Η εκπαίδευση αναδεικνύεται ως ένα σημαντικό σημείο στα ανταγωνιστικά οράματα περί ενός μελλοντικού μουσουλμανικού κόσμου. Οι ανταγωνιστικές έννοιες που ενσταλάσσονται σε μια νέα γενιά είναι πιθανό να διαμορφώσουν αυτό που ισοδυναμεί με μάχη για την ψυχή του Ισλάμ.
Αναφορές νωρίτερα φέτος που δημοσιεύθηκαν από το Ινστιτούτο για την Παρακολούθηση της Ειρήνης και της Πολιτιστικής Ανοχής στη Σχολική Εκπαίδευση (IMPACT-SE) με έδρα το Ισραήλ παρουσιάζουν τη διαφορά στις εκπαιδευτικές προσεγγίσεις.
Στο ένα άκρο του φάσματος είναι το Πακιστάν και η Τουρκία, δύο από τις πιο πολυπληθείς μουσουλμανικές χώρες των οποίων ο ισχυρισμός για ηγεσία επί του μουσουλμανικού κόσμου έχει τις ρίζες του σε συντηρητικές, αν όχι υπερ-συντηρητικές ερμηνείες του Ισλάμ, που διαμορφώνουν όλο και περισσότερο τα εκπαιδευτικά τους συστήματα.
Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα βρίσκονται στο άλλο άκρο με τη μειωμένη τους έμφαση στη θρησκεία στην εκπαίδευση και την έμφαση στην επιστήμη καθώς και τη θρησκευτική ανοχή και τον διαθρησκευτικό διάλογο.
Βέβαια υπάρχει και το Κατάρ, το μόνο κράτος Ουαχαμπιστών στον κόσμο μαζί με τη Σαουδική Αραβία, ακόμη και αν ακολουθούσε μια πιο φιλελεύθερη ερμηνεία πολύ πριν από την άνοδο του Σαουδάραβου πρίγκιπα Mohammed bin Salman. Από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του, ο Πρίγκιπας Μοχάμεντ μείωσε σημαντικά το ρόλο των υπερ-συντηρητικών θρησκευτικών προσώπων και θεσμών, μείωσε τη χρηματοδότηση της παγκόσμιας δραστηριότητας των Wahhabi, ενίσχυσε τα δικαιώματα των γυναικών και δημιούργησε έναν τομέα ψυχαγωγίας δυτικού τύπου.
Εγκλωβισμένο μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, το Κατάρ θεωρεί την παγκόσμια υποστήριξη του πολιτικού Ισλάμ, συμπεριλαμβανομένης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ως την καλύτερη άμυνά του ενάντια στα μοντέλα διακυβέρνησης της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν.
Τα βιβλία του Κατάρ αντικατοπτρίζουν την λεπτή γραμμή στο κράτος του Κόλπου μεταξύ του ότι ισχυρίζεται πως είναι η προσήλωση στις έννοιες των δημοκρατικών ελευθεριών, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ανοχής και του πλουραλισμού, αλλά συνάμα αρνείται να “σπάσει” με αντισημιτικές και αντι-χριστιανικές έννοιες, καθώς και φιλοσοφίες τζιχάντ και μαρτυρίου που επικρατούν στις πολιτικές Ισλάμ.
Αυτό που έχουν από κοινού οι προαναφερθείσες διαφορετικές προσεγγίσεις είναι αυτό που καθιστά και τα δύο μοντέλα προβληματικά: μια έγκριση αυταρχικού ή ισχυρού κανόνα είτε μέσω της ρητής διάδοσης της απόλυτης υπακοής στον κυβερνήτη είτε του ολοένα και πιο αυταρχικού περιβάλλοντος στο οποίο εξελίσσονται τα εξισλαμισμένα εκπαιδευτικά συστήματα.
Υποκείμενες στις διαφορετικές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση είναι οι αποκλίνουσες ερμηνείες για το τι αντιπροσωπεύει το Ισλάμ και τι αποτελεί μια μέτρια μορφή της πίστης, καθώς και φαινομενικά τυχαίους ορισμούς που προβάλλουν διάφοροι ηγέτες.
