Μια σειρά από υποθέσεις υψηλού προφίλ που οδήγησαν πρόσφατα σε συλλήψεις και καταδίκες δείχνουν ότι η απειλή των κατασκόπων φαίνεται να έχει αυξηθεί στην Ευρώπη την τελευταία δεκαετία.
«Σε περιόδους γεωπολιτικής έντασης, η δραστηριότητα των οργανισμών πληροφοριών διαφόρων χωρών αυξάνεται», λέει ο Μάικλ Τζόνσον (Michael Jonsson), Αναπληρωτής Διευθυντής Έρευνας του FOI.
Ο Τζόνσον, μαζί με τον αναλυτή Γιάκομπ Γκούσταφσον (Jakob Gustafsson), διεξήγαγαν τη μελέτη, «Espionage by Europeans 2010-2021», όπου αναλύουν ανοιχτά γνωστές περιπτώσεις εσωτερικής διείσδυσης ή κατασκοπείας.
Από τα 62 άτομα που εμπλέκονται, τα 42 καταδικάστηκαν για κατασκοπεία κατά την περίοδο που μελετήθηκε, κάτι που ο ίδιος ο Μάικλ Τζόνσον περιγράφει ως «την κορυφή του παγόβουνου».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Εξανέστη κατά ΗΠΑ το τουρκικό ΥΠΕΞ-Ναυτική και αεροπορική βάση στα κατεχόμενα εδώ και τώρα ζητάει Ναύαρχος ε.α. Τ. Γκιουρντενίζ
«Επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε ανοιχτές πηγές, κυρίως άρθρα εφημερίδων, και να επικεντρωθούμε αποκλειστικά σε υποθέσεις που έχουν καταλήξει σε καταδίκες στα δικαστήρια, για να αποφύγουμε τη συζήτηση για το αν είναι πραγματικά κατασκοπεία ή όχι».
«Είναι ένα σύνθετο θέμα. Υπάρχουν πολύ λίγα δεδομένα και χρειάζεται περισσότερη βασική έρευνα. Αυτή είναι μια στενή επιλογή, αλλά εξακολουθεί να παρέχει μια επαρκή εικόνα της κατάστασης».
Η Ρωσία πίσω από τη συντριπτική πλειοψηφία των υποθέσεων κατασκοπείας
Από την εν λόγω χρονική περίοδο, υπάρχουν θεαματικά παραδείγματα επιχειρήσεων που πιστεύεται ότι πραγματοποιήθηκαν από ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών, όπως η επίθεση με δηλητήριο στο Σάλσμπερι, η ένοπλη επίθεση σε Βούλγαρο έμπορο όπλων και η έκρηξη καταστημάτων όπλων στην Τσεχία.
Η νέα μελέτη δείχνει επίσης ότι η Ρωσία βρίσκεται πίσω από τη συντριπτική πλειοψηφία όλων των υποθέσεων κατασκοπείας στην Ευρώπη.
«Είναι δύσκολο να περιγράψουμε έναν τυπικό κατάσκοπο, αλλά στη μελέτη μας, είναι ξεκάθαρα ένας άνδρας, βαλτικής καταγωγής. Είναι επίσης αλήθεια ότι η Ρωσία είναι ο απολύτως κυρίαρχος αποδέκτης κατασκοπείας στην Ευρώπη. Και μετά υπάρχουν διαφορετικοί τύποι κατασκόπων, που περιγράφουμε στη μελέτη μας ως διαφορετικές ομάδες που εμπλέκονται σε κατασκοπεία», λέει ο Τζόνσον.
Μια τέτοια ομάδα είναι άνδρες με εμπειρία στον στρατό ή τις υπηρεσίες πληροφοριών. Μια άλλη ομάδα αποτελείται από συμβούλους, ερευνητές ή κυβερνητικούς αξιωματούχους. Οι ερευνητές βρήκαν επίσης μια ομάδα μικρού μεγέθους εγκληματιών λαθρέμπορων στην Εσθονία που χρησιμοποιήθηκαν ως κατάσκοποι.
Πιθανοί κατάσκοποι μπορούν να στρατολογηθούν και από όσους είναι «φίλοι της Ρωσίας» για ιδεολογικούς λόγους.
«Οι πιο πολύτιμοι κατάσκοποι είναι πιθανώς αυτοί που έχουν πρόσβαση σε απόρρητο υλικό που σχετίζεται με δυνάμεις μάχης, όπλα και αμυντικές δυνατότητες. Αλλά μπορείς να είσαι ενδιαφέρον και ως κατάσκοπος αν έχεις πληροφορίες για νέες έρευνες, καινοτομίες και νέες τεχνολογίες», λέει ο Τζόνσον.
Η ζωή ενός κατασκόπου
Τι κάνει λοιπόν μερικούς ανθρώπους να κάνουν το βήμα και να γίνουν κατάσκοποι; Η μελέτη βρήκε ορισμένους κοινούς παρονομαστές, όπως το να αισθάνεσαι μειονεκτικά, είτε στο σπίτι είτε στη δουλειά, και να παλεύεις με οικονομικές δυσκολίες.
«Πρόκειται για ανθρώπους που μπορεί να είναι λίγο πικραμένοι για την καριέρα τους, για παράδειγμα αν δεν έχουν προαχθεί όπως περίμεναν. Υπάρχουν κάποια ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά και ο ρόλος του κατασκόπου τους κάνει να νιώθουν σημαντικοί και απαραίτητοι. Είδαμε επίσης ότι κάποιοι είχαν προβλήματα χρέους», λέει ο Τζόνσον.
