Παρόλο που η διπλωματία της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο κατέληξε σε αποτυχία, η άμεση συμμετοχή της Άγκυρας στη σύγκρουση του Νότιου Καυκάσου και η απόφαση για δοκιμή του πυραυλικού συστήματος S-400 δείχνουν τη συνεχή επιμονή του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε μια περιπετειώδη εξωτερική πολιτική.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο Κατάρ, την ίσως μοναδική αραβική χώρα σύμμαχο, στις 8 Οκτωβρίου, ο Ερντογάν έδωσε συνέντευξη σε εφημερίδα του Κατάρ, και μεταξύ άλλων ανέφερε: «Το ζήτημα του Αιγαίου και της Μεσογείου είναι από το οποίο η Τουρκία δεν θα κάνει ποτέ ένα βήμα πίσω. … Όσοι βλέπουν την αποφασιστικότητά μας στην Ανατολική Μεσόγειο και συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν να κάνουν τη χώρα μας να επιστρέψει με κενές απειλές και εκβιασμούς. τελικά έδωσαν προσοχή στις εκκλήσεις μας για διάλογο. Ωστόσο, έχουμε διατηρήσει ανοιχτούς τους διαύλους της διπλωματίας από την αρχή», δήλωσε ο Ερντογάν.
Μια μέρα αργότερα, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μ. Τσαβούσογλου συναντήθηκε με τον Έλληνα ομόλογό του Νίκο Δένδια και ανακοίνωσε ότι η Τουρκία και η Ελλάδα συμφώνησαν να ξεκινήσουν διερευνητικές συνομιλίες για την επίλυση εκκρεμών ζητημάτων.
Κάποιος που δεν έχει πολλές γνώσεις για τις πρόσφατες εξελίξεις θα μπορούσε εύκολα, ακούγοντας τον Ερντογάν και τον υπουργό Εξωτερικών του, να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η μαχητική πολιτική της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο πέτυχε τον κύριο στόχο της: να φέρει την Ελλάδα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Ωστόσο, παρά την προσπάθεια του Ερντογάν να ζωγραφίσει μια εικόνα επιτυχίας, το παιχνίδι του στην ανατολική Μεσόγειο έχει τελειώσει με αποτυχία. Υποχώρησε όταν αμφισβητήθηκε η “διπλωματία των κανονιών” του από τον Γάλλο πρόεδρο Μακρόν και μετά την απειλή πιθανών κυρώσεων της ΕΕ.
Η κίνηση της Ανατολικής Μεσογείου του Ερντογάν εμπνεύστηκε από το επεκτατικό δόγμα «Γαλάζια Πατρίδα» που σχεδιάστηκε από αντι-δυτικούς υπερεθνικιστές πρώην αξιωματούχους του ναυτικού. Η τρέχουσα κατάσταση θα μπορούσε να θεωρηθεί τεράστιο πλήγμα για την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.
Η Άγκυρα απέφυγε τις κυρώσεις της ΕΕ - πιθανώς χάρη στις προσπάθειες της Γερμανίας - υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία θα σταματήσει τις "παράνομες ενέργειες" και τις "προκλητικές δηλώσεις" σχετικά με τη σύγκρουση στην Ανατολική Μεσόγειο. «Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επαναλαμβάνει την πλήρη αλληλεγγύη του προς την Ελλάδα και την Κύπρο, των οποίων η κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα πρέπει να γίνονται σεβαστά», αναφέρουν τα συμπεράσματα.
Η στρατηγική της ΕΕ λειτούργησε. Η Τουρκία έχει υποχωρήσει στην ανατολική Μεσόγειο, ανακοινώνοντας ότι είναι έτοιμη να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα χωρίς όρους. Ο Ερντογάν είχε ακόμη και μια μακρά τηλεφωνική συνομιλία με τον Μακρόν πριν από τη συνεδρίαση του συμβουλίου, λίγες μόνο ημέρες μετά τις προφορικές του επιθέσεις εναντίον του Γάλλου προέδρου.
Τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι ο Ερντογάν ζήτησε από τον Μακρόν να εγκαταλείψει την αντίθεση του Παρισιού στην προμήθεια αεροπορικών συστημάτων Eurosam SAMP / T της Τουρκίας, αλλά ότι ο Μακρόν απέρριψε το αίτημά του.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η διαμαρτυρία του Ερντογάν στη σύγκρουση στην Ανατολική Μεσόγειο έχει χτυπήσει στο τείχος της ΕΕ και ότι η πολιτική του κατέληξε σε αποτυχία. Ούτε η μετρημένη διατύπωση της δήλωσης της ΕΕ που εκδόθηκε μετά τη σύνοδο κορυφής της 1ης Οκτωβρίου ούτε η έναρξη των συνομιλιών Τουρκίας-Ελλάδας δεν μπορούν να το κρύψουν.
Η έκθεση για την Τουρκία που δημοσιεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 6 Οκτωβρίου αποκάλυψε περαιτέρω την εμβάθυνση της μη εμπιστοσύνης της ΕΕ έναντι της Τουρκίας.
Η έκθεση έδειξε ότι όσο η Τουρκία παραμένει εθνικιστική υπό τον σιδερένιο κανόνα του Ερντογάν, η διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ θα παραμείνει ένα όνειρο. Αναφορικά με την Ανατολική Μεσόγειο, η έκθεση επανέλαβε ότι «η ΕΕ έχει στρατηγικό ενδιαφέρον για ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο». Υπογράμμισε το χάσμα με την Τουρκία ως προς αυτό ως εξής: «Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας συγκρούστηκε όλο και περισσότερο με τις προτεραιότητες της ΕΕ στο πλαίσιο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας. Οι εντάσεις στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου αυξήθηκαν περαιτέρω κατά την περίοδο αναφοράς ως αποτέλεσμα των παράνομων ενεργειών και των προκλητικών δηλώσεων της Τουρκίας».
