Του Χρήστου Τζώτζη
Από τότε που η Εκλογική Επιτροπή της Λιβύης ανακοίνωσε την έναρξη της περιόδου εγγραφής για τις επερχόμενες εκλογές, αρκετοί εξέχοντες υποψήφιοι υπέβαλαν την υποψηφιότητά τους. Οι εκλογές, που έχουν προγραμματιστεί για τις 24 Δεκεμβρίου, είναι οι πρώτες που θα διεξαχθούν στη Λιβύη μετά την ανεξαρτησία από την Ιταλία το 1951. Θα μπορούσαν επίσης να εγκαινιάσουν μια νέα εποχή στην χώρα, η οποία έχει βυθιστεί στο χάος από την πτώση του Μουαμάρ Καντάφι το 2011. Από εκείνη τη χρονιά, η λιβυκή κοινωνία δεν γνώρισε τίποτα άλλο παρά μόνο βία και ανασφάλεια. Ομοίως, ο άμαχος πληθυσμός έχει δει πώς η χώρα του έχει μετατραπεί σε «σκακιέρα» για ορισμένες διεθνείς δυνάμεις που προσπαθούν να αυξήσουν την επιρροή τους στην περιοχή. Από αυτή την άποψη, είναι αξιοσημείωτος ο μεγάλος αριθμός ξένων μισθοφόρων στη Λιβύη, ένα πρόβλημα που θα πρέπει να αντιμετωπίσει η επόμενη κυβέρνηση.
Ωστόσο, εν μέσω αυτής της χαοτικής κατάστασης, τον Οκτώβριο του 2020 έλαβε χώρα ένα γεγονός που έδωσε ελπίδα στον πληθυσμό της Λιβύης. Η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) και ο Εθνικός Στρατός (LNA), με επικεφαλής τον Στρατάρχη Khalifa Haftar, συμφώνησαν σε μόνιμη κατάπαυση του πυρός. Ο ΟΗΕ θεώρησε αυτή την εξέλιξη ως «θεμελιώδες βήμα προς την ειρήνη και τη σταθερότητα». Τώρα, με τις επερχόμενες εκλογές τον Δεκέμβριο, η Λιβύη ελπίζει να συνεχίσει σε αυτόν τον δρόμο προς την αρμονία και την ασφάλεια.
Πιο πρόσφατα, διεθνείς ηγέτες και διπλωμάτες συναντήθηκαν στο Παρίσι την προηγούμενη εβδομάδα, συζήτησαν την κατάσταση στη Λιβύη και αποφάσισαν ότι η πλούσια σε πετρέλαιο βορειοαφρικανική χώρα θα πρέπει να τηρήσει το σχέδιο του ΟΗΕ για προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές τον επόμενο μήνα. «Τονίζουμε τη σημασία όλων των συμμετεχόντων στη Λιβύη να κινητοποιηθούν αποφασιστικά υπέρ της διοργάνωσης ελεύθερων, δίκαιων, χωρίς αποκλεισμούς και αξιόπιστων προεδρικών και βουλευτικών εκλογών στις 24 Δεκεμβρίου», επιβεβαίωσε η επίσημη δήλωση που δόθηκε στη δημοσιότητα μετά τη συνάντηση, καλώντας παράλληλα σε απόσυρση όλων των ξένων μισθοφορικών δυνάμεων.
Τουρκία και Ρωσία, γνωρίζοντας ότι η Διάσκεψη θα στόχευε κυρίως τα δικά τους συμφέροντα, συμμετείχαν με μικρή αντιπροσωπεία χαμηλόβαθμων αξιωματούχων.
Λίγες μέρες μετά την Διεθνή Διάσκεψη, το κλίμα στην χώρα πολώθηκε ακόμα περισσότερο, με την αποπομπή της Λίβυας υπουργού Εξωτερικών Najla El Mangoush με απόφαση του τουρκόφιλου Προεδρικού Συμβουλίου. Στην απόφαση αναφέρθηκε ότι η Λίβυα υπουργός Εξωτερικών, τέθηκε σε αναστολή λόγω «αντίθετων με τις αποφάσεις του Λιβυκού Πολιτικού Φόρουμ ενεργειών της, και επειδή ενεργούσε χωρίς συντονισμό με το Προεδρικό Συμβούλιο για θέματα εξωτερικής πολιτικής», υπονοώντας προφανώς τις στενότερες σχέσεις που ανέπτυξε με την Γαλλία, αλλά και την Ελλάδα.
