Του δρα. Θεόδωρου Τσακίρη,
Αναπληρωτή Καθηγητή Γεωπολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
Η ανακοίνωση την περασμένη εβδομάδα του Αλεξάντερ Μικέεφ, του επικεφαλής της ρωσικής κρατικής εταιρίας εξαγωγής οπλικών συστημάτων Rosboronexport, με την οποία αποκάλυψε την ολοκλήρωση των τεχνικο-οικονομικών μελετών για την προμήθεια δεύτερου συντάγματος S400 από την Τουρκία φαίνεται να προκάλεσε έκπληξη σε ορισμένους διπλωματικούς κύκλους, σύμφωνα με το meaculpa.gr.
Όλο το περασμένο εξάμηνο, με αποκορύφωμα την πρώτη διμερή συνάντηση Biden-Erdogan στο περιθώριο της συνόδου του ΝΑΤΟ τον περασμένο Ιούνιο, ο Τούρκος πρόεδρος φαινόταν να κινείται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Όταν τα σενάρια αυτού του συμβιβασμού συγκρούστηκαν με την στρατηγική πραγματικότητα το αποτέλεσμα ήταν η επαύξηση της περιδίνησης των τουρκοαμερικανικών σχέσεων και η διεύρυνση του αμυντικού και διπλωματικού τέλματος μέσα στο οποίο έχει αυτοπαγιδευθεί ο Τούρκος πρόεδρος.
Σε όσους εκτιμούσαν ότι ένα συμβιβασμός είναι εφικτός είτε μέσα από την απενεργοποίηση του συστήματος είτε μέσα από τη μεταφορά των S400 εκτός Τουρκίας, θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι η προμήθεια των S400 δεν αποτέλεσε ποτέ διπλωματικό χαρτί για την Τουρκία σε μια δυναμική διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Ο βασικός λόγος της επιλογής του S400 ήταν η οικοδόμηση ενός πλέγματος δυνατοτήτων στρατηγικής αεράμυνας ως τον αμυντικό βραχίονα ενός επιθετικού βαλλιστικού συστήματος πυραύλων μεγάλου και μέσου βεληνεκούς που η Άγκυρα αναπτύσσει εδώ και χρόνια. Η Τουρκία δεν διέθετε έως την ανάπτυξη των S400 ισοδύναμο αμυντικό σύστημα όπως οι ελληνικοί S300 και το πολύ πιο προηγμένο αμερικανικό σύστημα των Patriot (PAC-3). Τώρα έχει υπεροπλία έναντι της Ελλάδος στο συγκεκριμένο τομέα.
Η Τουρκία δεν πήρε τους S400 για πολιτικούς ή διπλωματικούς αλλά για αμιγώς στρατηγικούς λόγους μετά τη συστηματική άρνηση των κυβερνήσεων Ομπάμα να επιτρέψει τη συμπαραγωγή των συστημάτων Patriot από την Τουρκία. Παρά το όσα λέει και θα λέει η τουρκική πλευρά, ούτε η Ρωσία θα επιτρέψει τη συμπαραγωγή κρίσιμων τμημάτων του υποστρατηγικού όπλου αεράμυνας της από μια χώρα η οποία, παρά την αδιαμφισβήτητη γεωστρατηγική σύγκληση των τελευταίων ετών, έχει στο «ενεργητικό» της την κατάρριψη ενός ρωσικού μαχητικού πάνω από τη Συρία και τη δολοφονία του Ρώσου πρέσβη στην Άγκυρα από εν ενεργεία αξιωματικό της τουρκικής αστυνομίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι –με την εξαίρεση του ενεργειακού τομέα- η όποια στρατηγική σύμπτωση των συμφερόντων Ρωσίας και Τουρκίας στα μέτωπα της Συρίας, της Λιβύης και του Νοτίου Καυκάσου είναι συγκυριακή.
Το γεγονός ότι η Ρωσία προχωρά σε μια τέτοια κίνηση αυτή τη στιγμή δεν σηματοδοτεί απλά το αδιέξοδο των αμερικανοτουρκικών σχέσεων ή το δέλεαρ απόκτησης και άλλων ρωσικών οπλικών συστημάτων από τη Ρωσία όπως το μαχητικό 5ης γενιάς SU-57. Σηματοδοτεί και μια συστηματική υποεκτίμηση από την πλευρά της Άγκυρας της βούλησης και της ικανότητας των ΗΠΑ να κάνει αυτό που το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει αποδειχθεί ανίκανο να πράξει, να επιβάλλει δηλαδή κυρώσεις με δόντια, κυρώσεις που πονούν, κυρώσεις που έχουν πραγματικό αποτέλεσμα αποδυνάμωσης της τουρκικής παροντικής και εξελικτικής ισχύος. Ίσως ο τούρκος πρόεδρος να έχει εκτιμήσει ότι οι ΗΠΑ δεν θα προχωρήσουν στην επιβολή και άλλων κυρώσεων πέραν των κυρώσεων που επέβαλε η κυβέρνηση Trump με πρωτοβουλία του τότε ΥΠΕΞ Pompeo, τον Δεκέμβριο του 2020. Ίσως θεωρεί ότι η απειλή του να αποκτήσει Su-57 θα αποτρέψει τις ΗΠΑ από την περαιτέρω ενεργοποίηση των κυρώσεων CAATSA. Ίσως πιστεύει ότι ο Biden θα του είναι ευγνώμων για την προστασία του αεροδρομίου της Καμπούλ και του Μπαγκράμ μετά την πανηγυρική ήττα και αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν ύστερα από 20 έτη αδιέξοδων επιχειρήσεων.
