Το ταξίδι του ποντίφικα στο Ιράκ το περασμένο Σαββατοκύριακο έθεσε εκ νέου την συζήτηση για τις σχέσεις Χριστιανισμού-Ισλάμ. Το μήνυμα του Πάπα Φραγκίσκου ήταν πως “είμαστε όλοι αδέλφια και πρέπει να προχωρήσουμε με τις άλλες θρησκείες” αλλά με μια πιο προσεκτική ματιά διαπιστώνει κανείς πως το Βατικανό διατηρεί δύο διαφορετικές στάσεις απέναντι στο Ισλαμ.
Γιατί μπορεί ο Πάπας να φάνηκε ανοιχτός στους μουσουλμάνους, ωστόσο την ίδια στιγμή η Αγία Έδρα δήλωνε «απογοητευμένη» από την έκθεση του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων η οποία αναφερόταν μεταξύ άλλων και στο Ισλάμ.
Συγκεκριμένα, η Αγία Έδρα, εκπροσωπούμενη από τον Αρχιεπίσκοπο Ιβάν Γιούρκοβιτς, Μόνιμο Παρατηρητή στον ΟΗΕ και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς στη Γενεύη, εξέφρασε ανησυχία και απογοήτευση για τη νέα έκθεση για τη θρησκευτική ελευθερία που παρουσιάστηκε στην 46η σύνοδο του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Η έκθεση επικεντρώθηκε στην ισλαμοφοβία και δεν αναφέρει άλλες μεγάλες ομάδες πιστών που είναι θύματα μίσους, διακρίσεων και διώξεων σε όλο τον κόσμο.
Σύμφωνα με την Αγία Έδρα, η αποκλειστική εστίαση σε μια θρησκευτική ομάδα ενέχει τον κίνδυνο διχασμού και πόλωσης της διεθνούς κοινότητας. Αναγνωρίζοντας το σημαντικό έργο που έκανε ο εισηγητής, ο Monsignor Jurkovic σημείωσε ότι όλες οι πράξεις θρησκευτικής μισαλλοδοξίας και δίωξης πρέπει να καταδικαστούν, καθώς αυτό που προτάθηκε στην έκθεση θα μπορούσε το ίδιο να γίνει μια περίπλοκη μορφή διάκρισης. Πιστεύει ότι αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σήμερα, στην εποχή της πανδημίας του COVID-19, όταν η έννοια της θρησκευτικής ελευθερίας «θολώνει» σε σχέση με την ανάγκη προστασίας από την εξάπλωση του ιού.
Πάπας Φραγκίσκος και Ισλάμ
Στο περιβάλλον του Βατικανού πάντως, η αίσθηση μετά το ταξίδι στο Ιράκ είναι πως μια κοινή συνιστώσα συνδέει τις βασικές ομιλίες του Πάπα Φραγκίσκου που δόθηκαν στο Μπακού, το Κάιρο και την Ουρ, και οι οποίες υποδηλώνουν την ανάγκη για μια “αυθεντική θρησκευτικότητα”, ήτοι “να λατρεύουμε τον Θεό και να αγαπούμε τους αδελφούς και τις αδελφές μας, και να έχουμε μια συγκεκριμένη δέσμευση για δικαιοσύνη και ειρήνη”.
Αυτό διατείνεται τουλάχιστον ο αναλυτής Andrea Tornielli, που είναι κοντά στο Βατικανό, και μιλάει για “έναν οδικό χάρτη με τρία θεμελιώδη σημεία αναφοράς: τον ρόλο της θρησκείας στις κοινωνίες μας, το κριτήριο της αυθεντικής θρησκευτικότητας και τον συγκεκριμένο τρόπο να πορευόμαστε ως αδελφοί και αδελφές για να οικοδομήσουμε την ειρήνη”.
Αυτό το τρίπτυχο, σύμφωνα με τον αναλυτή, το βρίσκουμε στις ομιλίες του Πάπα στο Αζερμπαϊτζάν το 2016, στην Αίγυπτο το 2017 και τώρα κατά τη διάρκεια του ιστορικού ταξιδιού του στο Ιράκ, σε μια αξέχαστη συνάντηση στην Ουρ των Χαλδαίων, την πόλη του Αβραάμ.
Το κοινό της πρώτης ομιλίας ήταν οι Σιίτες του Αζερμπαϊτζάν, αλλά και οι άλλες θρησκευτικές κοινότητες της χώρας. Η δεύτερη ομιλία απευθύνετο κυρίως στους Σουνίτες της Αιγύπτου. Τέλος, η τρίτη ομιλία απευθυνόταν σε ένα ευρύτερο διαθρησκευτικό ακροατήριο αποτελούμενο από μουσουλμανική πλειοψηφία, αλλά περιλάμβανε και Χριστιανούς αλλά και εκπροσώπους των αρχαίων θρησκειών της Μεσοποταμίας.
Αυτό που προτείνει και εφαρμόζει ο Πάπας Φραγκίσκος δεν είναι μια προσέγγιση που ξεχνά τις διαφορές και τις ταυτότητες για να τα εξισώσει όλα, υποστηρίζει ο Τορνιέλι. Αντ 'αυτού, είναι μια έκκληση να είμαστε πιστοί στη δική μας θρησκευτική ταυτότητα και να απορρίψουμε οποιαδήποτε προσπάθεια στο όνομα της θρησκείας να προκληθεί μίσος, διχοτόμηση, τρομοκρατία, διακρίσεις.
