Χρειαζόμαστε μια νέα προσέγγιση έναντι των απειλών της Τουρκίας δηλώνει στο CNN Greece ο καθηγητής διεθνών σχέσεων Γιάννης Βαληνάκης, υφυπουργός Εξωτερικών επί κυβερνήσεων Κώστα Καραμανλή.
Κάνει λόγο για σχέδιο τετραπλασιασμού της Ελλάδας (από 130.000 τετρ.χλμ. σε 500.000), μέσω διαπραγματεύσεων οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και λοιπών θαλασσίων ζωνών με όλους τους γείτονές μας, κάτι που αναλύει διεξοδικά και στο πρόσφατo βιβλίο του «Η Ελλάς των τεσσάρων θαλασσών». Ο ίδιος άλλωστε, από τη θέση του υφυπουργού, συμμετείχε στις αρχικές διαπραγματεύσεις με τη Λιβύη και την Αίγυπτο -υπό μυστικότητα για να μην προκαλέσει την αντίδραση της Τουρκίας- και έπαιξε έναν κομβικό ρόλο στο να φθάσουν αυτές σε ένα ώριμο σημείο. Έκτοτε ωστόσο και μέχρι την υπογραφή της συμφωνίας με την Ιταλία δεν «κυνηγήθηκε το θέμα όσο θα έπρεπε», ανοίγοντας τον δρόμο στις τουρκικές παρεμβάσεις.
«Η Ελλάδα είναι δυστυχώς ακόμη παγιδευμένη σε μια ξεπερασμένη στρατηγική με γενικόλογες θεωρητικές αναφορές στο Διεθνές Δίκαιο, τον διάλογο και τη Χάγη, σε αμφίβολης αποτελεσματικότητας συμμαχίες και στην αποτρεπτική μας ισχύ με βάση «αυστηρά μηνύματα υψηλού συμβολισμού» υποστηρίζει στη συνέντευξή του ο κ. Βαληνάκης, τονίζοντας ότι μαγική λύση με μια κίνηση και μέσα σε ένα βράδυ δεν υπάρχει.
Όπως αναφέρει, χρειάζεται να γίνουν πολλές κινήσεις -και μάλιστα γρήγορα- στη βάση ενός συνολικού σχεδίου που «θα παραγάγει αποτελεσματική αποτροπή, όχι επικοινωνία και αναβολές κρίσιμων αποφάσεων». Πιστεύει ωστόσο πως αν θα αποτραπεί ή όχι από τα σχέδιά της θα το αποφασίσει η ίδια η Άγκυρα, με βάση τους δικούς της υπολογισμούς, κάτι που δεν έχει συμβεί έως τώρα.
Ερωτηθείς για το ενδεχόμενο ενός θερμού επεισοδίου με την Τουρκία, ο κ. Βαληνάκης απαντάει ότι «βαδίζουμε προς τα εκεί, αν και πιστεύω ότι τελικά θα αποφευχθεί». Αυτό, όμως, «δεν θα έπρεπε να μας καθησυχάζει, αντίθετα, χρειάζεται πολύπλευρη και ρεαλιστική προετοιμασία». Ο σχεδιασμός της Ελλάδας, σύμφωνα με τον ίδιο, πρέπει να στηρίζεται στο ότι θα τα καταφέρουμε μόνοι μας. Παρατηρεί ότι ο ελλληνικός λαός έχει συσσωρεύσει πολλή οργή για τις συνεχείς τουρκικές προκλήσεις και προσβολές, «αλλά ο έξυπνος σχεδιασμός πρέπει να υποτάξει την τυφλή οργή για να κερδηθεί η αναμέτρηση».
Σχολιάζοντας τις επαφές της ελληνικής διπλωματίας με την Αίγυπτο για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, υπό το πρίσμα της πρόσφατης υπογραφής ανάλογης συμφωνίας με την Ιταλία, ο καθηγητής Βαληνάκης εκφράζει φόβο ότι συμφωνία «δεν θα έρθει όσο η Τουρκία προσφέρει στην Αίγυπτο εμφανώς περισσότερα κι εμείς λιγότερα. Ούτε αν φοβούνται τα τουρκικά αντίποινα περισσότερο από τα δικά μας. Θέμα κοινής λογικής είναι στις διεθνείς διαπραγματεύσεις και φοβάμαι ότι καθυστερούμε στο να το καταλάβουμε»…
Στο σημείο αυτό αφήνει αιχμές κατά της «βολικής σχολής των ανένδοτων μαξιμαλιστών», όπως χαρακτηριστικά λέει, που εξακολουθεί να υπερισχύει, «αλλά περιμένω να δω τι θα έχουν να πουν αν μας προλάβει ξανά ο Ερντογάν».
