Σε ένα από τα κτίρια του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», φροντιστές ατόμων με αυτισμό και ψυχικές νόσους μαθαίνουν τα μυστικά της εκπαίδευσης των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης με σκοπό να τα μεταδώσουν και εκείνοι με τη σειρά τους, στους ανθρώπους που υποστηρίζουν.
Φροντιστές και ωφελούμενοι συμμετέχουν σε ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα με τεχνητή νοημοσύνη, που έχει ως στόχο να δώσει επαγγελματική διέξοδο στους ανθρώπους με αναπηρία σε έναν τομέα ραγδαία αναπτυσσόμενο.
Ο στόχος του προγράμματος με την τεχνητή νοημοσύνη
Το καινοτόμο πρότζεκτ «ΑμεΑ Πρωτοπόροι στην Τεχνητή Νοημοσύνη» υλοποιεί ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός «Science for You» (SciFY) σε συνεργασία με φορείς υποστήριξης ανθρώπων με αναπηρία. Το έργο αφορά στην εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία, ώστε να μπορούν να εργαστούν στον τομέα εκπαίδευσης συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.
Βασικό βήμα στην ανάπτυξη των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης αποτελεί η εκπαίδευσή τους και ένας από τους πιο συχνούς τρόπους είναι το supervised learning, όπου ένας άνθρωπος βοηθάει ένα σύστημα να μάθει να χειρίζεται και να κατηγοριοποιεί δεδομένα. Η εργασία αυτή λέγεται επισημείωση (annotation) και απαιτεί να χαρακτηρίζουμε τα δεδομένα βάζοντάς τους μια ετικέτα. Με την «έκρηξη» της τεχνητής νοημοσύνης υπάρχει ολοένα αυξανόμενη ανάγκη για ανθρώπους που θα κάνουν επισημειώσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις πρόκειται για μια δουλειά που γίνεται εξ αποστάσεως και είναι μοναχική, επαναλαμβανόμενη και αρκετά προσεκτική, και η ομάδα του SciFY σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να είναι ελκυστική για άτομα με κάποιες μορφές αναπηρίας.
«Επί της ουσίας η προσπάθειά μας είναι να δούμε εάν είναι εφικτό να αξιοποιηθούν άτομα με αναπηρία στην επισημείωση και σε ποια είδη επισημείωσης, έναντι των νευροτυπικών ανθρώπων. Αυτό που εξετάζουμε έχει και μια ρηξικέλευθη πιλοτική διάσταση. Αν όντως αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να αποδώσουν σε τέτοιες εργασίες, ανοίγει μια εργασιακή διέξοδος, η οποία από ό,τι φαίνεται θα βαίνει αυξανόμενη», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γιώργος Γιαννακόπουλος, ερευνητής του Δημόκριτου και συνιδρυτής της SciFY.
Όπως διευκρινίζει, «το εύρος των ατόμων με αναπηρία είναι τεράστιο και εδώ έχουμε συγκεκριμένα υποσύνολα. Ξεκινήσαμε με κάποιες συνεργασίες διερευνητικά και ακόμα και αν δούμε ότι είναι δύσκολη η απασχόλησή τους στο αντικείμενο αυτό, επ’ ουδενί δεν μας κλείνει το δρόμο, αντιθέτως χτίζει μια υποδομή για να πάμε σε επόμενο βήμα μελλοντικά».
Άλλη μια σημαντική πτυχή του συγκεκριμένου προγράμματος, είναι η εκπροσώπηση ατόμων με αναπηρία στην τεχνητή νοημοσύνη με σκοπό την άρση της μεροληψίας των συστημάτων. «Αυτή η εργασία συμπερίληψης στους επισημειωτές συγκεκριμένων ομάδων που δεν εκπροσωπούνται, βοηθάει στην καταπολέμηση της μεροληψίας της τεχνητής νοημοσύνης. Αν οι επισημειωτές μας είναι οι νευροτυπικοί άνθρωποι, τότε τα άτομα με αναπηρία δεν έχουν φωνή στα συστήματα που θα τους εξυπηρετήσουν. Άρα για εμάς είναι πάρα πολύ σημαντικό να αλλάξει και αυτό και να έχουν τα άτομα με αναπηρία φωνή στα συστήματα, στην έρευνα και στην κοινωνία ευρύτερα», επισημαίνει ο Γιώργος Γιαννακόπουλος.
