Μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση κάνει ο Brian Kalman για το SouthFront, με αφορμή την κατάσταση στην ανατολική Ουκρανία, θέτοντας το ζήτημα της Μαύρης Θάλασσας και βέβαια της εφαρμογής της περιβόητης Συνθήκης του Montreux.
Το χρονικό
Όπως αναφέρει ο αναλυτής, στις 29 Μαρτίου, το ουκρανικό κοινοβούλιο (Verkhovna Rada) ενέκρινε επίσημα το ψήφισμα αριθ. 5312, το οποίο είναι σαφής απόκλιση από τη συμφωνία του Μινσκ και χαρακτηρίζει τη Ρωσία ως τον ξεκάθαρο επιτιθέμενο και υπεύθυνο μέρος της σύγκρουσης. Μέσα σε λίγες μέρες, οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας άρχισαν να μετακινούν μεγάλες ποσότητες βαρύ εξοπλισμού και υλικού μέχρι τη γραμμή επαφής και προχώρησαν σε ορισμένες μονάδες εντός της αποστρατικοποιημένης ζώνης.
Η κυβέρνηση Zelensky έκανε πολλές δημόσιες εκκλήσεις για υποστήριξη από το ΝΑΤΟ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες αντιστράφηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η Ρωσία απάντησε με προειδοποιήσεις στο Κίεβο να υποχωρήσει, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη στρατιωτικών μονάδων κατά μήκος των νοτιοανατολικών συνόρων με την Ουκρανία, και την ενίσχυση των μονάδων που είναι επιφορτισμένες με την προστασία της Κριμαίας.
Μέσα σε μια εβδομάδα από την προκλητική κοινοβουλευτική ψηφοφορία, πάνω από 100 πρώην αξιωματικοί του Τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού δεσμεύτηκαν να υπογράψουν μια ανοιχτή επιστολή που επικρίνει τις αποφάσεις της κυβέρνησης του Ερντογάν σχετικά με θαλάσσια θέματα και ζήτησαν να διατηρήσει τη δέσμευση της Τουρκίας στη Συνθήκη του Μοντρέ.
Δέκα πρώην ναύαρχοι που υπέγραψαν την επιστολή συνελήφθησαν γρήγορα και χρωματίστηκαν ως προδότες που σχεδίαζαν κυβερνητικό πραξικόπημα. Αυτή η ιστορία καλύφθηκε σύντομα από τα φιλοκυβερνητικά μέσα, αλλά γρήγορα έγινε γνωστό. Αυτό το περιστατικό είχε ως στόχο να υπονομεύσει την κυβέρνηση Ερντογάν ή ήταν ένα διπλωματικό τέχνασμα που δημιουργήθηκε από την κυβέρνηση Ερντογάν; Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για να υποστηρίξετε κάθε έναν από τους δύο ισχυρισμούς, λέει ο αναλυτής και συμπληρώνει πως ο χρόνος του συμβάντος, σε στενή σχέση με τις εξελίξεις έναντι της Ρωσίας και της Ουκρανίας, απέχει πολύ από κάτι συμπτωματικό.
Ο ίδιος ο Ερντογάν έχει κάνει ορισμένες δηλώσεις σχετικά με την προθυμία της διοίκησής του να επανεκτιμήσει εάν το δόγμα του Μοντρέ πρέπει να αναθεωρηθεί ή να εγκαταλειφθεί. Τα περισσότερα από αυτά τα σχόλια συνδέονταν με ερωτήσεις των μέσων ενημέρωσης σχετικά με το προτεινόμενο κανάλι της Κωνσταντινούπολης, ένα έργο 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Στενό του Βοσπόρου. Το έργο Canal της Κωνσταντινούπολης έχει προταθεί από το 2011, με παραπομπές για προτάσεις από πιθανούς εργολάβους που έχουν ζητηθεί από το 2013. Αλλά γιατί ξαφνικά η επανέναρξη του θέματος του δόγματος Montreux με τόσο δραματικό τρόπο τώρα; Ο συγχρονισμός δεν είναι από σύμπτωση, λέει ο Brian Kalman.
