Στις 28 Σεπτεμβρίου 2021, η Γαλλία και η Ελλάδα ανακοίνωσαν την υπογραφή στρατηγικής συνεργασίας και την αγορά από την Αθήνα τουλάχιστον τριών σύγχρονων φρεγατών. Αυτή η συμφωνία αμυντικού εξοπλισμού βρισκόταν σε συνεχή συζήτηση για χρόνια, αλλά οι ιδιαιτερότητες της εταιρικής σχέσης ήταν έκπληξη για πολλούς, καθώς περιελάμβανε μια ρήτρα αμοιβαίας άμυνας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 της: « Τα μέρη θα παρέχουν αμοιβαία βοήθεια, με όλα τα κατάλληλα μέσα στη διάθεσή τους, εάν χρειαστεί με χρήση ένοπλης δύναμης, εάν από κοινού διαπιστώσουν ότι λαμβάνει χώρα ένοπλη επίθεση κατά του εδάφους ενός εκ των δύο, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών».
Οι νέες αμοιβαίες αμυντικές δεσμεύσεις είναι κάτι σπάνιο στον σημερινό κόσμο και δεδομένης της αστάθειας της Ανατολικής Μεσογείου, έχουν τεθεί εύλογα ερωτήματα σχετικά με τη συνάφεια και τις συνέπειές της. Σε αντίθεση με ότι υποπτεύονταν ορισμένοι, η ρήτρα υπεράσπισης δεν ήταν προϊόν ελληνικής απαίτησης , αλλά γαλλικής πρότασης που έγινε ήδη από το 2020, όπως επιβεβαίωσαν ανώτεροι Γάλλοι αξιωματούχοι που συμμετείχαν στη διαπραγμάτευση. Το Παρίσι επιθυμεί να το παρουσιάσει ως αμφίδρομο δρόμο και αναμένει από την Αθήνα να συνεργαστεί με τη Γαλλία για τη διαχείριση κρίσεων στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και το Σαχέλ, κάτι που η Ελλάδα φαίνεται να έχει καταλάβει καλά.
Ο Μπρινό Τετρέ, αναλυτής στρατηγικών θεμάτων στο γαλλικό Ινστιτούτο Μοντέιν, εξηγεί ότι η αμυντική συμφωνία δεν σηματοδοτεί σκλήρυνση της στάσης της Γαλλίας απέναντι στην Άγκυρα. Την ίδια μέρα που ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης βρισκόταν στο Παρίσι για να υπογράψει τη συμφωνία, ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικού Εμπορίου Φρανκ Ριστέρ, βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη για την πρώτη συνάντηση της Κοινής Επιτροπής Οικονομίας και Εμπορίου Γαλλίας – Τουρκίας από το 2018.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Δεν παίρνει αναβολή! Οκτώ λόγοι για τους οποίους οι ΗΠΑ πρέπει να εγκαταλείψουν την Τουρκία ως στρατιωτικό σύμμαχο για πάντα
Η ελληνογαλλική συμφωνία είναι το επιστέγασμα 18μηνης προσέγγισης στο διπλωματικό και στο στρατιωτικό πεδίο, η οποία έχει ως αποτέλεσμα η Γαλλία να είναι η πλέον ένθερμη υποστηρίκτρια της ελληνικής υπόθεσης στην Ε.Ε. καθώς και να συμφωνηθεί η πώληση 24 μαχητικών – βομβαρδιστικών τύπου Rafale στην Ελλάδα. Τα συμφέροντα της γαλλικής βιομηχανίας έπαιξαν ρόλο στους υπολογισμούς του Γάλλου προέδρου Μακρόν, όπως έπαιξε ρόλο και η επιθυμία του, για την προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. και η προσωπική του αδυναμία προς την Ελλάδα.
Η συμφωνία παραμένει σημαντική. Διαφημιζόμενη από το Παρίσι ως ένα τολμηρό πρώτο βήμα προς την ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία, αυτή η εταιρική σχέση αντικατοπτρίζει το αντιληπτό μειωμένο ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την Ευρώπη, γεγονός που δικαιολογεί την παροχή καθησυχασμού στην Αθήνα και παρηγορητική αποτροπή έναντι της Τουρκίας, μέλους του ΝΑΤΟ εναντίον της οποίας, εξ ορισμού, η ρήτρα αμοιβαίας άμυνας που περιέχεται στο άρθρο 5 της Συνθήκης της Ουάσιγκτον δεν θα λειτουργούσε.