Στο Μπακού, ενώπιον του Σεΐχη των Μουσουλμάνων του Καυκάσου και εκπροσώπων άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων στη χώρα, ο Πάπας Φραγκίσκος υπενθύμισε το «μεγάλο καθήκον» των θρησκειών: “να κατευθύνουν άντρες και γυναίκες που αναζητούσαν το νόημα της ζωής, βοηθώντας τους να καταλάβουν ότι οι περιορισμένες δυνατότητες του ανθρώπου και των αγαθών αυτού του κόσμου δεν πρέπει ποτέ να γίνουν απολυτότητα”
Στο Κάιρο, μιλώντας στο Διεθνές Συνέδριο για την Ειρήνη που διοργανώθηκε από τον Μεγάλο Ιμάμη του Al Azhar, Al Tayyeb, ο Πάπας Φραγκίσκος είπε ότι το Όρος Σινά “μας υπενθυμίζει πάνω απ 'όλα ότι οι αυθεντικές διαθήκες στη γη δεν μπορούν να αγνοήσουν τον ουρανό, ότι τα ανθρώπινα όντα δεν μπορούν να προσπαθήσουν να συναντήσουν το ένα το άλλο ειρηνικά εξαλείφοντας τον Θεό από τον ορίζοντα, ούτε μπορούν να αναρριχηθούν στο βουνό για να σφετεριστούν τον Θεό για τον εαυτό τους”.
Σύμφωνα με τον Ιταλό αναλυτή, ήταν ένα πολύ έγκαιρο μήνυμα απέναντι σε αυτό που ο Πάπας ονόμασε «επικίνδυνο παράδοξο», δηλαδή, από τη μία πλευρά, την τάση υποβιβασμού της θρησκείας μόνο στην ιδιωτική σφαίρα και από την άλλη, την ακατάλληλη σύγχυση μεταξύ της θρησκευτικής και της πολιτικής σφαίρας.
Στην Ουρ, το Σάββατο 6 Μαρτίου, ο Φραγκίσκος υπενθύμισε ότι αν ο άνθρωπος που θα «αποκλείσει τον Θεό, καταλήγει να λατρεύει τα πράγματα αυτής της γης», προσκαλώντας τον να υψώσει «τα μάτια του στον Παράδεισο» και να ορίσει ως «αληθινή θρησκευτικότητα», δηλαδή να λατρεύει τον Θεό και να αγαπάει τον γείτονα. Στο Κάιρο, ο Πάπας εξήγησε ότι οι θρησκευτικοί ηγέτες καλούνται «να αποκαλύψουν τη βία που μεταμφιέζεται ως ιερότητα και βασίζεται περισσότερο στην “απολυτοποίηση” του εγωισμού» και «να καταγγείλουν τις παραβιάσεις της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να εκθέσουν όλες τις προσπάθειες να δικαιολογήσουν κάποιοι κάθε μορφή μίσους στο όνομα της θρησκείας και να καταδικάσουν αυτές τις απόπειρες ως ειδωλολατρικές καρικατούρες του Θεού».
Στο Μπακού, ο Πάπας είχε επισημάνει ως καθήκον των θρησκειών να βοηθούν «να διακρίνει κανείς το καλό και να το πράττει μέσω πράξεων, προσευχής και επιμελούς καλλιέργειας της εσωτερικής ζωής, καθώς επίσης καλούνται να χτίσουν μια κουλτούρα συνάντησης και ειρήνης, βασισμένη στην υπομονή, στην κατανόηση και σε ταπεινά, απτά βήματα». Σε μια εποχή σύγκρουσης, οι θρησκείες – είπε ο Πάπας στο Αζερμπαϊτζάν - "πρέπει να είναι ξημέρωμα ειρήνης, σπόροι αναγέννησης εν μέσω της καταστροφής του θανάτου, ηχώ του διαλόγου που ακούγεται ασταμάτητα, δρόμοι για την αντιμετώπιση και την συμφιλίωση που φτάνουν ακόμη και σε εκείνα τα μέρη όπου φαίνονται οι επίσημες προσπάθειες διαμεσολάβησης να μην έχουν καρπούς".
Στην Αίγυπτο, είχε εξηγήσει ότι «καμία υποκίνηση στη βία δεν θα εγγυηθεί την ειρήνη» και ότι «προκειμένου να αποφευχθούν οι συγκρούσεις και να οικοδομηθεί η ειρήνη, είναι σημαντικό να μην χαραμίσουμε καμία προσπάθεια για την εξάλειψη καταστάσεων φτώχειας και εκμετάλλευσης όπου ο εξτρεμισμός ριζώνεται ευκολότερα».
Αυτά τα λόγια επαναλήφθηκαν επίσης στην ομιλία στην Ουρ: "Δεν θα υπάρξει ειρήνη χωρίς να μοιραζόμαστε, και χωρίς αποδοχή, χωρίς δικαιοσύνη που θα διασφαλίζει την πρόοδο για όλους, ξεκινώντας από αυτούς που είναι πιο ευάλωτοι. Δεν θα υπάρξει ειρήνη, εκτός εάν οι λαοί απλώσουν το χέρι τους στους άλλους λαούς".
Οι τρεις παπικές παρεμβάσεις, σύμφωνα με τον Ιταλό αναλυτή, δείχνουν λοιπόν το ρόλο που έχει σήμερα η θρησκευτικότητα σε έναν κόσμο όπου επικρατεί ο καταναλωτισμός και η απόρριψη του ιερού, και όπου υπάρχει μια τάση υποβιβασμού της πίστης στην ιδιωτική σφαίρα. Αλλά υπάρχει ανάγκη, εξηγεί ο Πάπας Φραγκίσκος, για μια αυθεντική θρησκευτικότητα, που δεν χωρίζει ποτέ τη λατρεία του Θεού από την αγάπη.