Μήπως η Τουρκία σηματοδοτεί πιθανή αποχώρηση από τη διεθν΄σύμβαση, που υπεγράφη το 1936, ως προσπάθεια να ασκήσει πίεση στις ρωσικές προσπάθειες υπεράσπισης της Κριμαίας και να ανταποκριθεί στις διαβεβαιώσεις του ΝΑΤΟ για υποστήριξη της Ουκρανίας;
Ποια οφέλη θα επιτύχει η Τουρκία αν αποχωρήσει από τη συνθήκη; Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Ζελένσκι πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Τουρκία και συναντήθηκε με τον Ερντογάν στις 10 Απριλίου για να συζητήσει την αμυντική συνεργασία μεταξύ πολλών άλλων θεμάτων. Ο Ερντογάν επανέλαβε τη δέσμευση των διοικήσεών του για την εθνική κυριαρχία της Ουκρανίας, ωστόσο η Συμφωνία του Μινσκ ήταν το μέσο για την επίτευξη λύσης στο τρέχον αδιέξοδο. Εξέφρασε επίσης υποστήριξη για την επίσημη ένταξη της Ουκρανίας ως πλήρους μέλους της συμμαχίας του ΝΑΤΟ στο μέλλον. Πάνω από λίγα μικτά μηνύματα το λιγότερο, σχολιάζει ο Brian Kalman.
Ο αναλυτής αφού κάνει μια σύντομη επισκόπηση για την συνθήκη του Montreux καταλήγει: “Καθ 'όλη τη διάρκεια της 85ετούς ιστορίας της σύμβασης, η Μαύρη Θάλασσα παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό αποστρατικοποιημένη και σταθερή, με τα κράτη της Μαύρης Θάλασσας να διατηρούν ήπιους στόλους σε αυτή τη θαλάσσια περιοχή. Ακόμη και κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, η ουδετερότητα και η διοίκηση της σύμβασης της Τουρκίας περιόρισε σε μεγάλο βαθμό την έγχυση μεγάλων ναυτικών στόλων στη Μαύρη Θάλασσα. Σε συνδυασμό με το εμπόδιο του Γιβραλτάρ, η ναζιστική Γερμανία εισήγαγε μόνο μικρό αριθμό περιπολικών σκαφών και υποβρυχίων στην περιοχή”
2021: Επανάληψη συγκρούσεων στην Ουκρανία;
Κι έρχεται στο δεύτερο σκέλος της ανάλυσής του που αφορά στα δρώμενα στην Ουκρανία. Καθώς η κατάσταση κατά μήκος της γραμμής συγκρούσεων στην ανατολική Ουκρανία συνεχίζει να επιδεινώνεται, και οι δηλώσεις από την Ουκρανία, το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ γίνονται εξαιρετικά προκλητικές, η πιθανότητα μιας σημαντικής ένοπλης σύγκρουσης σε μια ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα αυξάνεται κάθε μέρα, σημειώνει. Η Ρωσία εξέφρασε τις ανησυχίες της και γνωστοποίησε τις «κόκκινες γραμμές» της, κινητοποίησε μεγάλο αριθμό προσωπικού και στρατιωτικού υλικού και την τοποθέτησε κοντά στα σύνορα με την ανατολική Ουκρανία. Έχει ενισχύσει σημαντικά την άμυνα της Κριμαίας. Η Ρωσία διεξήγαγε τις κινήσεις των στρατευμάτων και των υλικών της πολύ ανοιχτά, χωρίς προσπάθειες να τα κρύψει. Αυτό σαφώς γνωστοποιεί ότι οι ρωσικές κινήσεις είναι στην πραγματικότητα μια αντίδραση στις εξελίξεις στην περιοχή και έχουν σχεδιαστεί ως αποτρεπτικά κομμάτια, όχι ως τα σημάδια μιας προκαταρκτικής επίθεσης όπως προβάλλεται.