Μία διεθνής συμφωνία, που πρακτικά αφορά θαλάσσια σύνορα, δεν γίνεται υπαγορεύοντας όλα όσα θέλεις στον γείτονά σου, παρατηρεί σολιάζοντας τη συμφωνία με την Ιταλία και προσθέτει: «Καταλάβαμε πιστεύω όλοι πια οι εχέφρονες σε αυτή τη χώρα, ότι αν επιμένεις σε μια 110% τέλεια συμφωνία το πιθανότερο είναι ότι δεν θα έρθει ποτέ και θα σε προλάβει ο ανταγωνιστής σου».
Αναλυτικά η συνέντευξη
Κύριε Βαληνάκη, οι εξελίξεις στα πεδία των μαχών στη Λιβύη αλλάζουν και τις ευρύτερες περιφερειακές ισορροπίες σε σχέση με την Τουρκία και καθιστούν πιο ευμετάβλητο το ήδη ρευστό διεθνές περιβάλλον στη Μεσόγειο. Ποιες πρωτοβουλίες πρέπει να πάρει η ελληνική διπλωματία;
Η Τουρκία θεωρεί ότι με την Αμερική ουσιαστικά απούσα από τη Μεσόγειο και την ΕΕ σε πρωτοφανή εξωτερική παράλυση και εσωτερικές διαφορές, έχουν ανοίξει «ευκαιρίες» για τις τολμηρές δυνάμεις, που δεν διστάζουν να χρησιμοποιούν στρατιωτική βία, για να πετύχουν τους στόχους τους. Που δεν σκέφτονται δυτικά ή ευρωπαϊκά, δεν λογαριάζουν τα φέρετρα που θα γυρίσουν πίσω και που αψηφούν το «πολιτικά ορθό» της ειρηνικής διευθέτησης με βάση το Διεθνές Δίκαιο. Θυμίζοντας τον Μουσολίνι και το mare nostrum, ο Ερντογάν προχωρά ακάθεκτος σε ωμές παραβιάσεις διεθνών κανόνων, πεπεισμένος ότι καμιά από τις μεγάλες δυνάμεις και κανένας διεθνής οργανισμός δεν πρόκειται να τον σταματήσει στρατιωτικά. Αδιαφορεί προκλητικά απέναντι σε φραστικές καταδίκες και αναιμικές κυρώσεις. Αυτά όλα θεωρεί ότι δίνουν στην Τουρκία ένα μεγάλο πλεονέκτημα και σφυροκοπεί τους πάντες με αλαζονικές δηλώσεις και απανωτές κινήσεις με βάση τη βία. Έτσι κινείται ταυτόχρονα σε τρία πολεμικά μέτωπα με συνδυασμό στρατιωτικών μέσων, που δημιουργούν νέα δεδομένα στα πεδία των μαχών, και διπλωματικών κινήσεων για να τα «νομιμοποιήσει».
Η Ελλάδα -έχω πει επανειλημμένα- είναι δυστυχώς ακόμη παγιδευμένη σε μιά ξεπερασμένη στρατηγική με γενικόλογες θεωρητικές αναφορές στο Διεθνές Δίκαιο, τον διάλογο και τη Χάγη, σε αμφίβολης αποτελεσματικότητας συμμαχίες, και στην αποτρεπτική μας ισχύ με βάση «αυστηρά μηνύματα υψηλού συμβολισμού».
Τι νομίζετε δηλαδή ότι πρέπει να γίνει;
Μαγική λύση με μιά κίνηση και μέσα σε ένα βράδυ δεν υπάρχει. Χρειάζεται να γίνουν πολλές κινήσεις και μάλιστα γρήγορα στη βάση ενός συνολικού σχεδίου. Για να εξουδετερωθεί ο επιθετικός καρχαρίας της Μεσογείου χρειάζεται να εγκλωβιστεί σε ένα ατσάλινο δίχτυ και κάθε τρύπα του να αντισταθεί στα σαγόνια του. Αυτό το σύνολο ουσιαστικών και καλοσχεδιασμένων κινήσεων πρέπει να παραγάγει αποτελεσματική αποτροπή, όχι επικοινωνία και αναβολές κρίσιμων αποφάσεων. Δυστυχώς το αν θα αποτραπεί ή όχι από τα σχέδιά της θα το αποφασίσει η ίδια η Τουρκία, με βάση τους δικούς της υπολογισμούς. Και μέχρι τώρα δεν είδα να έχει αποτραπεί από οποιοδήποτε εγχείρημα τόλμησε...Γι αυτό χρειαζόμαστε μια νέα προσέγγιση.
