Η Ελλάδα έχει υπάρξει μία εξαιρετικά προοδευτική χώρα -κάποιες στιγμές. Μία από αυτές ήταν τον Δεκέμβριο του 1993, που με νόμο του Γεωργίου Κουβελάκη καταργήθηκε η θανατική ποινή. Η Ελλάδα εδώ και τριάντα χρόνια είναι μία από όλες τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις οποίες η θανατική ποινή δεν ισχύει πλέον.
Η τελευταία εκτέλεση ήταν του Βασίλη Λυμπέρη το έτος 1972, ο οποίος σκότωσε τη σύζυγο, την πεθερά του και τα παιδιά τους. Δηλαδή, η τελευταία φορά που εφαρμόστηκε η θανατική ποινή στη χώρα μας, ήταν επί χούντας.
Αυτήν την στιγμή, η θανατική ποινή ισχύει σε κάποιες ισλαμιστικές χώρες, σε ορισμένες πόλεις των ΗΠΑ και στην Κίνα. Μάλιστα, στις ΗΠΑ αποτελεί πεδίο προεκλογικών διαμαχών, αφού ο προοδευτικός κόσμος της χώρας απαιτεί την κατάργησή της.
Σωφρονισμός εναντίον θανάτου
Η εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης γύρω από τη ζωή και τον θάνατο διαμορφώθηκε πάρα πολύ από τις μαζικές βιαιότητες. Ειδικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο αναδείχθηκαν οι ιδέες γύρω από την έννοια του σωφρονισμού. Μετά από τόση φρίκη που υπέστη η ανθρωπότητα, ήταν η ώρα της προόδου να αναλάβει τον τρόπο που θα λειτουργήσει η συλλογική σκέψη.
Αναδεικνύεται έντονα, λοιπόν, το θέμα του σωφρονισμού. Η βασική αρχή είναι πως όσοι εγκληματούν παραμένουν άνθρωποι μίας κοινωνίας που γεννά το έγκλημα κι επομένως ο ρόλος της φυλακής θα πρέπει να είναι σωφρονιστικός, δηλαδή να κάνει το υποκείμενο να αντιληφθεί, να μετανιώσει και να μπορέσει να επανενταχθεί στην κοινωνία μετά την αποφυλάκισή του. Για περιπτώσεις που φαίνεται να είναι “ανίατες”, ισχύει η ισόβια κάθειρξη.
Αν και στο πεδίο του σωφρονισμού δεν καταφέραμε ως χώρα να αποτελέσουμε θετικό παράδειγμα, η εξέλιξη των πραγμάτων αποδεικνύει πως πρώτον, η κατάργηση της θανατικής ποινής δεν έχει αυξήσει πουθενά την εγκληματικότητα και δεύτερον, ότι η επανένταξη μετά από φυλάκιση μπορεί να επιτευχθεί απολύτως.
Αντιθέτως στις ΗΠΑ, αφού μιλάμε για χώρες του Δυτικού Κόσμου, η ευρωπαϊκή αντίληψη για την θανατική ποινή δεν έχει επικρατήσει. Είκοσι οχτώ πολιτείες, όπως επίσης οι ομοσπονδιακές και στρατιωτικές αρχές, την εφαρμόζουν. Ο αριθμός των πολιτειών που την καταργούν, ωστόσο, αυξάνεται.
Οι ΗΠΑ είναι το καλύτερο παράδειγμα της απολύτως άδικης φύσης της θανατικής ποινής για το νομικό κόσμο, αφού έχουν καταδικαστεί άνθρωποι -κυρίως προερχόμενοι κατά συντριπτική πλειοψηφία από μειονότητες ή τη μαύρη κοινότητα- οι οποίοι αποδείχτηκαν τελικά αθώοι.
Η συζήτηση έχει ξαναρχίσει
Στην Ευρώπη ίσως να λέμε λίγο πιο “εύκολα” ότι πρέπει να ισχύσει η θανατική ποινή γιατί πλέον λίγοι άνθρωποι θυμούνται εκτελέσεις. Μάλιστα κι ενώ ο νομικός κόσμος στην πλειοψηφία του είναι στη χειρότερη αμέτοχος και στην καλύτερη ανένδοτος σε ό,τι αφορά την επαναφορά της ποινής, η συζήτηση κατά καιρούς φουντώνει.
Φουντώνει κυρίως μετά από ειδεχθή εγκλήματα (όπως αυτό της Πάτρας), τα οποία συγκινούν περισσότερο αυτό που λέμε κοινό περί δικαίου αίσθημα: Μαζικές δολοφονίες, δολοφονίες, ή βιασμοί παιδιών. Αν μπορούμε να πούμε πως η ανθρώπινη φύση συμπεριλαμβάνει και τις κτηνωδίες, αφού ως είδος είμαστε ικανοί για τα πάντα, δεν θα έπρεπε να μας κάνει εντύπωση η δίψα για εκδίκηση η οποία συμπεριλαμβάνει τον θάνατο.
Το παράδοξο του πράγματος, θα μπορούσαμε να πούμε, είναι η επιλογή να επιθυμούμε την τιμωρία του δολοφόνου με… δολοφονία. Σε τι ακριβώς μας διαχωρίζει αυτή μας η επιθυμία από τον εγκληματία; Το τελικό αποτέλεσμα, φυσικά, είναι ένα πράγμα να λες κάτι και άλλη να το κάνεις όντως. Αλλά στο -μάλλον απίθανο σενάριο- της επαναφοράς της θανατικής ποινής εμφανιστούν υποστηρικτές, τότε θα πρέπει να αναμετρηθούμε με τη σκληρή πραγματικότητα που θα φανερώνει την κοινωνική αποκτήνωση.
Επιμένοντας πως αντιμετωπίζοντας ένα έγκλημα τελώντας το γίνεσαι ο ίδιος εγκληματίας και με τη βαθιά πεποίθηση πως κάθε μα κάθε ανθρώπινη ζωή έχει αξία -είναι δύσκολο πράγμα να επικρατεί η λογική ακόμη και σε καταστάσεις οργής- τότε οι εποχές του Χαμουραμπί και του Δράκοντα θα παραμείνουν σκοτεινό αντιπαράδειγμα στα σχολικά βιβλία.
Σταδιακά θα μπορούμε να ελπίζουμε για την κατάργηση της θανατικής ποινής σε όλο τον κόσμο, ακόμη και σε χώρες που ισχύει μέχρι και σήμερα ο λιθοβολισμός ή ο απαγχονισμός.