Ωστόσο, οι εντάσεις μεταξύ Ελλάδας/Γαλλίας και Τουρκίας έχουν εγείρει σημαντικά ερωτήματα, σχετικά με τη σημασία της συμφωνίας για την Ευρώπη και το ΝΑΤΟ. Αυτό είναι σε ένα πλαίσιο όπου η εγκυρότητα της Ατλαντικής Συμμαχίας έχει διερευνηθεί από τον Γάλλο Πρόεδρο, ο οποίος θεωρείται επίσης ότι υποστηρίζει την άμβλυνση με τη Ρωσία, υποστηρίζει την Αρμενία και εναντιώνεται στον τουρκικό στρατιωτικό ακτιβισμό στη Συρία, τη Λιβύη, τον Καύκασο, καθώς και κατά του Τουρκικού πολιτικού ακτιβισμού στην ίδια τη Γαλλία.
Η συμφωνία δεν αναστάτωσε μόνο την Άγκυρα, αλλά και το Βερολίνο, το Λονδίνο και την Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με αναφορές τις οποίες επικαλείται ο κ. Τετρέ, οι χώρες «αυτές πληροφορήθηκαν το περιεχόμενό της την ημέρα της υπογραφής της». Ως προς το βασικό ερώτημα, αν η συμφωνία είναι θετική ή αρνητική για την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, ο Γάλλος αναλυτής έχει να πει τα εξής: «Εκ πρώτης όψεως, από νομικής πλευράς, οι δεσμεύσεις δεν είναι τόσο ισχυρές, πρώτον, γιατί περιλαμβάνουν τη φράση “από κοινού” (που σημαίνει ότι οι χώρες μπορεί να διαφωνήσουν ως προς τον χαρακτηρισμό μιας επιθετικής ενέργειας, αν δεν πρόκειται για μεγάλη στρατιωτική επίθεση) και, δεύτερον, γιατί μια στρατηγική εταιρική σχέση δεν είναι Συνθήκη, δεν είναι δηλαδή η ανώτατη μορφή κρατικής δέσμευσης που προβλέπει το διεθνές δίκαιο. Είναι επίσης σαφές, ότι η συμφωνία δεν έχει εφαρμογή στις αμφισβητούμενες ΑΟΖ και πολύ περισσότερο στην επέκτασή τους».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
«Σφαγή» στην Τουρκία για το άρμα μάχης Αλτάι
Υπάρχουν, ωστόσο, τουλάχιστον δύο σενάρια βάσει των οποίων θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί η ρήτρα υπεράσπισης.
Το ένα είναι μια σύγκρουση για τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου τα οποία, κατά την Τουρκία θεωρούνται αποστρατικοποιημένα με τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923 και έχουν ιδιαίτερο καθεστώς. Σύμφωνα με τον τουρκικό Τύπο, σε επιστολή του προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες στις 30 Σεπτεμβρίου, ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Τουρκίας στα Ηνωμένα Έθνη και πρώην Υπουργός Εξωτερικών, Feridun Sinirlioğlu έγραψε ότι «το άρθρο 12 της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάνης καθιερώνει αναμφίβολα μια σαφή σύνδεση μεταξύ κυριαρχίας και αποστρατιωτικοποίησης για όλα τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου ». Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η Ελλάδα παραβιάζει τη δέσμευση αποστρατικοποίησης. Η Αθήνα φοβάται ότι η προεδρική εκστρατεία του 2023 στην Τουρκία μπορεί να γίνει μάρτυρας σκόπιμων προκλήσεων από τον κ. Ερντογάν.
Ένα άλλο σενάριο θα ήταν μια ελληνική απόφαση να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στο Αιγαίο Πέλαγος στα 12 ναυτικά μίλια, όπως τιτλοφορείται από την UNCLOS. Μια τέτοια κίνηση, προειδοποίησε η Τουρκία, θα ήταν casus belli. Η Άγκυρα φοβάται ότι η Αθήνα θα μπορούσε να ενθαρρυνθεί από τη γαλλική εγγύηση ασφαλείας και να κάνει κινήσεις στην περιοχή, από τις οποίες θα απέφευγε πριν επωφεληθεί από αυτήν την εγγύηση.
Εν ολίγοις, ενώ η γαλλοελληνική συμφωνία δεν μεταμορφώνει τις αμοιβαίες αμυντικές δεσμεύσεις στην Ευρώπη και ενώ φέρνει κάποια επιβεβαίωση, αποτροπής και σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο, ρίχνει επίσης νέο φως σε πιθανά σενάρια κρίσης στην περιοχή.
