Στις αρχές του περασμένου Ιουνίου, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σε μια από τις παραληρηματικού τύπου ομιλίες του, είχε κάνει μια δήλωση που σε πολλούς είχε προκαλέσει απορίες. «Υπάρχουν αμέτρητα παραδείγματα, από τα σύνορα του Εθνικού Συμφώνου μέχρι τα νησιά του Αιγαίου, από την επιστροφή Ελλάδας και της Γαλλίας στο ΝΑΤΟ, μέχρι την ένταξη της ελληνοκυπριακής πλευράς στην ΕΕ. Σε κανένα από αυτά δεν τηρήθηκαν οι υποσχέσεις που δόθηκαν», είχε δηλώσει στις 5 Ιουνίου ο «Σουλτάνος» σε μια ομιλία του σε οργάνωση του κόμματός του στην επαρχία Κιζίλτζαχαμάμ όπου και αναφέρθηκε στη διεύρυνση του ΝΑΤΟ με τη Σουηδία και τη Φινλανδία. Αυτό στο οποίο αναφερόταν ο Ερντογάν (την επάνοδο της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας) είναι ένα ιστορικό γεγονός (κρίσιμο όπως έδειξε η πάροδος των ετών) και έγινε με... κάθε επισημότητα μια ημέρα σαν σήμερα. Στις 19 Οκτωβρίου 1980.
Ο «Αττίλας 2» και η διαμαρτυρία της Ελλάδας
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Το ΝΑΤΟ ιδρύθηκε στις 4 Απρίλη 1949, όταν οι υπουργοί Εξωτερικών των ΗΠΑ, της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, του Βελγίου, του Καναδά, της Δανίας, της Ισλανδίας, του Λουξεμβούργου, της Νορβηγίας, της Ολλανδίας και της Πορτογαλίας υπέγραψαν, στην Ουάσιγκτον, το Σύμφωνο του Βορείου Ατλαντικού και ίδρυσαν τον Οργανισμό του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, το ΝΑΤΟ (North Atlantic Treaty Organization). Η Ελλάδα μπήκε στο ΝΑΤΟ με το δεύτερο κύμα διεύρυνσης το 1952. Η Ελλάδα και μπήκε τελικά στη Συμμαχία, ταυτόχρονα με την Τουρκία, τρία χρόνια μετά την ίδρυση του. Σε μια... μάλλον συμβολική κίνηση των Συμμάχων.
Στις 18 Φεβρουαρίου 1952 η Βουλή, με τότε πρωθυπουργού τον Νικόλαο Πλαστήρα, επικύρωσε τη συμφωνία ένταξης στη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Μόνο οι οκτώ βουλευτές της ΕΔΑ και ο ανεξάρτητος βουλευτής Μιχάλης Κύρκος (ο οποίος έλεγε πως η Ελλάδα θα πρέπει να παραμείνει ουδέτερη στην κόντρα ΗΠΑ – ΕΣΣΔ) είχαν καταψηφίσει τη συμφωνία. «Δεν μπορεί κανείς να μην παραδεχθεί ότι όταν η Ελλάς συμμετέχει εις το Ατλαντικόν Σύμφωνον μετά των μεγάλων δυνάμεων, αι οποίαι κατοικούνται από ελευθέρους δημοκρατικούς λαούς, αισθάνεται αυτή ασφαλεστέραν… Αι άλλαι θεωρίαι περί ειρηνεύσεων και ουδετερότητος… δεν έχουν καμμίαν σχέσιν με το γεγονός αυτό», είχε πει, μεταξύ άλλων, στην ομιλία του ο τότε πρωθυπουργός.
Στο ίδιο μήκος κύματος είχε κινηθεί και ο αρχηγός του δεξιού κόμματος Ελληνικός Συναγερμός, στρατάρχης Αλ. Παπάγος, ο οποίος, στην ομιλία του είχε τονίσει: «Αίσθημα πλήρους ικανοποιήσεως με κατέχει διά την αποδοχήν της Ελλάδος ως ισοτίμου μέλους εις τον Οργανισμόν του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Η συμμετοχή μας εις την Βορειοατλαντικήν οργάνωσιν αποτελεί την καλυτέραν πιστοποίησιν ότι αι Ηνωμέναι Πολιτείαι και τα άλλα κράτη - μέλη του Συμφώνου πανηγυρικώς ανεγνώρισαν τη μεγάλην συνδρομήν την οποίαν προσέφερεν η Πατρίς μας εις τους κοινούς αγώνας διά την ελευθερίαν και την δημοκρατίαν».
Στον αντίποδα στάθηκε ο πρόεδρος της ΕΔΑ, Γ. Πασαλίδης, που με την ομιλία του στη Βουλή την ίδια ημέρα υπογράμμισε την ανάγκη να παίξει η Ελλάδα φιλειρηνικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή, αντί να μεταβάλλεται σε ορμητήριο των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ εναντίον της ΕΣΣΔ και των υπόλοιπων Λαϊκών Δημοκρατιών. «Πρέπει, είπε, να έχωμεν υπ' όψιν μας ότι η χώρα μας από γεωγραφικής απόψεως δε δύναται να αποκοπή από τον κορμόν της. Δι' αυτόν τον λόγον η Ελλάς έπρεπε να συμβάλει εις το διεθνές γεφύρωμα... Είμεθα υπέρ ελληνικής πολιτικής και δεν πρέπει να ακούωμεν ουδεμίαν ξένην δύναμιν».