Αντίθετα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν στείλει πολλά αεροσκάφη στρατιωτικών μεταφορών φορτωμένα με άγνωστο ωφέλιμο φορτίο στην Ουκρανία τις τελευταίες ημέρες. Αν και οι πτήσεις δεν ήταν από μόνες τους κρυφές, οι ερωτήσεις σχετικά με τον σκοπό τους δεν απαντήθηκαν από διάφορους γραμματείς τύπου της Διοίκησης Μπάιντεν. Αυτό δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ως απόπειρα επίτευξης στρατηγικής ασάφειας, καθώς οι ΗΠΑ προμηθεύουν την Ουκρανία με στρατιωτική βοήθεια δισεκατομμυρίων δολαρίων από την έναρξη της σύγκρουσης το 2014. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ζήτησαν έγκριση διέλευσης από την Τουρκία επί των Στενών για δύο πολεμικά πλοία των ΗΠΑ 15 ημέρες πριν από την προτεινόμενη διαμετακόμιση, όπως απαιτείται από τη Συνθήκη του Montreux. Η Τουρκία δέχθηκε το αίτημα. Αν και ο 6ος στόλος του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ στέλνει τακτικά πολεμικά πλοία στην... Black Sea και είχε τρία πλοία στην περιοχή τον προηγούμενο μήνα, οι επίσημοι λόγοι που δόθηκαν για αυτήν την ανάπτυξη ήταν ότι οι ΗΠΑ παρείχαν υποστήριξη για την Ουκρανία και προσπάθησαν να παρέχουν «σταθερότητα» στην περιοχή. Μετά από μια κλήση μεταξύ των προέδρων Μπάιντεν και Πούτιν στις 15 Απριλίου, το Ναυτικό των Η.Π.Α. ακύρωσε το αίτημά του για διαμετακόμιση. Αυτό ήταν ένα ευπρόσδεκτο βήμα προς την αποκλιμάκωση.
Defender Europe 2021
Όλες οι παραπάνω εξελίξεις γίνονται με φόντο την έναρξη της επιχείρησης ΝΑΤΟ Defender Europe 2021 στις 15 Μαρτίου. Καθώς η άσκηση κορυφώνεται τον Μάιο, θα προσελκύσει περίπου 28.000 άτομα από 27 συμμετέχουσες χώρες. Περίπου 20.000 από αυτά τα στρατεύματα θα αναπτυχθούν από τις ΗΠΑ, μαζί με βαρύ εξοπλισμό που θα αποσταλεί στην ήπειρο για τη 2η ταξιαρχία του αμερικανικού στρατού και το 3ο τμήμα πεζικού. Η πλειονότητα των τεθωρακισμένων οχημάτων και πολεμικού υλικού θα κινητοποιηθεί από αποθήκες προ-θέσης στο Βέλγιο, την Ολλανδία και τη Γερμανία. Οι ασκήσεις θα προσομοιώσουν και θα δοκιμάσουν την απάντηση σε μια ρωσική εισβολή σε μέλη του ΝΑΤΟ και φιλικά έθνη, δηλαδή στην Ουκρανία. Οι ασκήσεις θα πραγματοποιηθούν στην Πολωνία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Ουκρανία.
Αρκετά ειρωνικά, ο στρατηγός της Πολεμικής Αεροπορίας Tod Wolters, ο ανώτατος συμμαχικός διοικητής του ΝΑΤΟ δήλωσε μετά την περσινή Defender Europe 2020 ότι: “Έχουμε δει αρκετή ανταπόκριση από τη Ρωσία. Δεν είναι υπερβολικά ευχαριστημένοι με το Defender Europe 20. Ανησυχούμε κυρίως για την ετοιμότητα των δυνάμεών μας και τα κάνουμε όλα σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο”
Κατά κάποιο τρόπο, είναι αποδεκτό για τις ΗΠΑ να μετακινούν δεκάδες χιλιάδες στρατεύματα και εξοπλισμό χιλιάδες μίλια πέρα από τον Ατλαντικό Ωκεανό για να διεξάγουν στρατιωτικές ασκήσεις σε ξένο έδαφος, ωστόσο είναι απαράδεκτο για τη Ρωσία να πραγματοποιεί παρόμοιες ασκήσεις στο δικό της έδαφος, αλλά και οι δύο είναι σαφώς σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, λέει ο αναλυτής.
Ποιο ρόλο θα αποφασίσει να παίξει η Τουρκία;
Η Τουρκία διαθέτει πολλές επιλογές σε περίπτωση που η τρέχουσα σύγκρουση στην Ουκρανία εξελιχθεί σε ανοιχτό πόλεμο μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, όσο και αν προς το παρόν διαφαίνεται αποκλιμάκωση.