Οι υποψήφιοι
Μέσα λοιπόν σε αυτό το κλίμα, η χώρα οδεύει προς τις πρώτες εκλογές της ιστορίας της. Μεταξύ των υποψηφίων είναι βασικά πρόσωπα της πολιτικής σκηνής της Λιβύης. Υπάρχουν διεκδικητές και από τις δύο πλευρές και ακόμη και το πρώην καθεστώς Καντάφι είναι παρών μέσω του γιου του.
Χαλίφα Χάφταρ
Ο Λίβυος στρατάρχης και ηγέτης του LNA παραιτήθηκε από τη στρατιωτική του θέση τον περασμένο Σεπτέμβριο προκειμένου να κατέβει στις εκλογές. Σύμφωνα με νόμο που πέρασε από τον Πρόεδρο του Κοινοβουλίου Aguilah Saleh, ο οποίος είναι επίσης υποψήφιος στις εκλογές, οι υποψήφιοι πρέπει να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους τρεις μήνες πριν από τις εκλογές. Εάν τελικά δεν καταφέρουν να κερδίσουν τις απαραίτητες ψήφους για να εκλεγούν στην θέση του Προέδρου, θα μπορούν να επιστρέψουν στις αντίστοιχες θέσεις τους.
Παρά την ανακοίνωση της παραίτησής του τον Σεπτέμβριο, ο Χάφταρ υπέβαλε επίσημα την υποψηφιότητά του στις 16 Νοεμβρίου. Μιλώντας σε τηλεοπτικό πρόγραμμα, ο στρατάρχης είπε ότι έτρεχε για να «οδηγήσει τον λαό μας στη δόξα, την πρόοδο και την ευημερία». Ο Χάφταρ είπε ότι δεν «κυνηγάει την εξουσία». Ο στρατάρχης είναι ο μόνος ικανός να οδηγήσει τη Λιβύη έξω από την κρίση που έχει τυλίξει τη χώρα μετά τις εξεγέρσεις που ανέτρεψαν τον Καντάφι.
Ο 78χρονος στρατιωτικός από την Ajdabiya (Κυρηναϊκή) ήταν παρών σε αρκετές καίριες στιγμές της ιστορίας της Λιβύης. Υποστήριξε τον Καντάφι κατά τη διάρκεια της Πράσινης Επανάστασης του 1969 εναντίον του βασιλιά Ίντρις Α', αλλά έζησε και το τέλος του πρώην ηγέτη της Λιβύης.
Μετά την ανατροπή του Idris I, ο Καντάφι διόρισε τον Haftar ως Αρχηγό του Επιτελείου Στρατού. Ο Στρατάρχης αποφοίτησε από την Ακαδημία του Στρατιωτικού Πανεπιστημίου της Βεγγάζης το 1966, αν και εκπαιδεύτηκε επίσης στη Σοβιετική Ένωση. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης Λιβύης-Τσαντ μεταξύ 1978 και 1987, ήταν ο διοικητής των εθνικών δυνάμεων.
Ωστόσο, αυτός ο πόλεμος έφερε και την πτώση του. Ο Χάφταρ ηττήθηκε και αιχμαλωτίστηκε από τις δυνάμεις του Τσαντ που υποστηρίζονταν από τη Γαλλία. Εκτός από αιχμάλωτος πολέμου, ο στρατάρχης κατηγορήθηκε για προδοσία από τη χώρα του επειδή εγκατέλειψε τα στρατεύματα. Μετά από αρκετά χρόνια στη φυλακή, αποφυλακίστηκε το 1990 και εξορίστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες και συγκεκριμένα στην πολιτεία της Βιρτζίνια, κοντά στη CIA στο Langley. Για το λόγο αυτό, αναλυτές και ειδικοί ισχυρίστηκαν ότι ο Χάφταρ άρχισε να συνεργάζεται με την υπηρεσία πληροφοριών για την ανατροπή του καθεστώτος Καντάφι.