Τα χρόνια πέρασαν και στις 14 Αυγούστου του 1974 η «σύμμαχος» (στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ) Τουρκία εξαπολύει τον «Αττίλα 2» και καταλαμβάνει τη μισή Κύπρο. Εκείνη την ημέρα η οικουμενική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή αποσύρει την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ μετά τον Αττίλα 2. Σε κυβερνητική ανακοίνωση αναφέρεται ότι «…το ΝΑΤΟ αποδείχθηκε ανίκανο να παρεμποδίσει την Τουρκία από την εξαπόλυση νέας βάρβαρης και απρόκλητης επίθεσης κατά της Κύπρου… Το ΝΑΤΟ δεν έχει επομένως λόγο ύπαρξης και δεν μπορεί να εκπληρώσει τον σκοπό για τον οποίο συνεστήθη, αφού δεν μπορεί να αποτρέψει τον πόλεμο μεταξύ δύο μελών του».
Η επιστροφή στο ΝΑΤΟ μέσα από... μπόλικο παρασκήνιο
Η Ελλάδα έμεινε μακριά από τους κόλπους της Συμμαχίας για περίπου έξι χρόνια. Μια ημέρα σαν σήμερα, στις 19 Οκτωβρίου 1980, έγινε ξανά μέλος του στρατιωτικού σκέλους του ΝΑΤΟ. Η απόφαση γίνεται ευμενώς δεκτή από τις δυτικές κυβερνήσεις. Το σοβιετικό πρακτορείο ειδήσεων «Τας» μεταδίδει πως : «Η Ελλάδα ενέδωσε στις πιέσεις των Αμερικανών». Στο εσωτερικό μέτωπο, ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ εκφράζουν την πλήρη και έντονη αντίθεσή τους στην επανένταξη της χώρας μας στις δομές της Ατλαντικής Συμμαχίας και διοργανώνουν μαχητικά συλλαλητήρια. Ήταν η εποχή του «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο».
Αυτά σε ότι αφορά το προσκήνιο. Σε οτι αφορά το παρασκήνιο, φαίνεται πως οι Ηνωμένες Πολιτείες, πίεζαν την Τουρκία να δεχθεί την επιστροφή της Ελλάδας, καιρό πριν αυτή τελικά επιτευχθεί. Τη συγκεκριμένη περίοδο η Τουρκία βρισκόταν σε μια παράξενη πολιτική συγκυρία αφού περίπου ένα μήνα νωρίτερα, μετά από ένα ακόμα πραξικόπημα, ο στρατός, υπό τον στρατηγό Κενάν Εβρέν, είχε αναλάβει την εξουσία στη γειτονική χώρα. Ο ανώτατος στρατιωτικός διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στρατηγός Μπέρναρντ Ρότζερς πήγε την Τουρκία και πίεσε προς την κατεύθυνση της επανένταξης της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Οι σχετικές διαβουλεύσεις διεξήχθησαν αποκλειστικά από τους στρατιωτικού», δηλαδή μεταξύ των στρατηγών Ρότζερς και Εβρέν. Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Τούρκου πρώην πρέσβη Κιαμουράν Γκιουρούν , ο στρατηγός Ρότζερς έδωσε στο στρατηγό Εβρέν «το λόγο της στρατιωτικής του τιμής» ότι εάν η Τουρκία επιτρέψει την επιστροφή της Αθήνας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, τότε αυτή δεν θα φέρει καμία αντίρρηση στην ένταξη της Τουρκίας στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ).
Από την πλευρά του, ωστόσο, ο βετεράνος Τούρκος διπλωμάτης και υπουργός Εξωτερικών την εποχή εκείνη Ιλτέρ Τουρκμέν επισημαίνει πως το θέμα της ΕΟΚ (μετέπειτα ΕΕ) ουδέποτε ετέθη στις συνομιλίες με τον στρατηγό Ρότζερς. Όπως υποστηρίζει μάλιστα, «δεν υπήρχε καμία δυνατότητα να τεθεί, καθώς υπό τις τότε συνθήκες η ΕΟΚ δεν βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη της τουρκικής διπλωματίας. Όλες οι προσπάθεις επικεντρώνονταν στην προσπάθεια να διατηρήσουμε την έδρα μας στο Συμβούλιο της Ευρώπης» καθώς μετά το πραξικόπημα του 1980 η Τουρκία βρισκόταν αντιμέτωπη με τον κίνδυνο να διαγραφεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης, όπως είχε συμβεί χρόνια νωρίτερα με την Ελλάδα εξαιτίας της Χούντας των Συνταγματαρχών. Επιπλέον, ο γνωστός και η εξαιρετέος Μπουλέντ Ετζεβίτ ήδη από το 1979 τόνιζε πως η Τουρκία δεν έχει πρόβλημα στο αν η Ελλάδα θα επανενταχθεί στο ΝΑΤΟ αλλά με με τον «τρόπο» που θα γίνει αυτό. Ο «τρόπος» είχε να κάνει με (τι άλλο; ) τον έλεγχο του θαλάσσιου και εναέριου χώρου στο Αιγαίο σε περίπτωση κρίσης.