Σύμφωνα με τον Brian Kalman, ο στρατηγικός λογισμός της Τουρκίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το επίπεδο ανταπόκρισης που επέδειξε η Ρωσία στην αντίδρασή της σε οποιαδήποτε κίνηση του Κιέβου να σπάσει το αδιέξοδο στην περιοχή Donbass ή οποιαδήποτε άμεση στρατιωτική απειλή στην Κριμαία. Μια άμεση κίνηση στην Κριμαία είναι πολύ απίθανη, καθώς η Ρωσία ήταν εντελώς ξεκάθαρη ως προς τη στάση της το 2014. Θα αγωνιστεί για τη διατήρηση της Κριμαίας, ακόμη και αν αυτό σημαίνει πυρηνικό πόλεμο.
Η Τουρκία θα περιμενει και θα μετρήσει την απάντηση του ΝΑΤΟ σε οποιαδήποτε ρωσική αντίδραση στην κλιμάκωση του Κιέβου.
-Εάν το ΝΑΤΟ κινηθεί δυναμικά και αποφασιστικά, η Τουρκία πιθανότατα θα διατηρήσει το status quo και θα τιμήσει τις ευθύνες της βάσει της Συνθήκης του Μοντρέ, μέχρις ότου το ΝΑΤΟ ή η Ρωσία αποκτήσουν ένα σαφές πλεονέκτημα. Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και δεσμεύεται από τη συνθήκη. Ωστόσο, η Ουκρανία δεν είναι μέλος, και ως εκ τούτου η Τουρκία δεν έχει καμία υποχρέωση σύμφωνα με το άρθρο 5 να την υπερασπιστεί, ειδικά εάν η Ουκρανία ξεκινήσει εχθροπραξίες. Ένας πόλεμος προπαγάνδας που διευκολύνεται από τα δυτικά ΜΜΕ θα χρησιμοποιηθεί για να πλαισιώσει οποιαδήποτε σύγκρουση ως περίπτωση μιας ρωσικής εισβολής για να επιτρέψει στο ΝΑΤΟ να ξεκινήσει μια σύγκρουση για την υπεράσπιση ενός τρίτου κράτους.
-Εάν το ΝΑΤΟ αποκτήσει ένα σαφές πλεονέκτημα, η Τουρκία θα ευθυγραμμιστεί κατηγορηματικά με το στρατιωτικό μπλοκ, θα κηρύξει τη Ρωσία φιλοπόλεμο κομμάτι στην Τουρκία και θα απαγορεύσει κάθε ρωσική ναυτική και θαλάσσια κυκλοφορία στα Στενά σύμφωνα με τους μηχανισμούς που διατίθενται στη Συνθήκη του Μοντρέ. Η Τουρκία θα διακόψει τη μεγάλη διαδρομή εφοδιασμού από τη Ρωσία προς τις δυνάμεις της που βρίσκονται στη Συρία και πιθανότατα θα κλιμακώσει τη στρατιωτική κατάσταση στη Συρία σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ. Αυτό θα οδηγούσε σε πολύ ευρύτερη σύγκρουση.
-Εάν η Ρωσία αποκτήσει ένα πρώιμο και σαφές πλεονέκτημα, η Τουρκία πιθανότατα θα παραμείνει «ουδέτερη» και θα διατηρήσει το status quo όσον αφορά την Συνθήκη του Μοντρέ. Ωστόσο, πιθανότατα θα συμμετάσχει σε συνεργασία εναντίον της Ρωσίας τόσο στην Κριμαία όσο και στη Συρία μέσω των αντιπροσώπων της και στις δύο περιοχές για να επωφεληθεί από την άμεση εστίαση της Ρωσίας στην Ουκρανία. Θα μπορούσε επίσης να ξαναρχίσει τη σύγκρουση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν. “Ακόμη και σε περίπτωση συντριπτικής νίκης εκ μέρους της Ρωσίας, βλέπω ελάχιστη πιθανότητα η Τουρκία να εγκαταλείψει τη Συνθήκη του Μοντρέ και τη θέσπιση ευνοϊκότερης συμφωνίας διαμετακόμισης με τη Ρωσία” σχολιάζει ο αναλυτής. Όσον αφορά τον έλεγχο αυτής της στρατηγικής σημασίας ναυτικής υπόθεσης, η Τουρκία κρατά όλα τα χαρτιά. Η Ρωσία γνωρίζει πολύ καλά αυτήν την πραγματικότητα από τότε που επικυρώθηκε η συμφωνία το 1936. Παράλληλα με την επιθυμία της να διατηρήσει ένα πλεονέκτημα στο εμπόριο φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, είναι επίσης για αυτόν τον λόγο που η Ρωσία έχει επενδύσει τόσα πολλά στη σταθεροποίηση της Συρίας.