Βεβαίως, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, σε αντίθεση με τις αξίες που διαδίδονται στα σχολικά προγράμματα Τουρκίας και Πακιστάν, αντιμετωπίζουν ζητήματα που θεωρούνται ευρέως ότι συμβάλλουν ενδεχομένως στη δημιουργία ριζών για ριζοσπαστισμό και εξτρεμισμό. Σε αυτά περιλαμβάνονται οι υπέρ-ρατσιστικές έννοιες, οι διακρίσεις που απεικονίζουν τις μειονότητες, η έμφαση στη διδασκαλία και η στάση απέναντι στη βία.
Σε μια συνέντευξη στις αρχές Μαΐου, ο Σαουδάραβας πρίγκιπας Μοχάμεντ εξέφρασε φαινομενικά αντιφατικούς ορισμούς για το τι συνεπάγεται η εκδοχή του για το μετριοπαθές Ισλάμ. Από τη μία πλευρά, ο πρίγκιπας είπε ότι περιελάμβανε μια φιλελεύθερη εφαρμογή του ισλαμικού νόμου που καθοδηγείται από αρχές ανοχής και συμμετοχής. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, όταν ρωτήθηκε για την αντιμετώπιση του εξτρεμισμού, ανέφερε ένα χαντίτ ή προφητικό ρητό που προτρέπει τους πιστούς να σκοτώσουν εξτρεμιστές. Οι Σαουδάραβες αντιφρονούντεςτον κατηγορούσαν πως δικαιολογούσε τη στόχευση όσων τον επέκριναν, όπως ο Τζαμάλ Κασόγκι, ο Σαουδάραβος δημοσιογράφος που σκοτώθηκε στο Σαουδαραβικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη το 2018.
Εξαγωγή ιδεών
Η απόκλιση στις εκπαιδευτικές προσεγγίσεις αποκτά προστιθέμενη σημασία επειδή χώρες που ανταγωνίζονται για την ηγεσία του μουσουλμανικού κόσμου όπως η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ και η Τουρκία καθώς και το Ιράν, εξάγουν τα οράματά τους για το τι αντιπροσωπεύει η πίστη με διάφορους τρόπους. Αυτές περιλαμβάνουν χρηματοδότηση θρησκευτικών, πολιτιστικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε τρίτες χώρες και πιέσεις για πολιτικές που ενισχύουν την προσέγγισή τους και αντισταθμίζουν εκείνες των αντιπάλων τους.
Ενώ μειώνει σημαντικά τη χρηματοδότησή στο εξωτερικό και αξιοποιεί το Μουσουλμανικό Παγκόσμιο Πρωτάθλημα (MWL), κάποτε πρωταρχικό όχημα για την προώθηση του υπερ-συντηρητισμού στη Σαουδική Αραβία, για να διαδώσει το πιο πρόσφατο μήνυμα της βασιλείας για ανοχή και διαθρησκευτική προσέγγιση, τη Σαουδική Αραβία κατά καιρούς δεν αποφεύγει να απασχολεί αυτούς που τώρα καταγγέλλει ως εξτρεμιστές.
Η Ινδονησία είναι μια συγκεκριμένη περίπτωση. Η Παγκόσμια Συνέλευση των Μουσουλμάνων Νέων (WAMY), μια άλλη μη κυβερνητική οργάνωση που είχε εγκριθεί από την κυβέρνηση κάποτε χρησιμοποιούνταν για την προώθηση του υπερ-συντηρητισμού της Σαουδικής Αραβίας, και μπορεί να υπερηφανεύεται για τη χρηματοδότηση τζαμιών στην Ινδονησία που χτίστηκαν από το Κόμμα Ευημερούσας Δικαιοσύνης (Partai Keadilan Sejahtera ή PKS), μια ομάδα συνδεδεμένη με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα .
