Cawa Media σε ένα προσκλητήριο ταξίδι στο Αζερμπαϊτζάν, το οποίο ακολούθησε ένα άρθρο σχετικά με ένα σεμινάριο σε ένα συνέδριο προπαγάνδας του Αζερμπαϊτζάν στις Βρυξέλλες. Το tweet του Zaur Ahmadov έλαβε 130 shares και 227 likes. Σύμφωνα με την ανάλυσή μας, 83 από αυτά συνέβησαν μέσα σε 58 δευτερόλεπτα. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα παραδείγματα του άρθρου, η συντριπτική πλειονότητα των λογαριασμών που συμμετέχουν εδώ φαίνεται να είναι γνήσιοι, δηλαδή να λειτουργούν από πραγματικούς ανθρώπους.
Μεταξύ εκείνων που μοιράστηκαν το βίντεο σε αυτά τα 58 δευτερόλεπτα είναι ο Φουάντ Μουράντοφ (Υπουργός Υποθέσεων Διασποράς του Αζερμπαϊτζάν), αρκετοί πρεσβευτές, ο διευθυντής δημοσίων σχέσεων της κρατικής εταιρείας πετρελαίου SOCAR και αρκετοί κυβερνητικοί υπάλληλοι στο Μπακού.
Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι ότι όλες οι μετοχές προέρχονται από τον λογαριασμό του Zaur Ahmadov. Έτσι δεν υπήρξαν retweets από αυτούς που το είχαν μοιραστεί. Κανονικά, τα tweets κοινοποιούνται από ένα άτομο που μοιράζεται κάτι που οδηγεί σε έναν νέο ακόλουθο να το μοιράζεται περαιτέρω και ούτω καθεξής. Ως εκ τούτου, είναι πιθανό ότι η κοινοποίηση του tweet να σχεδιάστηκε μέσω εσωτερικών καναλιών.
Έκτοτε, η Cawa Media έχει δημοσιεύσει συχνά άρθρα για το Αζερμπαϊτζάν και παρά τον πόλεμο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, η οργάνωση κατάφερε επίσης να είναι φωτογράφος εκδηλώσεων για την πρεσβεία της Αρμενίας στη Στοκχόλμη.
Το γεγονός δείχνει ότι μέσω ενός καλά σχεδιασμένου συντονισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να ξεφύγει από τις τακτικές του χωρίς καμία κριτική από τα σουηδικά ειδησεογραφικά πρακτορεία λόγω της έλλειψης προσοχής και ενδιαφέροντος που τραβάει η περιοχή του Καυκάσου. Ένας λόγος για την έλλειψη κριτικής από το ΤΤ από άλλα δημοσιογραφικά γραφεία είναι ότι η σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ θεωρείται περιφερειακό μέρος της Ευρώπης. Συχνά ξεφεύγει από τη σφαίρα ενδιαφέροντος των δυτικών μέσων ενημέρωσης.