Οι τρεις φάσεις του προγράμματος με την τεχνητή νοημοσύνη
Το πρότζεκτ «ΑμεΑ Πρωτοπόροι στην Τεχνητή Νοημοσύνη» περιλαμβάνει τρεις φάσεις, την εκπαίδευση των φροντιστών των ΑΜΕΑ επάνω στο αντικείμενο της επισημείωσης, την εκπαίδευση των ίδιων των ΑΜΕΑ από τους φροντιστές τους και πάλι στο αντικείμενο αυτό και τέλος, την υλοποίηση ενός έργου επισημείωσης σε πραγματικές συνθήκες σε συνεργασία με το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος.
Στην πρώτη φάση που ήδη ολοκληρώθηκε, επαγγελματίες από το «Κέντρο Παιδιού και Εφήβου», την «Έγκαιρη Παρέμβαση» και την «Πανελλαδική Ένωση για την Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση και την Επαγγελματική Επανένταξη» (ΠΕΨΑΕΕ) ενημερώθηκαν κατά τη διάρκεια συναντήσεων για τη διαδικασία της επισημείωσης.
Εκκινώντας από την εισαγωγή στην τεχνητή νοημοσύνη και φτάνοντας μέχρι την υλοποίηση ενός υποθετικού έργου εκπαίδευσης συστημάτων για πελάτες, οι εκπαιδευτές της SciFY μύησαν τους φροντιστές στον κόσμο της επισημείωσης, με βάση πραγματικές ανάγκες που ανακύπτουν στον «Δημόκριτο».
«Πρέπει να δούμε ποιο υποσύνολο επισημείωσης θα ταίριαζε σε συγκεκριμένες ομάδες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά», εξηγεί ο εκπαιδευτής, ερευνητής και μέλος της SciFY, Άρης Κοσμόπουλος.
Σε μία από τις ενέργειες που κλήθηκαν να υλοποιήσουν ως παράδειγμα οι φροντιστές ήταν να επιλέξουν μεταξύ δύο κειμένων για κάποια λήμματα λεξιλογίου με κριτήριο ποια από τις δύο περιγραφές ήταν καλύτερα κατανοητή. Οι οδηγίες ήταν σαφείς: να κρίνουν με βάση τον δικό τους τρόπο σκέψης και στη συνέχεια να απαντήσουν για το εάν το κείμενο που επέλεξαν, περιείχε πιο απλές λέξεις ή προτάσεις σε σχέση με το άλλο. Μαθαίνοντας από πολλά τέτοια παραδείγματα, το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης στη συνέχεια, θα αναπαράγει το καλύτερα κατανοητό κείμενο. Αυτή η διαδικασία της επισημείωσης έγινε, επίσης, για ηχητικά αρχεία και για εικόνες.
Σημαντική ήταν η ανταλλαγή απόψεων κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης των φροντιστών σχετικά με τις ευκαιρίες που ανοίγονται για τα άτομα με αυτισμό και ψυχικές νόσους στον τομέα αυτό, αλλά και πώς μπορεί να διαμορφωθεί η διαδικασία καλύτερα για να τους είναι πιο κατανοητή.
Ο Γιώργος Ράφτης, φροντιστής στην ΑΜΚΕ «Έγκαιρη Παρέμβαση» που υποστηρίζει ανθρώπους σε όλο το φάσμα του αυτισμού στην αυτόνομη διαβίωσή τους, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού δεν έχουν ευκαιρίες επαγγελματικής αποκατάστασης, είτε γιατί δεν έχουν δεξιότητες είτε γιατί δεν υπήρχε συμπερίληψή τους στην Ελλάδα». Η απόφαση συμμετοχής του φορέα στο πρόγραμμα ήταν «γιατί θέλουμε να δούμε πώς η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορέσει να είναι ωφέλιμη για άτομα στο φάσμα του αυτισμού και αν τελικά θα μπορέσουν να εργαστούν σε κλάδους της τεχνητής νοημοσύνης. Το φάσμα είναι πολύ μεγάλο, ο κάθε ωφελούμενος έχει διαφορετικές ανάγκες και ικανότητες, αλλά τελικά όλο αυτό έχει να κάνει με τη συμπερίληψη που στην Ελλάδα είναι σε αρχικό στάδιο. Θέλουμε όσο το δυνατόν περισσότεροι ωφελούμενοι να έχουν ανοιχτές πόρτες στην αγορά εργασίας».