Όταν ο γενικός γραμματέας του MWL Mohammed al-Issa επισκέφθηκε την έδρα του Nahdlatul Ulama (NU) στην Τζακάρτα, που είναι το μεγαλύτερο μουσουλμανικό κίνημα στον κόσμο, επέλεξε να πάρει μαζί του τον Hidayat Nur Wahid, αρχηγό του PKS, και έναν ένθερμο αντίπαλο της Εθνικής Αφύπνισης Κόμμα (ή PKB) που σχετίζεται μετο NU.
Το Nahdlatul Ulama υποτίθεται πως προωθεί μια έννοια του ανθρωπιστικού Ισλάμ που έχει τις ρίζες της σε μια ερμηνεία των θρησκευτικών κειμένων, αναγνωρίζει την ανάγκη για μεταρρύθμιση για την αναθεώρηση ή την άρση αυτών που η ομάδα αποκαλεί «ξεπερασμένες» έννοιες, όπως αυτές του καφίρ ή του άπιστου, και υποστηρίζεται από μια ευρεία βάση ισλαμικών μελετητών.
Από την πλευρά της, η θρησκευτική αρχή της Τουρκίας, Diyanet, η οποία στηρίζεται στο αξίωμα του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει δει τον προϋπολογισμό της να αυξάνεται 23 φορές τις τελευταίες δύο δεκαετίες, καθιστώντας την με μακράν έναν από τους καλύτερα χρηματοδοτούμενους κυβερνητικούς οργανισμούς.
Η Diyanet χρηματοδότησε την κατασκευή τζαμιών από τις γειτονικές πρώην οθωμανικές χώρες στα Βαλκάνια έως την Αφρική και ακόμη και την Κούβα. Το Ίδρυμα Maarif, ένα όχημα που χρησιμοποιείται για τον έλεγχο των σχολείων παγκοσμίως που κάποτε λειτουργούσαν από τους οπαδούς του Fethullah Gulen, χρησιμοποιεί σχολικά υλικά που παρέχονται από την Diyanet.
Η Τουρκία κατηγορεί ως γνωστόν τον κ. Γκουλέν, ιεροκήρυκα που ζει εξόριστος στις Ηνωμένες Πολιτείες και πρώην σύμμαχο του κ. Ερντογάν, για το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα στην Τουρκία το 2016.
Πολλές χώρες έχουν παραδώσει τοπικά σχολεία, που λειτουργούσαν με Γκιουλενιστές, στο Ίδρυμα Maarif.
Με τον ίδιο τρόπο, τα ΗΑΕ που υποστηρίζονται από τη Σαουδική Αραβία, χρησιμοποίησαν τη θρησκευτική 'ηπια δύναμη και την εμπορική και οικονομική τους κυριαρχία για να ασκήσουν πιέσεις για μια αυστηρότερη γαλλική πολιτική έναντι του πολιτικού Ισλάμ πριν από την καταστολή που ξεκίνησε από τον Πρόεδρο Εμμανουήλ Μακρόν. Το λόμπι τόνισε τα κοινά συμφέροντα για την καταπολέμηση του πολιτικού Ισλάμ και της Τουρκίας, με τα οποία η Γαλλία διαφωνεί στη Λιβύη και την ανατολική Μεσόγειο, καθώς και στο ζήτημα του πολιτικού Ισλάμ.
Τέλος ο κ. Ερντογάν καθόρισε το παιχνίδι, δηλώνοντας το 2018 ότι «ο κοινός στόχος όλης της εκπαίδευσης και του εκπαιδευτικού μας συστήματος είναι να αναθρέψουμε καλούς ανθρώπους με σεβασμό στην ιστορία, τον πολιτισμό και τις αξίες τους». Ο κ. Ερντογάν μίλησε για μια «ευσεβή γενιά» που «θα λειτουργήσει για την οικοδόμηση ενός νέου πολιτισμού». Είναι αυτός ο νέος πολιτισμός που διακυβεύεται στη μάχη για την ψυχή του Ισλάμ.