Ο στρατάρχης αποφάσισε να επιστρέψει στη χώρα του μέσω της Αιγύπτου το 2011, όταν ξεκίνησαν οι εξεγέρσεις που θα έφερναν το τέλος του Καντάφι. Μετά την πτώση του Λίβυου ηγέτη, τα ίχνη του Χάφταρ χάθηκαν για μερικά χρόνια, μέχρι το 2014, όταν ανακοίνωσε το σχέδιό του να «σώσει το έθνος». Εκείνη τη χρονιά ξεκίνησε την Επιχείρηση Dignity στην ανατολική πόλη της Βεγγάζης κατά των Ισλαμιστών και ομάδων που συνδέονται με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Στόχος του Χάφταρ ήταν «να τερματίσει τον έλεγχο του κράτους από τους ισλαμιστές». Ο LNA πέτυχε να τους εκδιώξει από την πόλη και άλλα βασικά προπύργια το 2016. Στο πλαίσιο αυτής της σύγκρουσης, ο Χάφταρ έχει λάβει υποστήριξη από πολλές χώρες, όπως η Ρωσία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Ιορδανία, η Αίγυπτος και η Γαλλία.
Έχοντας νικήσει πολλές από τις ισλαμιστικές φατρίες στη χώρα, ο Χάφταρ φιλοδοξεί τώρα να γίνει πρόεδρος. «Καλώ όλους τους Λίβυους να πάρουν τη σωστή απόφαση, για την οποία δεν θα μετανιώσουν», είπε μετά την παρουσίαση της υποψηφιότητάς του.
Abdul Hamid Dbeibeh
Ο νυν πρωθυπουργός του GNA επέλεξε επίσης να κατέβει στις εκλογές, παρά τα νομικά εμπόδια. Όπως σημειώθηκε παραπάνω, οι υποψήφιοι πρέπει να παραιτηθούν τρεις μήνες πριν από τις εκλογές, ωστόσο ο Dbeibeh παραμένει στη θέση του.
Ο 62χρονος επιχειρηματίας και μηχανικός κατάγεται από πλούσια οικογένεια στην παραθαλάσσια πόλη Misrata. Ο Dbeibeh σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο του Καναδά και πριν από την πτώση του Καντάφι διηύθυνε μια σειρά από επιχειρήσεις που σχετίζονται με το πετρέλαιο, αναφέρει το Γαλλικό Πρακτορείο. Ήταν επίσης υπεύθυνος της Εταιρείας Ανάπτυξης και Επενδύσεων και επέβλεπε κατασκευαστικά έργα σε μέρη όπως η Al Jufrah και η γενέτειρα του Καντάφι, η Σύρτη.
Μετά τον θρίαμβο της επανάστασης εναντίον του Καντάφι το 2011, ο Dbeibeh αποφάσισε να στραφεί στην πολιτική. Αυτή η καριέρα τον οδήγησε να γίνει πρωθυπουργός το 2021 για μια περίοδο 10 μηνών, μέχρι να γίνουν εκλογές.
Όπως και το LNA, η κυβέρνηση του Dbeibeh(GNA) έχει λάβει ξένη υποστήριξη. Στην προκειμένη περίπτωση κυρίως από Τουρκία και Κατάρ. Ο νυν πρωθυπουργός έχει καλές σχέσεις με την Άγκυρα, την οποία έχει χαρακτηρίσει «σύμμαχο της χώρας μας». «Η Τουρκία είναι σύμμαχος, φίλος και αδελφό κράτος και έχει τεράστιες δυνατότητες να βοηθήσει τους Λίβυους να επιτύχουν τους πραγματικούς τους στόχους», είπε σε συνέντευξή του στο τουρκικό πρακτορείο Anadolu τον Φεβρουάριο. Ο Dbeibeh υπενθύμισε επίσης ότι η Τουρκία «ήταν η μόνη χώρα όπου οι Λίβυοι μπορούσαν να ταξιδεύουν ελεύθερα κατά τη διάρκεια του πολέμου». Ζήτησε επίσης οικονομική και εμπορική συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών.
Από την άλλη πλευρά, ο Dbeibeh δήλωσε τον Αύγουστο ότι δεν είχε αντίρρηση να συναντηθεί με τον αντίπαλο του, Χάφταρ, εφόσον ο στρατάρχης τον αναγνωρίζει ως επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας, όπως αναφέρει το Europa Press. Σχετικά με τον Σαΐφ αλ-Ισλάμ Καντάφι, ο Ντμπέιντε είπε ότι «είναι Λίβυος πολίτης και γιος μιας σημαντικής φυλής στη Λιβύη». Ο πρωθυπουργός τόνισε ότι «δεν έχει αντίρρηση για την υποψηφιότητα οποιουδήποτε πολίτη που δεν έχει νομικά προβλήματα» κατά τη διάρκεια συνέντευξής του στο Libya Observer. Ο γιος του Καντάφι κατηγορείται από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Σαΐφ αλ-Ισλάμ Καντάφι
Οι εικασίες για την πιθανή υποψηφιότητα του γιου του πρώην ηγέτη της Λιβύης ξεκίνησαν τον Ιούλιο, μετά από συνέντευξη στους New York Times. Κατά τη συνομιλία με την αμερικανική εφημερίδα, παρουσιάστηκε ως «ο σωτήρας της χώρας» και κατηγόρησε τους Λίβυους πολιτικούς ότι «μόνο φέρνουν δυστυχία». Τέσσερις μήνες αργότερα, ο Σαΐφ αλ-Ισλάμ παρουσίασε την υποψηφιότητά του στο Εκλογικό Γραφείο Διαχείρισης στη Σαμπά, στα νότια της χώρας. Η Σαμπά θεωρείται το προπύργιο της φυλής Καντάφα, η οποία συνδέεται με την οικογένεια του Καντάφι.
