Του Μάνου Χατζηγιάννη
“Τις επαναστάσεις τις προετοιμάζουν οι μεγαλοφυείς, τις πραγματοποιούν οι φανατικοί, αλλά τις εκμεταλλεύονται τα αποβράσματα της κοινωνίας” έλεγε πολύ έυστοχα ο Γερμανός καγκελάριος Όττο Φον Μπίσμαρκ...
Η πρόθεση πίσω από όλες τις επαναστάσεις θεωρητικά και φαινομενικά ήταν ευγενής. Μόνο που αντί να είναι η τέχνη της επίλυσης των προβλημάτων των ανθρώπων, η πολιτική αυτή αποτέλεσε ένα μέσο προώθησης των πραγματικών ή φανταστικών στόχων μιας ιδεολογίας.
Αυτην την στιγμή σε τρία διαφορετικά σημεία του πλανήτη βρίσκονται σε εξέλιξη τρεις “επαναστάσεις”.
Ένα βασικό κοινό στοιχείο που έχουν τα τρία καθεστώτα που έχουν πληγεί από την κρίση (Ιράν, Αλγερία, Βενεζουέλα) είναι ότι -όλως τυχαίως-είναι όλα κράτη πετρελαίου και φυσικού αερίου...
Το προφανές που έχουν κοινό οι τρεις επαναστατημένες κοινωνίες είναι ότι και οι τρεις κρίσεις έχουν τις ρίζες τους σε μια απότομη αποσύνδεση μεταξύ ενός δυσαρεστημένου αλλά μαχητικού λαού διψασμένου για αλλαγή και μιας κουρασμένης αλλά αλαζονικής ηγετικής ελίτ.
Παρά τις διαφορές που μπορεί να φαίνονται εξόφθαλμες με την πρώτη ματιά, και οι τρεις χώρες έχουν πολλά περισσότερα να τις ενώνουν παρά να τις χωρίζουν.
Όλες έχουν ιδεολογικά καθεστώτα που αντικατοπτρίζονται στα επίσημα ονόματά τους. Και οι τρεις ονομάζονται "Δημοκρατίες" αλλά καθιστούν τον όρο διφορούμενο μέσω των πολιτικών τροποποιήσεων.
Το ιρανικό καθεστώς αποκαλείται "ισλαμικό" υπό την καθοδήγηση του σιιτικού κλήρου. Το αλγερινό καθεστώς χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό "λαϊκή δημοκρατία" για να καταστήσει τελικά τον όρο "δημοκρατία" άνευ σημασίας. Το δε καθεστώς της Βενεζουέλας φθάνει σε παρόμοιο αποτέλεσμα με τον όρο "Μπολιβαριανή δημοκρατία".
Και τα τρία καθεστώτα βασίζονται σε συνθετικούς μύθους πρόσφατου νεολογισμού.
Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν μπορεί να υπερηφανεύεται για τη γέννησή της κατά τη λεγόμενη "Ισλαμική Επανάσταση" του 1979, η οποία εμπεριείχε τέσσερις ή πέντε μήνες ταραχών που κορυφώθηκαν με την απόφαση του Σάχη να εγκαταλείψει τη χώρα.
Σε αντίθεση με τις κλασσικές επαναστάσεις οι οποίες αποτελούν μαρτυρία γνήσιας και συχνά παρατεταμένης σύγκρουσης μεταξύ αντίθετων ιδεολογιών, η ιρανική επανάσταση έγινε τόσο γρήγορα και τόσο εύκολα, ώστε να στερήσει ακόμη και τους ηγέτες της από τη δυνατότητα δημιουργίας μιας επαναστατικής βιογραφίας για τον εαυτό τους.
Η Λαϊκή Δημοκρατία της Αλγερίας από την άλλη πλευρά βλέπει τις ρίζες της στη φανταστική "στρατιωτική νίκη" απέναντι στον γαλλικό στρατό, τον δεύτερο ισχυρότερο στο ΝΑΤΟ την εποχή εκείνη. Αγνοεί το γεγονός ότι ο «στρατός απελευθέρωσης» που κατέλαβε την εξουσία αμέσως μετά την ανεξαρτησία είχε παίξει έναν οριακό ρόλο στις πραγματικές μάχες.
Η Αλγερία δεν κέρδισε την ανεξαρτησία σε κανένα πεδίο μάχης, αλλά χάρη σε μια δραματική αλλαγή των πολιτικών προοπτικών στη Γαλλία και σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς και τη θαρραλέα επιμονή του άμαχου πληθυσμού της Αλγερίας.
Στη Βενεζουέλα, από την άλλη μεριά, οι μύθοι είναι χτισμένοι γύρω από την βιογραφία του Simón Bolívar, ο οποίος ονειρευόταν τις μεγάλες Ηνωμένες Πολιτείες της Νότιας Αμερικής και μάλιστα διετέλεσε πρόεδρος της Βολιβίας, του Περού και της Μεγάλης Κολομβίας σε μια εποχή που τα εδάφη αυτά δεν είχαν αναπτύξει ακόμα ξεχωριστές εθνικές ταυτότητες . Αν ο Μπολίβαρ ζούσε σήμερα, θα έφριττε από προσπάθειες να τον εντάξουν στο ρόλο ενός εθνικιστή της Βενεζουέλας που προωθεί ένα ψευδο-σοσιαλιστικό έργο.
