Οι χθεσινές επιθέσεις με μαχαίρια σε Ναντ και Αμβούργο, αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί πως είχαν θρησκευτικά κίνητρα αμφότερες, αποτελούν δείγμα της δεσπόζουσας θέσης που κατέχει η τρομοκρατία στις ευρωπϊκές κοινωνίες.
Σταδιακά, η διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης έχει γίνει το επεξηγηματικό επίκεντρο της τρομοκρατίας. Τα τελευταία χρόνια, διάφοροι τομείς που σχετίζονται με το θέμα έχουν δείξει την ανάγκη ανάπτυξης αποτελεσματικών στρατηγικών πρόληψης.
Κατά τη διάρκεια της πορείας που οδηγεί στον βίαιο εξτρεμισμό, μπορεί να παρατηρήσει κανείς τα διαφορετικά εξελικτικά στάδια μέσα από τα οποία περνά.
Υπάρχουν διάφορα όργανα μέτρησης που προσπαθούν να εκτιμήσουν τον βαθμό ριζοσπαστικοποίησης που ο παρατηρητής αναγνωρίζει σε μια δεδομένη στιγμή. Ένα από τα πιο γνωστά είναι το λεγόμενο “Stairway to Terrorism”. Σε αυτό το μοντέλο ερμηνεύεται ότι, ανάλογα με το περιβάλλον και τις συνθήκες, το άτομο και η ομάδα θα ανέβαιναν σταδιακά σκαλοπάτια μέχρι να φτάσουν στη συμμετοχή του ατόμου στη βίαιη δραστηριότητα. Ομοίως, κι άλλα μοντέλα δημιουργούν πυραμιδικές δομές. Σε αυτά τα μοντέλα η πρόοδος του ατόμου μέσω των διαδοχικών σταδίων εξαρτάται από μια σειρά εξωτερικών και εσωτερικών πιέσεων.
Ευάλωτα προφίλ και περιβάλλοντα κινδύνου
Παραδοσιακά, η ριζοσπαστικοποίηση στη Δύση προσπάθησε να εξηγηθεί με αναφορά σε παράγοντες όπως η έλλειψη ευκαιριών, η χαμηλή κοινωνική ένταξη ή πολιτισμική περιθωριοποίηση. Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι σημαντικός αριθμός αυτών που εμπλέκονται σε τρομοκρατικές οργανώσεις προέρχονται από υψηλό κοινωνικοπολιτισμικό καθεστώς . Η απλοποίηση αιτίων-αποτελεσμάτων μεταξύ των κοινωνικοοικονομικών δυσκολιών και της τήρησης μιας διαδικασίας ριζοσπαστικοποίησης προσφέρει μια απλοϊκή εκδοχή ενός πολύ πιο περίπλοκου φαινομένου.
Ο προσδιορισμός των παραγόντων που ωθούν το άτομο να εμπλακεί στη δυναμική ριζοσπαστικοποίησης προϋποθέτει ένα θέμα που τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίστηκε από διάφορους κλάδους στον κοινωνικό τομέα. Διαφορετικοί κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες, η θρησκευτική συνιστώσα, η εσωτερική ψυχολογική μετατόπιση του θέματος, οι δημογραφικοί παράγοντες και η έλλειψη προσαρμογής, είναι συνθήκες που ευνοούν την πορεία της διαδικασίας. Ωστόσο, η πολυπλοκότητα του φαινομένου δεν μας επιτρέπει να προσφέρουμε μια απλοποιημένη σχέση μεταξύ διευκολυντικών μεταβλητών και της συμπερίληψης του ατόμου σε βίαιους ριζοσπαστικούς κύκλους.
Αναλυτές λαμβάνοντας υπόψη τα στατιστικά στοιχεία, μπορούν να δημιουργήσουν ένα προφίλ ευπάθειας σε άτομα χαμηλής τάξης, νεαρούς άνδρες. Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι τα δίκτυα προσέλκυσης διευθύνονται συνήθως από μεσήλικες άνδρες με κάποιο είδος δευτεροβάθμιας ακαδημαϊκής κατάρτισης. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις αυτή η προσέλκυση πραγματοποιείται σε ινστιτούτα, πανεπιστήμια και ενώσεις θρησκευτικής λατρείας.
Σύμφωνα με τις μεταβλητές, τα αποτελέσματα προσφέρουν συμπεράσματα σχετικά με το πιο ευάλωτο προφίλ, τοποθετώντας τους άνδρες μεταξύ 26 και 38 ετών στην υψηλότερη θέση, δηλαδή με μεγαλύτερη πιθανότητα να συμμετέχουν σε προχωρημένα στάδια ριζοσπαστισμού.