Ανέφερε επίσης ότι η ΕΕ δεν αναγνωρίζει και δεν θα αναγνωρίσει τη θαλάσσια συνθήκη οριοθέτησης της Τουρκίας με τη Λιβύη, η οποία αποτέλεσε τον άξονα του δόγματος της Τουρκίας «Γαλάζια πατρίδα». Τέλος, επανέλαβε την απειλή κυρώσεων.
Η αντιπαράθεση της Ανατολικής Μεσογείου απεικονίζει σαφώς τα όρια της εξουσίας του Ερντογάν. Όταν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα με την ΕΕ, ο Ερντογάν υποχωρεί απουσία της απαραίτητης αμερικανικής υποστήριξης.
Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Mike Pompeo επισκέφθηκε πρόσφατα την Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά αρνήθηκε να επισκεφθεί την Τουρκία. Αυτό έδειξε ότι ο Ερντογάν δεν μπορεί να βασιστεί στην υποστήριξη της κυβέρνησης Τραμπ στην αιώνια προβληματική σχέση της χώρας του με την ΕΕ. Εκτός αυτού, εάν ο Τζο Μπάιντεν κερδίσει τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ τον επόμενο μήνα, η Τουρκία πιθανότατα θα χάσει την υποστήριξη των ΗΠΑ εντελώς.
Ωστόσο, η αποτυχία του Ερντογάν στην ανατολική Μεσόγειο δεν τον εμπόδισε να προωθήσει την αποφασιστική εξωτερική πολιτική της Τουρκίας σε μια άλλη περιοχή, τον Νότιο Καύκασο. Η Τουρκία ήταν ο μόνος διεθνής παίκτης που συμμετείχε στρατιωτικά στις συγκρούσεις μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας για την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Για τον διάσημο εμπειρογνώμονα των ρωσικών στρατιωτικών υποθέσεων Konstantin Sivkov, η συμμετοχή του Ερντογάν στις μάχες μετά την αποτυχία του στην ανατολική Μεσόγειο είναι ακατανόητη. Γράφοντας στον ιστότοπο του Ria Novosti, είπε: «Πράγματι, ο Ερντογάν ήταν αυτός που ξεκίνησε τον πόλεμο στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Για πολύ καιρό ήταν ήρεμα σε αυτήν την περιοχή, τίποτα δεν άλλαξε εκεί τα τελευταία χρόνια, και εδώ, από το πουθενά αρχίζουν οι εχθροπραξίες. Για πρώτη φορά στην ιστορία της σύγκρουσης, η Τουρκία αντιτίθεται ταυτόχρονα στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Γαλλία και τη Ρωσία, συμμετέχοντας ταυτόχρονα σε πολλές συγκρούσεις σε διάφορα μέρη του κόσμου. Είναι καθαρή τρέλα και πολιτική αυτοκτονία."
Ο Σίβκοφ αναφερόταν στην ανυπακοή της Άγκυρας στην έκκληση κατάπαυσης του πυρός από την ομάδα του Μινσκ, μια διεθνή πρωτοβουλία της Γαλλίας, της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών για τη διευθέτηση της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η Τουρκία αποφάσισε επίσης να δοκιμάσει το ρωσικό σύστημα πυραυλικής άμυνας S-400 δοκιμάζοντας παράλληλα και την αγωνία του δυτικού κόσμου. Η απόφαση έχει ήδη προκαλέσει την οργή των Αμερικανών γερουσιαστών και πυροδότησε μια διμερή προσπάθεια να επιβληθούν κυρώσεις στην Τουρκία βάσει του νόμου για την αντιπαράθεση των αντιπάλων μέσω των κυρώσεων.
Η απόφαση της Τουρκίας να δοκιμάσει τα S-400 καθώς οι συγκρούσεις μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν συνεχίζονται, δείχνουν ότι ο Ερντογάν θα προσπαθήσει να ζητήσει τη συνεργασία της Ρωσίας.
Ωστόσο, η Τουρκία δεν φαίνεται να έχει μεγάλη επιρροή με την Ομάδα του Μινσκ, η οποία έχει εντείνει τις προσπάθειες διαμεσολάβησης μεταξύ των εμπλεκομένων πλευρών. Η ομάδα, της οποίας η αποτελεσματικότητα έχει αμφισβητηθεί από Τούρκους αξιωματούχους, παραμένει ο κύριος μεσολαβητής επί της σύγκρουσης.
Ο Ερντογάν, φυσικά, δεν είναι ισχυρότερος από την ΕΕ, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία. Όμως, ως εθνικιστική “αυτοκρατορία”, η Τουρκία του Ερντογάν χρειάζεται επιθετικές κινήσεις εξωτερικής πολιτικής για να αποσπάσει την προσοχή του κοινού από την ολοένα και βαθύτερη οικονομική κρίση.
Όταν οι εντάσεις στην ανατολική Μεσόγειο υποχώρησαν, η Τουρκία στράφηκε στον Καύκασο. Εάν η κατάσταση στον Καύκασο σταματήσει, τότε θα πρέπει να προσέξουμε το βόρειο Ιράκ και τη Συρία, όπου η Τουρκία έχει σχετικά μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμών από ό, τι στην ανατολική Μεσόγειο και τον Καύκασο.