Ο Saif al-Islam γεννήθηκε το 1972 και σπούδασε στο διάσημο London School of Economics. Όταν ξεκίνησε η επανάσταση κατά του Καντάφι, συμμετείχε στην εκστρατεία για την καταστολή των διαδηλώσεων, παρόλο που ήταν γνωστός εκείνη την εποχή για τις μεταρρυθμιστικές του απόψεις.
Αυτή η υποψηφιότητα έχει δημιουργήσει διαμάχη λόγω των νομικών υποθέσεων πίσω από την πλάτη του Saif al-Islam. Ο γιος του Καντάφι καταδικάστηκε σε θάνατο το 2015 για «δολοφονία διαδηλωτών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης της Λιβύης», αν και γλίτωσε επειδή οι πολιτοφυλακές που τον συνέλαβαν τον παρέδωσαν στον Χάφταρ. Στη συνέχεια, πιο πρόσφατες υποθέσεις περιλαμβάνουν εντάλματα σύλληψης από την Εισαγγελία της Λιβύης για φερόμενη σχέση με Ρώσους μισθοφόρους. Αρκετές αμερικανικές αναφορές έχουν κατηγορήσει τη Ρωσία ότι υποστηρίζει τον Σαΐφ αλ-Ισλάμ.
Εκτός από τις εγχώριες υποθέσεις, από το 2011 έχει και ένταλμα σύλληψής του από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο(ΔΠΔ) για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Αυτό το ένταλμα παραμένει σε ισχύ παρά την υποψηφιότητά του για εκλογές, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του ΔΠΔ.
Aguilah Saleh
Από το 2014 ο Σάλεχ είναι ο πρώτος πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων της Λιβύης. Ο δικηγόρος, απόφοιτος του Πανεπιστημίου της Βεγγάζης, έγινε γενικός εισαγγελέας το 1974. Στη συνέχεια, το 1999 έγινε επικεφαλής του τμήματος δικαστικής επιθεώρησης στο Εφετείο στην ανατολική παράκτια πόλη Derna. Μετά τις εξεγέρσεις του 2011 εντάχθηκε στην Επιτροπή Δικαιοσύνης για να διερευνήσει υποθέσεις διαφθοράς κατά την εποχή του Καντάφι, μέχρι που εξελέγη Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων.
Ο Σάλεχ υποστηρίζει τον Στρατάρχη Χάφταρ, αν και υπάρχουν φήμες για πιθανές διαφορές μεταξύ τους. Η Αίγυπτος ενήργησε ως μεσολαβητής μεταξύ των δύο οργανώνοντας πολλές συνεδριάσεις για να φέρει πιο κοντά τις απόψεις τους. Μεταξύ αυτών των συναντήσεων, η πιο σημαντική έλαβε χώρα τον περασμένο Ιούλιο και χαρακτηρίστηκε ως συνάντηση "αιφνίδιας συμφιλίωσης".
Fathi Bashagha
Ο Bashagha, ο οποίος κατάγεται από τη Misrata, διορίστηκε υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση του Fayez al-Sarraj το 2019. Πριν από την καριέρα του στην πολιτική, διορίστηκε ως εκπαιδευτής πιλότων, αν και έχει επίσης εργαστεί στον εμπορικό τομέα με εταιρείες όπως η International Trading Company.
Ο Fathi Bashagha υπέβαλε τα έγγραφα της υποψηφιότητάς του στην πρωτεύουσα της Τρίπολης και δήλωσε ότι η πολιτική του πλατφόρμα προβλέπει «μια νέα Λιβύη» που θα βασίζεται στη δικαιοσύνη, τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μια οικονομία της αγοράς.