Η ετερογένεια στο τζιχαντιστικό προφίλ είναι γεγονός εκτιμούν οι ειδικοί, αλλά από την άλλη πλευρά, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η ριζοσπαστικοποίηση είναι μια ατομική διαδικασία που επηρεάζεται στενά από τη δυναμική των ομάδων. Ψυχοκοινωνικοί μηχανισμοί επηρεάζουν τα σχέδια δράσης των ομάδων τρομοκρατών και των μελών τους, ακριβώς όπως κάνουν στις διαδικασίες ριζοσπαστικοποίησης πριν από την προσέλκυση . Η ενδοομάδα ενισχύει μεμονωμένα τη σταδιακή ριζοσπαστικοποίηση και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό θα κορυφωθεί με την ενσωμάτωση και την ενεργό συμμετοχή στον βίαιο εξτρεμισμό.
Ομοίως, αν εξετάσουμε περιβάλλοντα κινδύνου που μπορεί να ευνοούν την προσέλκυση μελών, βρίσκουμε τοποθεσίες με υψηλότερο σχετικό κίνδυνο στα τζαμιά και κέντρα λατρείας, σε κοινωνικές, θρησκευτικές, εκπαιδευτικές, πολιτιστικές και αθλητικές ενώσεις. Τα εκπαιδευτικά κέντρα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και οι αδελφότητες, είναι μέρη όπου το άτομο συμμετέχει και έρχεται σε επαφή με την ομάδα. Οι ριζοσπαστικές αξίες ενσωματώνονται εντός της ομάδας, ενθαρρύνοντας ορισμένα από τα μέλη να ξεκινήσουν την πορεία μιας διαδικασίας ριζοσπαστικοποίησης που καταλήγει στην ενεργή βίαιη συμμετοχή.
Οικογενειακό προφιλ
Τα άτομα που βυθίζονται σε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης έχουν οικογένεια, φίλους, κάνουν ομαδικές δραστηριότητες, πηγαίνουν στο ίδρυμα / πανεπιστήμιο και έχουν δουλειά.
Η αναγνώριση του πολυδιάστατου χαρακτήρα της καταπολέμησης της ριζοσπαστικοποίησης καθιστά απαραίτητη τη διεύρυνση του πεδίου των παραγόντων που συμμετέχουν στις πολιτικές προσέλκυσης, κάτι που δεν σταματά να αποτελεί μια μεγάλη οργανωτική πρόκληση.
Οι τρεις κύκλοι επιρροής
Ο πρώτος κύκλος επιρροής αντιστοιχεί σε παρατηρήσιμες αλλαγές στη στάση στα πρωτογενή περιβάλλοντα κοινωνικοποίησης, κυρίως στην οικογένεια και τους φίλους. Ο δεύτερος δείχνει την ομαδοποίηση δημοτικών υπαλλήλων σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγεία, η αστυνομία ή οι κοινωνικές υπηρεσίες. Μακροπρόθεσμα, η προληπτική προσέγγιση αυτών των παραγόντων είναι απαραίτητη. Τέλος, ο τρίτος κύκλος περιλαμβάνει εθνικούς και διεθνείς θεσμικούς φορείς.
Η καταπολέμηση της τρομοκρατίας είναι ένας από τους κύριους πυλώνες της στρατηγικής εθνικής ασφάλειας του κάθε κράτους. Ωστόσο, ο ρόλος του στην πρόληψη πρέπει να συνδέεται εγγενώς με μια ομάδα παραγόντων. Για παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο, η νομοθετική υποχρέωση Crime and Disorder Act απαιτεί από τις δημοτικές αρχές να ενισχύσουν τη δράση τους για την πρόληψη του εγκλήματος ήδη από το 1998 . Στις περισσότερες χώρες όμως, η στρατηγική και η προληπτική γραμμή δράσης για τη μείωση του κινδύνου τρομοκρατίας και της δυναμικής της ριζοσπαστικοποίησης υπάρχει μεν σε εθνικό επίπεδο, αλλά η εφαρμογή της εξακολουθεί να είναι σπάνια σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Πρόληψη σε κέντρα λατρείας
Όπως προαναφέραμε, όσον αφορά τη ριζοσπαστικοποίηση των τζιχαντιστών, τα τζαμιά, τα κέντρα λατρείας και τα ισλαμικά πολιτιστικά κέντρα εκτιμώνται ως ιδιαίτερα ευάλωτοι τόποι σε αυτό το θέμα.