Η στρατολόγηση ενός νέου κατασκόπου ξεκινά συχνά προσεκτικά, με τον αξιωματικό πληροφοριών να αναζητά αβλαβείς πληροφορίες που είναι ήδη διαθέσιμες από ανοιχτές πηγές. Σταδιακά, οι αιτήσεις για πληροφορίες αυξάνονται και στη συνέχεια μπορεί συχνά να είναι δύσκολο να αποσυρθεί.
Η μελέτη δείχνει αρκετές περιπτώσεις εκβιασμών και απειλών κατά συγγενών όταν κάποιος προσπαθεί να αποσυρθεί.
«Αρχικά πληρώνεις και για λιγότερο πολύτιμες πληροφορίες, ώστε ο κατάσκοπος να συνηθίσει την προσέγγιση και να ενοχοποιηθεί νωρίς. Ο αξιωματικός πληροφοριών που ασχολείται με τον κατάσκοπο είναι επίσης πολύ φιλικός, για να χτίσει εμπιστοσύνη. Μέχρι τότε, κάποιος που εξακολουθεί να θέλει να αποσυρθεί μπορεί να εκβιαστεί. Έχουμε για παράδειγμα μια περίπτωση Εσθονού κατασκόπου με στρατιωτικό υπόβαθρο που είχε μικρά παιδιά, όπου η οικογένειά του απειλήθηκε σιωπηρά», λέει ο Μάικλ Τζόνσον.
Είναι μια αρκετά απίθανη άποψη της κατασκοπευτικής ζωής που προκύπτει από τη μελέτη, και δεν πρόκειται καν για μεγάλα χρηματικά ποσά. Μια μελέτη από τις ΗΠΑ δείχνει ότι ακόμη και οι πιο ακριβοπληρωμένοι κατάσκοποι δεν κέρδισαν περισσότερα από ένα εκατομμύριο δολάρια συνολικά.
«Δεδομένου του υψηλού κινδύνου και της σχετικά περιορισμένης ανταμοιβής που σχετίζεται με τις μετοχές, το να είσαι πόρος δεν είναι πολύ καλή συμφωνία. Μάλλον, είναι μια κυνική εκμετάλλευση ευάλωτων ατόμων. Η μελέτη μας αφορά επίσης τους αποτυχημένους κατασκόπους γιατί είναι όλοι πιασμένοι».
Ερωτηθείς εάν δεν υπάρχει αλήθεια σε όλες τις κατασκοπευτικές ταινίες και βιβλία που αφορούν διεφθαρμένες γυναίκες, αλκοόλ και πολυτελή ξενοδοχεία, ο Μάικλ Τζόνσον απαντά ότι, ωστόσο, περιέχουν μια δόση αλήθειας.
«Για μια συγκεκριμένη ομάδα κατασκόπων, κυρίως τις πιο αξιόλογες πηγές, η παράδοση πληροφοριών γίνεται συχνά σε τρίτες χώρες. Τότε είναι που μπαίνουν στο παιχνίδι το αλκοόλ, οι επισκέψεις σε εστιατόρια και η διαμονή σε ξενοδοχεία. Στην περίπτωση του Σουηδού που κατασκόπευε τη Volvo και τη Scania, για παράδειγμα, συνελήφθη σε εστιατόριο και είχε στην κατοχή του ένα μεγάλο χρηματικό ποσό», λέει.
Ο πόλεμος γεννά περισσότερους κατασκόπους
Η μελέτη αποκαλύπτει ότι η πλειονότητα των καταδικασμένων κατασκόπων βρίσκεται στη Βόρεια Ευρώπη, ιδιαίτερα στη Βαλτική.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Σουηδία έχει ευάλωτη γεωγραφική θέση. Ερωτηθείς πόσοι κατάσκοποι μπορεί να υπάρχουν στη Σουηδία, ο Μάικλ Τζόνσον απάντησε ότι εκτός από αυτόν που κατασκόπευε τη Scania και τη Volvo, άλλα δύο άτομα έχουν συλληφθεί εν αναμονή της δίκης σε ξεχωριστή υπόθεση.
«Δεν είναι δυνατόν να πούμε με βεβαιότητα, αλλά η Σουηδική Υπηρεσία Ασφαλείας, SÄPO, εκτιμά ότι το ένα τρίτο του προσωπικού στις ρωσικές πρεσβείες είναι συνήθως αξιωματικοί πληροφοριών. Αυτό σημαίνει 10-15 άτομα στη ρωσική πρεσβεία στη Στοκχόλμη».
Ο Μάικλ Τζόνσον πιστεύει ότι τα κρούσματα κατασκοπείας θα συνεχίσουν να αυξάνονται, ιδίως υπό το φως του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η ιστορία δείχνει ότι ο πόλεμος πάντα παράγει περισσότερους κατασκόπους.
Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στην ουδέτερη Σουηδία, η Στοκχόλμη ήταν εστία κατασκόπων. Σήμερα, οι Βρυξέλλες, με όλους τους διεθνείς θεσμούς τους, είναι ίσως ένα παρόμοιο μέρος.
«Αυτή είναι μια απειλή που πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη! Και καθώς η παγκόσμια πολιτική κατάσταση επιδεινώνεται, η κατασκοπεία θα αυξηθεί», καταλήγει ο Μάικλ Τζόνσον.