Πριν από μερικούς μήνες είχατε δηλώσει στο CNN Greece ότι «η Αίγυπτος είναι πλέον σήμερα, μετά τα όσα συνέβησαν τους τελευταίους μήνες, ο πιο σημαντικός στόχος που έχουμε μπροστά μας». Τι θα λέγατε τώρα, μετά τη συμφωνία με την Ιταλία και τις επαφές που έγιναν με την Αίγυπτο;
Η συμφωνία ήταν σημαντική επιτυχία και εθνικά αναγκαία. Βοηθά επίσης να κατανοήσουν επιτέλους κάποιοι σήμερα ότι μια διεθνής συμφωνία, που πρακτικά αφορά θαλάσσια σύνορα, δεν γίνεται υπαγορεύοντας όλα όσα θέλεις στον γείτονά σου. Και κυρίως, καταλάβαμε πιστεύω όλοι πια οι εχέφρονες σε αυτή τη χώρα ότι αν επιμένεις σε μιά 110% τέλεια συμφωνία το πιθανότερο είναι ότι δεν θα έρθει ποτέ και θα σε προλάβει ο ανταγωνιστής σου. Και τότε είναι πια πολύ αργά γιατί τα έχεις χάσει όλα. Έτσι έγινε με τη Λιβύη, προσεύχομαι καθημερινά να μην επαναληφθεί με την Αίγυπτο.
Η συμφωνία δεν φαίνεται όμως ακόμη κοντά, παρά τις προσπάθειες. Και φοβάμαι ότι δεν θα έρθει όσο η Τουρκία προσφέρει στην Αίγυπτο εμφανώς περισσότερα, κι εμείς λιγότερα. Ούτε αν φοβούνται τα τουρκικά αντίποινα περισσότερο από τα δικά μας. Θέμα κοινής λογικής είναι στις διεθνείς διαπραγματεύσεις και φοβάμαι ότι καθυστερούμε στο να το καταλάβουμε..
Η βολική σχολή των ανένδοτων μαξιμαλιστών εξακολουθεί να υπερισχύει, αλλά περιμένω να δω τι θα έχουν να πουν αν μας προλάβει ξανά ο Ερντογάν.
Πώς αξιολογείτε το ταξίδι του πρωθυπουργού στο Ισραήλ; Ποια στοιχεία του θεωρείτε σημαντικότερα;
Η στενή σχέση με το Ισραήλ είναι πολύ σημαντική και σωστά κινήθηκε ο πρωθυπουργός. Θυμίζω ότι σύμπλευση αυτή μας ήρθε ξαφνικά προ ετών «εξ ανατανακλάσεως», επειδή «τα χάλασαν» με την Τουρκία. Δεν ξέρω με πόση επιμονή και σε ποιο βάθος οι ελληνικές ηγεσίες διερεύνησαν τα όρια της ισραηλινής στρατιωτικής βοήθειας στο χειρότερο (αλλά συγκεκριμένο) σενάριο μιάς ελληνοτουρκικής σύρραξης. Μπορώ όμως δυστυχώς να φανταστώ ότι παρά την εκατέρωθεν καλή θέληση (που μάλιστα στο Ισραήλ μπορεί και να ελαττωθεί προσεχώς) η ισραηλινή στρατιωτική στήριξη θα είναι μικρότερη της αναμενόμενης.
Πιστεύετε ότι η Τουρκία θα στείλει ερευνητικά σκάφη νότια της Κρήτης; Ποια θα πρέπει να είναι η αντίδραση της ελληνικής πλευράς σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
Δεν έχω αμφιβολία ότι αυτό είναι το σχέδιο και η πρόθεση του Ερντογάν.
Και ειλικρινά, δεν θα ήθελα να δω ξανά την ελληνική αντίδραση στα ίχνη του παρελθόντος, δηλ. εγκλωβισμένη ανάμεσα στη στρατιωτική κλιμάκωση και τα «αυστηρά μηνύματα». Ούτε οι στρατιωτικές απειλές βοηθούν αν ο αντίπαλος δεν τις υπολογίζει, ούτε οι άσφαιρες καταδίκες της διεθνούς κοινότητας θα ανατρέψουν από μόνες τους τα νέα δεδομένα που τυχόν θα δημιουργηθούν.
Επί δεκαετίες βάζουμε κάθε φορά προϋποθέσεις για να πάμε σε διάλογο και τη Χάγη, και κάθε φορά τις ξεχνάμε μετά από πίεση ή ένα επεισόδιο, για να συρθούμε σε νέα συζήτηση περισσότερων «θεμάτων» από δυσμενέστερη θέση. Για αυτό υποστηρίζω την επείγουσα ανάγκη ενός νέου και «έξυπνου» σχεδιασμού. Αλλά δεν βλέπω νέες ιδέες.