Τα κρατικά προγράμματα εργασίας στις ευρωπαϊκές χώρες στοχεύουν στην επαγρύπνηση όσον αφορά στον καθορισμό μετριοπαθών ιμάμηδων στα τζαμιά, κάτι που έχει αναμφίβολα συμβάλει στο γεγονός ότι το επίκεντρο της ριζοσπαστικοποίησης σε αυτά τα μέρη έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Το αυστηρό πλαίσιο διαφαίνεται και με τα νέα νομοθετήματα σε χώρες όπως η Γαλλία. Μόνο που δεν είναι μονάχα η Γαλλία. Στην Ισπανία για παράδειγμα πάνω από το 30% των ισλαμικών λατρευτικών κέντρων δεν είναι εγγεγραμμένα στον υπουργικό κατάλογο και αναπτύσσουν τη δραστηριότητά τους χωρίς τον αντίστοιχο προληπτικό έλεγχο ασφαλείας.
Η εμπειρία των τελευταίων ετών δείχνει ότι πολλοί από τους εθελοντές που ταξίδεψαν στη Συρία για να ενταχθούν στο Daesh προέρχονταν από διαφορετικές χώρες όπου περιοχές, μικρές πόλεις και ακόμη και συγκεκριμένες γειτονιές λειτουργούσαν ως πραγματικοί θύλακες ριζοσπαστών.
Πρόληψη σε εκπαιδευτικά κέντρα
Το εκπαιδευτικό κέντρο τοποθετείται επίσης ως σενάριο κινδύνου για τη δυναμική της ριζοσπαστικοποίησης για τζιχάντ. Η στρατηγική που πρέπει να ακολουθηθεί ενάντια στην ενδεχόμενη ριζοσπαστική ιδεολογία που μπορεί να προκύψει στις τάξεις του εκάστοτε εκπαιδευτικού κέντρου είναι καθήκον του Υπουργείου Παιδείας. Ωστόσο, τα εκπαιδευτικά σχέδια που έχουν αναπτυχθεί μέχρι τώρα στοχεύουν στην αποτροπή στάσεων απόρριψης πολιτιστικών και θρησκευτικών μειονοτήτων, προωθώντας παράλληλα την ένταξη αυτών των μειονοτήτων στην κοινότητα αναφοράς. Τυχόν ξενοφοβικές συμπεριφορές και φαινόμενα ισλαμοφοβίας παρέχουν πρόσχημα για τον τζιχαντιστή για φανατικό λόγο και προπαγάνδα, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν σε εμπειρίες ριζοσπαστικοποίησης. Επιπλέον, ο απώτερος στόχος των ευρωπαϊκών πολιτικών πρέπει να είναι η προστασία των μουσουλμάνων ανηλίκων που εκπαιδεύονται στην Ευρώπη από τους πειρασμούς του εξτρεμισμού, αλλά μέχρι στιγμής αποτυγχάνουν.
Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα σχολεία, τα ινστιτούτα και τα πανεπιστήμια δεν είναι οι μόνοι εκπαιδευτικοί παράγοντες με τους οποίους έρχονται σε επαφή οι ευάλωτοι νέοι. Η δυναμική του οικογενειακού πυρήνα, οι εμπειρίες που ζούσαν στις ομότιμες ομάδες, οι εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες κ.λπ. είναι επίσης περιβάλλοντα όπου μπορεί να γίνει το κακό!
Όλα τα προαναφερθέντα περιβάλλοντα αναπτύσσονται στο αστικό περιβάλλον. Η δημοτική διοίκηση και οι τοπικοί της φορείς πρέπει να γνωρίζουν αυτήν την κατάσταση και να αναλάβουν το ρόλο που τους αντιστοιχεί στην ανίχνευση επικίνδυνων τοποθεσιών.
Η μελέτη της ριζοσπαστικής διαδικασίας τζιχαντιστικής φύσης προσφέρει ένα θεμελιώδες συμπέρασμα: Τα ευάλωτα άτομα που έρχονται σε επαφή με περιβάλλοντα ευαίσθητα στον ριζοσπαστισμό αναπτύσσουν τη δραστηριότητά τους σε συγκεκριμένους θύλακες του δημοτικού πανοράματος.
Το προληπτικό φάσμα της καταπολέμησης του ριζοσπαστισμού απαιτεί συνεργασία και συντονισμό μεταξύ των διαφόρων διοικήσεων από το εθνικό μέχρι το τοπικό επίπεδο.
Οι αναλυτές καταλήγουν πως οι τζιχαντιστικές επιθέσεις που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη έχουν δείξει το τρομοκρατικό φαινόμενο ως στοιχείο που μεγαλώνει και ενισχύεται στις αστικές περιοχές, όπως για παράδειγμα χθες σε Ναντ και Αμβούργο...