Ένα άλλο κοινό που έχουν τα τρία καθεστώτα που έχουν πληγεί από την κρίση είναι ότι το Ιράν, η Αλγερία και η Βενεζουέλα είναι όλα μέλη του αποκαλούμενου Κινήματος μη Ευθυγραμμισμένων και έχουν φιλοξενήσει τις συνόδους κορυφής του. Σε αυτό το πλαίσιο, έχουν διατηρήσει κάποια μνήμη του "Ψυχρού Πολέμου" ως καθεστώτα συμπαθητικά προς το σοβιετικό μπλοκ και αντίθετα στον λεγόμενο Ελεύθερο Κόσμο υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Οι Χομεϊνιστές στο Ιράν μισούν τον αμερικανικό «Μεγάλο Σατανά» αλλά στέλνουν τα παιδιά τους στις ΗΠΑ για σπουδές και τους ηλικιωμένους τους στη Δυτική Ευρώπη για ιατρική περίθαλψη. Πολλοί ανώτεροι αξιωματούχοι της Ισλαμικής Δημοκρατίας έχουν τα χρήματά τους ξεπλυμένα μέσω δυτικοευρωπαϊκών και πιο πρόσφατα καναδικών τραπεζών.
Η αλγερινή ηγετική ελίτ από την άλλη διατυμπανίζει το μίσος για τη Γαλλία, την πρώην αποικιακή δύναμη, αλλά πολλοί "αποφασιστές" (οι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων) κατέχουν ιδιοκτησίες εκεί και πολλοί άλλοι λαμβάνουν τη συνταξιοδότησή τους από εκεί. Για τουλάχιστον τα τελευταία 30 χρόνια, η ίδια ελίτ έχει πουλήσει φυσικό αέριο στη Γαλλία σε τιμές κάτω του διεθνούς μέσου όρου.
Η κατάσταση της Βενεζουέλας δεν είναι διαφορετική. Η επονομαζόμενη βολιβαριανή ελιτ ένωσε την οικονομία του έθνους με τις Ηνωμένες Πολιτείες πιο σφικτά από ποτέ, ενώ την ίδια στιγμή η ρητορική εναντίον του «ιμπεριαλισμού των Γιάνκηδων» έχει εντατικοποιηθεί.
Και τα τρία καθεστώτα δημιούργησαν μια κατηγορία πολιτών η κύρια λειτουργία της οποίας είναι να παρέχει τουλάχιστον την ψευδαίσθηση μιας λαϊκής βάσης.
Στο Ιράν σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι λεγόμενοι "ζωντανοί μάρτυρες" και "Άνσαρ (υποστηρικτές) Χεζμπολάχ". Η κινητήρια δύναμη των 400.000 ατόμων παρέχει τη στρατιωτική ραχοκοκαλιά της βάσης αυτής.
Στην Αλγερία το δίκτυο των "Μουτζαχεντίν" παίζει παρόμοιο ρόλο μαζί με τους ένοπλους βοηθούς που ανέκυψαν κατά τις κακές ημέρες της δεκαετίας του 1990.
Στη Βενεζουέλα, το παραστρατιωτικό "μπολιβαριανό" σύστημα 600.000 ατόμων, το οποίο δημιούργησε ο αείμνηστος Χούγκο Τσάβες, εξυπηρετεί παρόμοια λειτουργία.
Και στις τρεις χώρες ο παραδοσιακός στρατός παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο....
Οι τελευταίες αναλύσεις δείχνουν ότι στο Ιράν, το μεγαλύτερο μέρος του στρατού δεν είναι ακόμη πρόθυμο να ακολουθήσει την τάση υπέρ των λαϊκών μαζικών κινημάτων διαμαρτυρίας. Υπάρχουν όμως και σημάδια ότι μπορεί να μην είναι έτοιμος να συντρίψει αυτόματα μια λαϊκή εξέγερση.
Στην Αλγερία, ο στρατός, ο οποίος συνδέεται στενά με τις μεγάλες επιχειρήσεις, έχει αποστασιοποιηθεί από την ελίτ των "αποφασιστών", αναγκάζοντάς τους να προσφέρουν μια πρώτη παραχώρηση αποσύροντας την υποψηφιότητα του Προέδρου Abdelaziz Bouteflika.
Στη Βενεζουέλα, οι γαλονάδες της στρατιωτικής ιεραρχίας διστάζουν ακόμη να επιλέξουν πλευρά, επιτρέποντας στον πρόεδρο Μαδούρο, που θεωρείται ως σφετεριστής από πολλούς, να κρατήσει το ένοπλο μπολιβαρικό παραστρατιωτικό σύστημα εν δράσει.
Συμπερασματικά και βάσει ιστορικών δεδοένων "όλα τα "βραχυπρόθεσμα" συστήματα τελειώνουν σε ένα χρονικό διάστημα που πρέπει να θεωρηθεί σύντομο σε ευρύτερους ιστορικούς όρους. Σε αυτά, όλα είναι έντονα, αλλά και όλα περιλαμβάνουν την αναπόφευκτη πτώση.
\Μόνο που όπως έλεγε και ο Ναπολέων “στις επαναστάσεις υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων: εκείνοι που τις κάνουν κι εκείνοι που επωφελούνται”.
