Η αλλαγή στάσης από πλευράς Ερντογάν -συγκριτικά με παρελθούσες θέσεις και απόψεις του- και η απόφασή του για μετατροπή σε τέμενος ενός κορυφαίου συμβόλου της χριστιανοσύνης ως και αριστούργημα της παγκόσμιας πολιτιστικής και θρησκευτικής κληρονομιάς, όπως της Αγιάς Σοφιάς, μετά από 86 ολόκληρα χρόνια, έχει προκαλέσει από τη μία πλευρά ικανοποίηση σε γνωστούς σκληροπυρηνικούς και ακραίους ισλαμικούς κύκλους, καθώς και σε ευρύτερες λαϊκές μάζες, αλλά από την άλλη η συγκεκριμένη ενέργεια αποτελεί ηχηρό χαστούκι στο κοσμικό κράτος, στον διαθρησκευτικό και διαπολιτισμικό διάλογο, καθώς και στα τελευταία γνωρίσματα του κεμαλισμού στη γειτονική μας χώρα.
Γράφει ο Αθανάσιος Ε. Δρούγος*
Ας ληφθεί υπόψη ότι το 2005 (στο τρίτο έτος της πρωθυπουργίας του), ο Ερντογάν σε συνεργασία με διαθρησκευτικά συνέδρια σε οικουμενική βάση ως και με κορυφαίους εκπροσώπους από το σύνολο των θρησκευτικών δογμάτων (προτεστάντες-καθολικούς-Εβραίους-βουδιστές-το ισλαμικό Πανεπιστήμιο Αλ Αζάρ στο Κάιρο) πρωτοστατούσε στη λεγόμενη «Συμμαχία των Πολιτισμών» μαζί με τον σοσιαλιστή πρώην πρωθυπουργό της Ισπανίας, Λουίς Θαπατέρο, υπό τη σκέπη του ΟΗΕ.
Ομως την τελευταία δεκαετία και ακόμα πιο έντονα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του από τους γκιουλενιστές -πριν από τέσσερα χρόνια- ο Τούρκος πρόεδρος έχει καταστεί πολύ προκλητικός, έχει προσεταιριστεί εξτρεμιστικούς ισλαμικούς κύκλους σε Κατάρ, Πακιστάν, Καύκασο, ΝΑ Ασία και προωθεί εμφανέστατα επιθετικές κινήσεις σε βάρος γειτονικών κρατών, ενώ έχει εξωτερικεύσει τη διαχρονική και κάποτε υποβόσκουσα έντονη υποστήριξή του προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Επιδιώκει να καταστεί ο ηγέτης του απανταχού σουνιτισμού ως και να κάνει την Τουρκία την πιο σημαντική δύναμη επί του διχασμένου και καχύποπτου αραβικού κόσμου ως και στις τάξεις του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης (παρά τα πολύ μεγάλα και ανοικτά ζητήματα και τις υπάρχουσες διαφορές). Η εκ νέου μετατροπή της μουσειακής Αγιάς Σοφιάς σε τέμενος εντάσσεται στο πλαίσιο των ανωτέρω κινήσεων του ερντογανικού ισλαμοεθνικισμού και αναθεωρητικού οθωμανισμού.
Πάντως, αίσθηση προκαλεί η χαλαρότητα ή και εκκωφαντική ανυπαρξία σκληρών και καταδικαστικών δηλώσεων -για τη θρασύτατη ενέργειά του- από πάρα πολλούς διεθνείς κύκλους (πολιτικούς-θρησκευτικούς-διακυβερνητικούς κ.ά.), οι οποίοι, για λόγους γεωοικονομικούς, γεωστρατηγικούς, γεωθρησκευτικούς, φοβικούς, εξοπλιστικούς, και λεκτικά δεν αντέδρασαν δυναμικά, ενώ θα περίμεναν αρκετοί μία πιο γενικευμένη αρνητική τοποθέτηση.
Ενδεικτικά αναφέρω τους παρακάτω παράγοντες, οι οποίοι η σιώπησαν ή ψέλλισαν λίγες λέξεις ή επικαλέστηκαν ότι είναι εσωτερικό ζήτημα ή για τα δικά τους συμφέροντα απέφυγαν να τοποθετηθούν. Και όλα αυτά ενώ ο Ερντογάν συμπληρώνει δύο χρόνια στην προεδρία της Τουρκίας και το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα χαρακτηρίζεται από «επετείους» του Αττίλα-1 στην Κύπρο για το 1974 ως και τις μνήμες από την απόπειρα του πραξικοπήματος του 2016 (επικεντρωμένο στην πολεμική αεροπορία), κάτι που προοιωνίζεται κλιμάκωση της επιθετικής ρητορικής του:
H προεδρία των ΗΠΑ και ειδικότερα ο ευαγγελιστής και θρησκόληπτος αντιπρόεδρος Μάικ Πενς δεν αντέδρασε και ούτε καταδίκασε την ερντογανική ενέργεια.