Το μέλλον της Συνθήκης του Μοντρέ
Υπάρχει πολύ μικρή πιθανότητα σημαντικής αλλαγής στο καθεστώς της Συνθήκης του Montreux στο άμεσο μέλλον, εκτιμάει ο αναλυτής. Η μεγαλύτερη πιθανότητα είναι ότι μια ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας θα είναι ο καταλύτης για την Τουρκία και το ΝΑΤΟ να χρησιμοποιήσουν τη συμφωνία για την αποδυνάμωση της θέσης της Ρωσίας στη Συρία, όπου θα είχε το μεγαλύτερο αποτέλεσμα.
Η Συνθήκη του Montreux ήταν ίσως η μεγαλύτερη πολιτική νίκη για την Τουρκία τον περασμένο αιώνα, και ο Πρόεδρος Ερντογάν κατανοεί αναμφισβήτητα αυτήν την πραγματικότητα. Ένα έργο όπως το “Κανάλι της Κωνσταντινούπολης” είναι μια κερδοφόρα πρόταση για την Τουρκία οικονομικά, αν και υπάρχουν αρκετές ανησυχίες οικολογικού και πολιτικού σχεδιασμού που αποτελούν σημαντική πρόκληση για το έργο. Ένα τέτοιο έργο, εάν είναι επιτυχές, θα αποφέρει όλα τα οικονομικά οφέλη που έχουν προσφέρει τα κανάλια του Παναμά και του Σουέζ για τον Παναμά και την Αίγυπτο. Παρόλο που υπάρχει μια φυσική, πλωτή οδός που συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο, αυτή η πλωτή οδός περιορίζεται και περιορίζεται κυρίως στον όγκο της κυκλοφορίας που μπορεί να χειριστεί. Εάν ένα τεχνητό κανάλι μπορεί να μειώσει σημαντικά τον χρόνο διέλευσης του ταξιδιού, οι φορτωτές θα εξοικονομήσουν σημαντικά χρηματικά ποσά χρησιμοποιώντας το. Η εξοικονόμηση χρόνου ισοδυναμεί με εξοικονόμηση καυσίμου, πιθανή μείωση του κόστους εργασίας υπερωριών στον επόμενο λιμένα ή μπορεί να καθορίσει εάν ένας χειριστής σκαφών πληροί τους συμβατικούς όρους ενός συμβαλλόμενου ναυλωτή.
Εάν η Τουρκία ολοκληρώσει ποτέ το προτεινόμενο κανάλι της Κωνσταντινούπολης, θα ανακουφίσει μέρος της κυκλοφοριακής συμφόρησης στα στενά του Βοσπόρου και θα προσφέρει μεγάλο ποσό εσόδων για το κράτος.
Με ή χωρίς την πρόταση της διώρυγας της Κωνσταντινούπολης, η Συνθήκη του Μοντρέ είναι σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα για την Τουρκία και τη Συμμαχία του ΝΑΤΟ, αρκεί η Τουρκία να παραμείνει κράτος μέλος. Για τη Ρωσία είναι ένα δίκοπο μαχαίρι. Υποθέτοντας ότι η Τουρκία παραμένει σύμμαχος ή ουδέτερη, περιορίζει σοβαρά την ικανότητα οποιασδήποτε ξένης δύναμης να εισάγει μια βιώσιμη ναυτική απειλή για τη Μαύρη Θάλασσα και τα ζωτικά εθνικά συμφέροντα της Ρωσίας στην περιοχή.