Ήδη από τον περασμένο Απρίλιο η προειδοποίηση του ΥΠΕΞ Blinken θα έπρεπε να είχε απαντήσει στον κ. Ερντογάν τα ανωτέρω ερωτήματα ξεκαθαρίζοντας ότι επιπρόσθετες αγορές θα επιφέρουν επιπρόσθετες κυρώσεις. Εάν τελικά o Erdogan προχωρήσει σε επιπρόσθετες αγορές S400 τότε οι κυρώσεις CAATSA που θα υποστηριχθούν και από ένα Δημοκρατικά ελεγχόμενο Κογκρέσο είναι πιθανόν ότι θα έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
Θα είναι πολύ πιο εμπροσθοβαρείς, δηλαδή θα επιβληθούν με την υπογραφή των νέων συμβολαίων προμήθειας και όχι με την ανάπτυξη ή δοκιμή των πυραυλικών συστοιχιών όπως έγινε επί Τράμπ.
Θα είναι περισσότερο διαθεματικές, όπως άλλωστε προβλέπει και ο ίδιος ο νόμος CAATSA, δηλαδή δεν θα περιορισθούν στον αμυντικό τομέα, αλλά μπορεί να επεκταθούν σε κυρώσεις του ενεργειακού τομέα που θα συμπεριλάβουν τις τουρκικές κρατικές ενεργειακές εταιρίες BOTAS και ΤΡΑΟ που συνεργάζονται με τις αντίστοιχες ρωσικές αλλά και σε ευρύτερες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κυρώσεις.
Πέραν του πλαισίου των κυρώσεων CAATSA, οι ΗΠΑ διαθέτουν ένα ακόμη μεγάλο μοχλό πίεσης εναντίον του Ερντογάν, που ίσως να αποτελέσει και τη αχχίλειο πτέρνα του. Την εκδίκαση της υπόθεσης παραβίασης των αμερικανικών κυρώσεων κατά του Ιράν από την τουρκική κρατική Λαϊκή Τράπεζα κατά την περίοδο 2010-2016, η οποία και επέτρεψε τη χρηματοδότηση της ιρανικής οικονομίας με περίπου $20 δις.
Εάν η Hallbankasi βρεθεί, ένοχη στη δίκη που θα ξεκινήσει προς το τέλος του 2021, το αμερικανικό υπουργείο εμπορίου έχει τη διακριτική ευχέρεια επιβολής προστίμων και άλλων κυρώσεων που θα είναι τουλάχιστον ανάλογες του επιπέδου της παραβίασης, δηλαδή τουλάχιστον $20δις αποκόπτοντας σε περίπτωση που δεν το πληρώσει την τουρκική Λαϊκή Τράπεζα, την Τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της Τουρκίας, από το αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα με ότι αυτό συνεπάγεται για την ευαίσθητη συναλλαγματική ισοτιμία δολαρίου-νέας τουρκικής λίρας.
Σε ότι αφορά την Ελλάδα ουδείς θα έπρεπε να πανηγυρίζει για τη συνεχή ενίσχυση της τουρκικής στρατηγικής αεράμυνας. Ένα δεύτερο σύνταγμα S400 που θα αναπτυχθεί εκτός της Άγκυρας και της Κωνσταντινούπολης στις ακτές του Αιγαίου και της Κιλικίας θα εξισορροπήσει το ελληνικό πλεονέκτημα που μας δίνουν εξελικτικά τα Rafale ιδίως εάν παραμείνουμε μόνο στη μία μοίρα και δεν αναβαθμίσουμε παράλληλα τη δική μας αεράμυνα στο επόμενο επίπεδο. Ένα δεύτερο σύνταγμα S400 θα μπορούσε παράλληλα να εξουδετερώσει ή έστω ισοσταθμίσει μερικώς τις πυραυλικές δυνατότητες των μελλοντικών ελληνικών φρεγατών που περιμένουμε να ενσωματώσουμε στο δυναμικό του στόλου μέσα στην τρέχουσα δεκαετία. Ένα δεύτερο σύνταγμα S400 πολύ απλά καθιστά το αίτημα απόκτησης μιας έστω μοίρας F35 από την Ελλάδα πολύ πιο επιτακτικό και σε αυτό το σημείο θα έπρεπε να επικεντρωθούν οι προσπάθειές μας, εκτός και εάν ο κ. Ερντογάν μας κάνει σε όλους της χάρη να αποκτήσει τα Su-57…καλύτερα ωστόσο να μην τον περιμένουμε να κάνει και αυτό το «λάθος». Καλύτερα και για μια φορά να τον προλάβουμε εμείς!
