Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υπερκάλυψε 18 χρόνια αδιάλειπτης κυριαρχίας του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, εκπληρώνοντας το μακροχρόνιο όνειρό του να πραγματοποιήσει τις προσευχές της Παρασκευής στην Αγία Σοφία. Η χθεσινή τελετή που ακολούθησε την επίσημη μετατροπή της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε μουσουλμανικό τέμενος στις 10 Ιουλίου είχε όλα τα στοιχεία σόου. Χιλιάδες μουσουλμάνοι πιστοί, πολλοί ερχόμενοι από τα βάθη της Ανατολίας, με τουρκικές σημαίες και ψέλνοντας «ο Θεός είναι μεγάλος» βρέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη για να γιορτάσουν την ιστορική ανατροπή του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας.
Οι περισσότεροι δεν μπόρεσαν να εισέλθουν στην Αγία Σοφία λόγω των αυστηρών κανόνων κοινωνικής απόστασης που αφορούν στην εξάπλωση του COVID-19. Παρακολουθούσαν σε μια γιγαντιαία οθόνη που στήθηκε στη μεγάλη πλατεία στην καρδιά της παλιάς πόλης της Κωνσταντινούπολης.
Ο Ερντογάν, ένας εκπαιδευμένος ιμάμης, που πλαισιώνεται από τους κορυφαίους αξιωματούχους του και φοράει ένα λευκό κάλυμα κεφαλής προσευχής, απαγγέλλει στίχους από το Κοράνι. Ο επικεφαλής των θρησκευτικών υποθέσεων της Τουρκίας, Αλί Έρμπας,κρατώντας ένα σπαθί στο αριστερό του χέρι, μια συμβολική χειρονομία που ασκούσαν οι σουλτάνοι μετά τις κατακτήσεις, τόνισε ότι η αναβίωση της Αγίας Σοφίας ως τζαμί αύξησε την πιθανότητα για «απελευθέρωση» του τζαμιού Αλ-Άκσα στην Ιερουσαλήμ. Δεν έκανε καμία αναφορά στον Κεμάλ Ατατούρκ. Ο Έρμπας υπενθύμισε στην εκκλησία την υποτιθέμενη μαρτυρία του Μωάμεθ ότι η Αγία Σοφία θα παραμείνει τζαμί «μέχρι την Ημέρα της Κρίσης» και ότι αυτοί που το αψηφούν θα «καταδικαστούν». Οι αναλυτές εξέλαβαν τα λόγια του Έρμπας ως μια έμμεση επίθεση στον Ατατούρκ. «Ο Ατατούρκ έχει καταραστεί από τον άμβωνα σήμερα», έγραψε ο θεολόγος Cemil Kilic.
Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο αρχηγός του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος της αντιπολίτευσης που ιδρύθηκε από τον Ατατούρκ, απέρριψε μια πρόσκληση για να συμμετάσχει στις προσευχές, λέγοντας ότι αποδοκίμαζε αυτόν τον τρόπο δημόσιας προβολής της ευσέβειας μπροστά στις κάμερες.
Ποια θα είναι η συνέχεια;
Ενώ υπάρχει ισχυρή εικασία ότι η επόμενη κίνηση του Ερντογάν θα είναι η αποκατάσταση του χαλιφάτου που καταργήθηκε από τον Ατατούρκ και να ανακηρυχθεί ως ο πνευματικός ηγέτης των μουσουλμάνων παγκοσμίως, ο αναλυτής Selim Koru είπε στο πρακτορείο Al-Monitor ότι πιστεύει ότι τέτοιος συνειρμός είναι υπερβολικός και ότι ο Ερντογάν είναι απίθανο να επιλέξει ένα τέτοιο στόχο. «Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορεί κάτι να πάει στραβά. Δεν είναι εθνικό ζήτημα, είναι ζήτημα που αφορά τους μουσουλμάνους του κόσμου. Δεν έχει τον έλεγχο για αυτό θα μπορούσε να φανεί πολύ άσχημο », δήλωσε ο Koru, ειδικός αναλυτής στο Ίδρυμα Έρευνας Οικονομικής Πολιτικής στην Άγκυρα. "Δεν έχω ακούσει σοβαρή συζήτηση γι 'αυτό."
Οι απανταχού Χριστιανοί εκπέμπουν θυμό και απογοήτευση για τη μετατροπή ενός μνημείου που αναφέρεται από την UNESCO ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Σημειώνεται πως αυτός ο ορισμός θα μπορούσε να αποσυρθεί, τουλάχιστον όπως προειδοποίησε το πολιτιστικό σκέλος του ΟΗΕ. Ο Πάπας Φραγκίσκος δήλωσε «πολύ λυπημένος». Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν έχει τοποθετηθεί αλλά το έχουν κάνει οι “δορυφόροι” του.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδόφορος, δήλωσε στο Associated Press μετά από συνάντηση με τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ την Πέμπτη ότι οι ενέργειες της Τουρκίας έδειξαν νοοτροπία «δικαιώματος του κατακτητή». «Αυτό είναι επικίνδυνο για τους Χριστιανούς , τους Εβραίους και άλλες μειονότητες», είπε.