Ο Bashagha ήταν ο πρώτος υποψήφιος που κατέβηκε επίσημα στις προεδρικές εκλογές της Λιβύης, που έχουν προγραμματιστεί για τις 24 Δεκεμβρίου.
Ο πρώην υπουργός επέζησε από απόπειρα δολοφονίας τον Φεβρουάριο του 2021 στην Τρίπολη. Nωρίτερα στη θητεία του, συνελήφθη τον Αύγουστο του 2020 με την κατηγορία της βίαιης καταστολής των συνεχιζόμενων διαδηλώσεων στην πρωτεύουσα.
Aref Ali Nayed
Ο πρώην πρεσβευτής της Λιβύης στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του μέσω της σελίδας του στο Facebook τον περασμένο Οκτώβριο. Ο Nayed ήταν στο Άμπου Ντάμπι από το 2011 έως το 2016 και είναι υποστηρικτής του Χάφταρ.
Ο γεννημένος στη Βεγγάζη διπλωμάτης έχει μεγάλη διεθνή εμπειρία. Σπούδασε ισλαμική φιλοσοφία, θεολογία και θρησκεία στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και στο Γρηγοριανό Πανεπιστήμιο της Ρώμης. Στην ιταλική πρωτεύουσα και στα ΗΑΕ δίδαξε επίσης ισλαμική φιλοσοφία και θεολογία. Συμμετείχε επίσης στο Πρόγραμμα Διαθρησκειακού Διαλόγου στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.
Το μέλλον της χώρας μετά τις εκλογές
Πολλοί στη Λιβύη πιστεύουν ότι τα αποτελέσματα των εκλογών δεν θα γίνουν σεβαστά εάν προχωρήσουν εν απουσία του συντάγματος και εν μέσω των συνεχιζόμενων διχασμών στη χώρα. Η πραγματική συμφιλίωση που θα τερματίσει πλήρως το χάος, τη βία, τις διαιρέσεις και τις συγκρούσεις στη χώρα θα πρέπει να βασίζεται σε εκλογές που χρειάζονται σύνταγμα και σαφείς νόμους για να είναι ελεύθερες, δίκαιες και διαφανείς.
«Όλοι γνωρίζουμε ότι ο δρόμος προς τη συμφιλίωση είναι μακρύς και επίπονος και για να φτάσουμε στο τέλος, η εφαρμογή της μεταβατικής δικαιοσύνης, της αλήθειας, της διαφάνειας, η αναγνώριση των αδικιών του παρελθόντος, οι αποζημιώσεις και ο εντοπισμός των αγνοουμένων είναι όλα απαραίτητα. Μόνο με αυτά τα βήματα μπορούμε να προχωρήσουμε προς μια επιτυχημένη γνήσια εθνική συμφιλίωση» αναφέρουν Λίβυοι αξιωματούχοι.
Όσον αφορά την χώρα μας και το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το προσεχές διάστημα να δούμε επικαιροποίηση του μνημονίου Σάρατζ- Ερντογάν με μια υπογραφή μεταξύ Ερντογάν-Dbeibeh, προκειμένου να υποθηκευθεί για τα καλά η απόφαση της επόμενης Λιβυκής κυβέρνησης και του Προέδρου.
Με την επικαιροποίηση του τουκολιβυκού συμφώνου από τον Dbeibeh, η Τουρκία θα ισχυριστεί ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις της μέχρι τις εκλογές μένουν νόμιμα στη Λιβύη, αποφεύγοντας και κυρώσεις από τον ΟΗΕ.
Το τουρκικό σχέδιο είναι απλό και εδράζεται στο γεγονός ότι η κυβέρνηση Σάρατζ ήταν αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ ως νόμιμη, όπως και η νυν μεταβατική κυβέρνηση Dbeibeh. Με αυτόν τον τρόπο η Άγκυρα προσπαθεί να θέσει το ζήτημα του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου σε σε διμερές θέμα.
Από την άλλη, ΗΠΑ-Ισραήλ υποστηρίζουν την εκλογή του Στρατάρχη Χαφτάρ στην Προεδρία της χώρας, γεγονός που θα σημαίνει σε περίπτωση εκλογής του (που σημειωτέον μοιάζει πολύ πιθανή), καταστροφή για την Τουρκία και πέταγμα στα σκουπίδια του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου Ερντογάν-Σάρατζ, με συνέπεια την ακύρωση στην πράξη της "Γαλάζιας Πατρίδας".