Λίγο νωρίτερα ο κ. Ράφτης έθετε στους εκπαιδευτές πρακτικούς προβληματισμούς για την έκταση των κειμένων που θα μπορούσαν να διαβάσουν οι ωφελούμενοι, προτρέποντάς τους να δώσουν έμφαση σε ηχητικά αρχεία και εικόνες. Επίσης, διευκρίνιζε για τη θεματολογία ότι «θα βρουν πολύ πιο ενδιαφέροντα θέματα σχετικά με επαγγέλματα, μουσική, ταινίες, μαγειρική και ό,τι άλλο αφορά στην καθημερινή τους ζωή». «Θα δούμε αν μπορούμε να αλλάξουμε κάποιες εργασίες για να γίνουν πιο εύκολες. Επίσης, πρέπει να δούμε τι τους φαίνεται ενδιαφέρον στην πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος και τι όχι», σχολίασε ο εκπαιδευτής, Άρης Κοσμόπουλος.
Η Κατερίνα Καράβα και η Βαρβάρα Παντελαίου, σύμβουλοι απασχόλησης στην ΠΕΨΑΕ, που ειδικεύεται σε ψυχικές νόσους, κάνουν λόγο για ένα «καινοτόμο πρόγραμμα και για τους ωφελούμενους και για εμάς». «Η τεχνητή νοημοσύνη έχει κατακλύσει τον τρόπο ζωής μας, γι’ αυτό επιλέξαμε να εμπλακούμε σε αυτό το πρόγραμμα. Βλέπουμε προοπτική», αναφέρει η κ. Καράβα. «Καθώς το πρόγραμμα είναι πιλοτικό, θα κινηθούμε και εμείς διερευνητικά για το ποιοι ωφελούμενοι μπορούν να εμπλακούν», τονίζει η κ. Παντελαίου.
«Πέρα από το ότι προσφέρεις μια υπηρεσία, υπάρχει και ένα ηθικό κομμάτι που έχει να κάνει με την ποιότητα ζωής των ανθρώπων με αναπηρία στην Ελλάδα και το πώς εσύ ως εταιρεία που προσλαμβάνεις έναν επισημειωτή στο φάσμα του αυτισμού τού δίνεις την ευκαιρία να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του, την αυτοπεποίθησή του, του δίνεις ένα θετικό κοινωνικό ρόλο και αυτό είναι πολύ σημαντικό για την καλή ψυχική υγεία του», παρατηρεί η Πολυξένη Κουραστή, από το Κέντρο Παιδιού και Εφήβου, που ασχολείται με την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας κυρίως σε άτομα με αυτισμό.
Απώτερος στόχος της SciFY είναι η δημιουργία μιας κοινωνικής συνεταιριστικής επιχείρησης από επισημειωτές με αναπηρία που θα παρέχουν αυτή την υπηρεσία, με τη συμμετοχή και των φορέων υποστήριξής τους. «Είναι πολύ σημαντικό να δημιουργηθεί μια ηθική δομή, που θα τους υποστηρίζει και με συμβουλευτική για τα εργασιακά τους δικαιώματα. Σημειώνεται ότι δεν έχουν θεσμοθετηθεί τα εργασιακά δικαιώματα του επισημειωτή σε διεθνές επίπεδο και υπάρχουν πολλά ζητήματα που οι ερευνητές έχουν εντοπίσει. Στην πράξη, λοιπόν, θέλουμε αυτοί οι άνθρωποι να έχουν διέξοδο εργασιακή με όρους φιλικούς για τους ίδιους και με δυνατότητα αξιοπρεπούς και βιώσιμης αμοιβής», τονίζει ο Γιώργος Γιαννακόπουλος.