Πόσο πιθανό θεωρείτε ένα θερμό επεισόδιο με την Τουρκία;
Βαδίζουμε προς τα εκεί, αν και πιστεύω ότι τελικά θα αποφευχθεί. Αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να μας καθησυχάζει. Αντίθετα, χρειάζεται πολύπλευρη και ρεαλιστική προετοιμασία. Γιατί το ζητούμενο δεν είναι απλώς να το αποφύγουμε, αλλά να μην είμαστε πάλι εμείς στο τέλος που θα έχουμε χάσει διαπραγματευτικό έδαφος ή και περισσότερα.
Μετά τα επεισόδια στον Έβρο, διακρίνετε προσπάθεια της Τουρκίας να «γκριζάρει» και τα χερσαία σύνορα μετά το Αιγαίο;
Δύσκολο είναι στον Έβρο, αν και η Άγκυρα επιχειρεί παντού να βρει τρόπους να μας πιέσει. Έχει δημιουργήσει μιά μεγάλη φαρέτρα απειλών και όπλων και «ζυγίζει» τα όριά μας. Στον Έβρο υπέστη δεινή ήττα αλλά θα επανέλθει. Στόχος της είναι να ανατρέψει τη Συνθήκη της Λωζάννης και έχει ήδη επεκτείνει de facto τα σύνορά της με τρεις γείτονες.
Συμμερίζεστε την άποψη ότι σε περίπτωση στρατιωτικής κρίσης με την Τουρκία η Ελλάδα θα είναι μόνη. Ποιος ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών, της Γαλλίας και άλλων δυνάμεων που έχουν παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο;
Καλοδεχούμενη κάθε διεθνής στήριξη όταν είναι έμπρακτη στην ώρα της ανάγκης και ειλικρινής. Οι ΗΠΑ φαίνονται αιχμάλωτες ενός παρανοϊκού ηγέτη και η Ευρώπη σέρνεται σε μια εσωτερική παραζάλη. Η Ιταλία ανταγωνίζεται την Γαλλία για επιρροή στη Λιβύη και συμμαχεί ουσιαστικά με την Τουρκία, προτείνοντας μάλιστα να μεσολαβήσει -δηλ. με ίσες αποστάσεις!
Δυσάρεστο να βλέπει κανείς όλους, πλην Γαλλίας, να υποκρίνονται ότι δεν καταλαβαίνουν.
Για αυτό ο σχεδιασμός μας πρέπει να στηρίζεται στο ότι θα τα καταφέρουμε μόνοι μας. Το κάναμε και στο παρελθόν και ο ελληνικός λαός έχει συσσωρεύσει πολλή οργή για τις συνεχείς τουρκικές προκλήσεις και προσβολές. Αλλά ο έξυπνος σχεδιασμός πρέπει να υποτάξει την τυφλή οργή για να κερδηθεί η αναμέτρηση.
Σε τι αναφέρεται το νέο σας βιβλίο «Η Ελλάς των τεσσάρων θαλασσών» που κυκλοφόρησε πρόσφατα;
Ακριβώς στο σχέδιο τετραπλασιασμού της Ελλάδας (από 130.000 τετρ.χλμ. σε 500.000) μέσω διαπραγματεύσεων οριοθέτησης ΑΟΖ και λοιπών θαλασσίων ζωνών με όλους τους γείτονές μας. Ανατρέποντας δεκαετίες εθνικής αδράνειας για τις θαλάσσιες ζώνες, τις ξεκινήσαμε ως κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή με ιδιαίτερη επιμονή από το 2004, τις ολοκληρώσαμε με την Αλβανία το 2009, κι ήμασταν κοντά με τη Λιβύη και την Αίγυπτο, αλλά δυστυχώς στη συνέχεια δεν θεωρήθηκαν θέματα προτεραιότητας. Οι εμπειρογνώμονες φτάνουν συνήθως μέχρι ένα σημείο στις διαπραγματεύσεις κι από εκεί και πέρα αναλαμβάνουν οι πολιτικοί. Ζυγίζουν συνολικά το εθνικό συμφέρον και είτε πετούν βολικά την «καυτή πατάτα» στον επόμενο είτε «τέμνουν» και υπογράφουν γράφοντας ιστορία - όπως έγινε πχ με την Ιταλία για την υφαλοκρηπίδα το 1977 και πρόσφατα για την ΑΟΖ, ή με την Αλβανία το 2009.