Ωστόσο, ο Ερντογάν έχει δηλώσει ότι σκέφτεται διαφορετικά, λέγοντας νωρίτερα αυτό το μήνα, "Υπάρχουν σήμερα 435 εκκλησίες και συναγωγές ανοιχτές για λατρεία στη χώρα μας." Η κυβέρνηση του Ερντογάν υπερηφανεύεται επίσης για την ανακαίνιση παλιών εκκλησιών και για την οικοδόμηση μιας νέας ΣυρΟρθόδοξης Εκκλησίας. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, η Τουρκία έχει αρχίσει να απελαύνει ξένους Προτεστάντες ιεραπόστολους και εμποδίζει την επιστροφή τους.
Οι ιστορικοί και οι συντηρητές ανησυχούν ότι τα απαράμιλλα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες της Αγίας Σοφίας θα καταστραφούν ως αποτέλεσμα της μετατροπής. Η Τζούντιθ Χέρριν, διάσημη βυζαντινολόγος ιστορικός περιέγραψε την μετατροπή της Αγίας Σοφίας ως «πράξη πολιτιστικού καθαρισμού». Είπε ότι περιορίζοντας την πρόσβαση στην «μεγαλύτερη ιστορική κληρονομιά της Κωνσταντινούπολης» κατά τη διάρκεια προσευχών και καλύπτοντας τις απεικονίσεις του Ιησού και της Παναγίας με πρόσφατα εγκατεστημένες κουρτίνες, «ο Ερντογάν επιτίθεται στις κοσμοπολίτικες παραδόσεις που κάνουν την πόλη και την ίδια την Τουρκία ένα σταυροδρόμι για τον κόσμο».
Η Χέρριν έκανε επίσης επισήμως αναφορές στα ποσοστά δημοσκοπήσεων εις βάρος του Ερντογάν που δημοσιεύτηκαν από την The Washington Post αντικατοπτρίζοντας τις συντριπτικές απώλειες του κόμματός του σε δημοτικές εκλογικές αναμετρήσεις πέρυσι, όπου η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα και πολλές άλλες μεγάλες πόλεις πέρασαν στην αντιπολίτευση.
Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας μπορεί κάλλιστα να αποσκοπεί στην απόσπαση της προσοχής, καθώς η οικονομία της Τουρκίας δεινοπαθεί κάτω από την αυξανόμενη ανεργία, ενώ όλα επιδεινώνονται από την εξάπλωση του COVID-19. Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι ο Ερντογάν έπαιξε το χαρτί της Αγιάς Σοφιάς σε μια τελική απελπισμένη πράξη.
Αναμφίβολα υπάρχει μια έντονη μυρωδιά πολιτικών ελιγμών, και τα αποτελέσματά της είναι ανάμεικτα. «Είναι μια επιτυχία. Πολωνεί την αντιπολίτευση, με ένα εθνικιστικό μέρος να συμμετέχει στις γιορτές και ένα αριστερό μέρος να απέχει από αυτές », δήλωσε ο Koru. «Το θέμα είναι πάντα η συρρίκνωση της αριστεράς και η ανάπτυξη των εθνικιστικών πόλων», πρόσθεσε.
Άλλοι υποστηρίζουν, ωστόσο, ότι η απόφαση αναφέρεται πρωτίστως στην αυξανόμενη αποφασιστικότητα της Τουρκίας και την επιθυμία της να αποκτήσει παγκόσμια δύναμη και σεβασμό που πιστεύει ότι αξίζει από καιρό. Η μακρά καθυστερημένη άσκηση πλήρους κυριαρχίας επί της Αγίας Σοφίας, όπως βλέπουν τα πράγματα ο Ερντογάν και οι υποστηρικτές του, συνδέεται με τη δράση της Τουρκίας στη Συρία, τη Λιβύη και την ανατολική Μεσόγειο.
Η Jenny White, κοινωνική ανθρωπολόγος στο Ινστιτούτο Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης και συγγραφέας του πρωτοποριακού «Μουσουλμανικός Εθνικισμός και ΝεόΤουρκοι», εκτιμά ότι και οι δύο εξηγήσεις είναι πιθανότατα αληθινές. «Το άνοιγμα της Αγίας Σοφίας για μουσουλμανική προσευχή είναι μια πολιτική πράξη, μια συμβολική καθιέρωση εθνικιστικής ταυτότητας, μια πράξη αντίστροφης κατάκτησης και εκδίκησης ενάντια στην κοσμική Δύση, και μια προσπάθεια να αυξηθεί η δημοτικότητα του προέδρου, του οποίου η υποστήριξη σηματοδοτείται», είπε στο Al-Monitor. "Η μετατροπή ήταν το κορυφαίο επίτευγμα του Ερντογάν", δήλωσε η White.