* Ιδιαίτερα χαλαρή ήταν η ανακοίνωση της ρωσικής προεδρίας (που τη χαρακτήρισε ως εσωτερικό ζήτημα), ενώ ο Ερντογάν σε διάφορα πολιτικά ζητήματα της Ρωσικής Ομοσπονδίας (π.χ. Κριμαία, Ντονμπάς στην Ανατολική Ουκρανία κ.α.) πήρε αντιρωσικές θέσεις. Ακόμα και η αντίδραση του Πατριαρχείου Μόσχας ήταν σχετικά ήπιων τόνων…
* Δεν είχαμε αντιδράσεις ή κάποιες ήταν πολύ χαμηλής έντασης από τα Ορθόδοξα Πατριαρχεία και Εκκλησίες της Εσθονίας, Βουλγαρίας, Πολωνίας, Λευκορωσίας, Ρουμανίας, Αρμενίας, Τσεχίας, Σλοβακίας, αλλά και τα Πατριαρχεία Αντιόχειας, Αλεξάνδρειας, Ιεροσολύμων. Μόνο ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου αντέδρασε δυναμικά μιλώντας για «άξεστους και απολίτιστους Τούρκους».
* Η Αγία Εδρα -παρά τον συναισθηματισμό του Πάπα και τις πολλά υποσχόμενες διαθρησκευτικές επαφές και συνόδους- απέφυγε μια πολλή σκληρή καταδικαστική δήλωση.
* Ο αρχιεπίσκοπος Ιουστίνος του Καντέρμπουρι/Καντουρίας, κύριος εκφραστής της Αγγλικανικής Εκκλησίας και ηγέτης ανά τον κόσμο της αγγλικανικής κοινότητας, απέφυγε να τοποθετηθεί και μάλλον «κρύφτηκε» πίσω από τη θέση της βρετανικής κυβέρνησης ότι «είναι καθαρά τουρκικό θέμα».
* Η προεδρία της Ε.Ε. στο Βερολίνο -προφανώς λόγω στρατιωτικο-οικονομικών συμφερόντων με την Αγκυρα- δεν προχώρησε στην όποια καταδίκη της ενέργειας Ερντογάν, ενώ το γερμανικό ΥΠΕΞ εξέδωσε μία από τις πιο αναιμικές ανακοινώσεις του.
* Ενώ κάποια θρησκευτικά δόγματα της Απω Ανατολής είναι υπερευαίσθητα π.χ. σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κίνα ή στο Θιβέτ, στην περίπτωση της Αγιάς Σοφιάς ούτε που εμφανίστηκαν… με ανακοινώσεις τους.
* Δεν είχαμε αντιδράσεις από τα υπουργεία Εξωτερικών και Θρησκευτικών Υποθέσεων του Ισραήλ, καθώς και από πανίσχυρους εβραϊκούς κύκλους στο εξωτερικό. Εξαιρώ κάποια στελέχη ελληνικών και αρμενικών κοινοτήτων στις ΗΠΑ ως και γνωστούς Αμερικανούς γερουσιαστές.
* Επίσημα δεν είχαμε αντιδράσεις από την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Προφανώς ανησυχούν για τη σταθερότητά τους (καθεστωτική), αφού η Μουσουλμανική Αδελφότητα σε Ριάντ – Αμπου Ντάμπι και Κάιρο είναι πάρα πολύ ισχυρή. Αντίθετα, φιλοτουρκικά καθεστώτα σε Κατάρ, Σομαλία, Λιβύη, Πακιστάν, Μαλαισία ως και η Χαμάς στη Γάζα εξέφρασαν την υποστήριξή τους στον Ερντογάν.
* Πολλές διαθρησκευτικές/μη κυβερνητικές οργανώσεις απέφυγαν να πάρουν θέση, ενώ είναι συνήθως λαλίστατες σε άλλα ήσσονα διεθνή θέματα.
Βάσει των ανωτέρω, για τη συγκεκριμένη ενέργεια είναι πολύ δύσκολο να υπάρξουν κυρώσεις, αφού διαφέρουν οι απόψεις, ενώ και από την UNESCO δεν διαφαίνεται (από τη Γαλλίδα διευθύντρια) κάποια τάση σκλήρυνσης της θέσης. Αυτά βλέποντας ο Ερντογάν προχωρά ακόμα πιο δυναμικά στα προκλητικά και αναθεωρητικά σχέδιά του, γεγονός που θα πρέπει να μας προβληματίζει έντονα εν όψει σοβαρότατων εξελίξεων σε Ανατολική Μεσόγειο-Λιβύη-Καστελλόριζο-κυπριακή ΑΟΖ.
*Ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος είναι Διεθνολόγος-Γεωστρατηγικός Αναλυτής
