Πριν από τριάντα χρόνια (η Συνθήκη του Μάαστριχτ υπογράφηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1992 ) , την ίδια μέρα, εκπρόσωποι των δώδεκα κρατών μελών των τότε Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων συγκεντρώθηκαν στην ολλανδική πόλη του Μάαστριχτ, για να δώσουν νέα ώθηση στο επί δεκαετίες, αλλά ακόμη ημιτελές σχέδιο οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Με συνταγή Huawei οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αλλά δεν τα βρίσκουν Αμερικανοί και Ευρωπαίοι
Η Συνθήκη του Μάαστριχτ ήρθε σε μια πιο ευοίωνη στιγμή για την Ευρώπη: Το Τείχος του Βερολίνου είχε πέσει, η Σοβιετική Ένωση είχε καταρρεύσει και η φιλελεύθερη δημοκρατία είχε φτάσει στο απόγειο της δημοτικότητάς της.
Οι ευοίωνες συνθήκες απαιτούσαν έναν επανασχεδιασμό των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, οι οποίες μέχρι εκείνο το σημείο επικεντρώνονταν κυρίως στην οικοδόμηση μιας αγοράς χωρίς δασμούς, απρόσκοπτη, που θα έδενε για πάντα τη μοίρα των κρατών μελών της και θα αποτρέψει μελλοντικές ένοπλες συγκρούσεις.
Το Βέλγιο, η Δανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες, η Πορτογαλία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο θεώρησαν ότι ήρθε η ώρα να στοχεύσουν υψηλότερα.
Εκμεταλλευόμενοι τη στιγμή, οι δώδεκα χώρες αποφάσισαν να δημιουργήσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση, έναν όρο που χρησιμοποιείται ευρέως σήμερα, αλλά που τότε δεν είχε καμία νομική ισχύ.
Τρεις πυλώνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η μετονομαζόμενη ΕΕ ήταν δομημένη σε τρεις πυλώνες ώστε να αντικατοπτρίζει το φιλόδοξο πεδίο εφαρμογής της.
Η πρώτη απορρόφησε τις υπάρχουσες Ευρωπαϊκές Κοινότητες, σε μια ενιαία Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΕΚ) και ασχολήθηκε με διάφορα θέματα όπως η τελωνειακή ένωση, η γεωργική πολιτική, η αλιεία, το δίκαιο του ανταγωνισμού και το περιβάλλον, τομείς όπου οι Βρυξέλλες απολάμβαναν υψηλότερου βαθμού αρμοδιότητας και αυτονομίας.
Ο δεύτερος πυλώνας ήταν αφιερωμένος στην κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, μια καινοτόμος προσθήκη στη λήψη αποφάσεων της ΕΕ.
Ωστόσο, δεδομένης της πολιτικής ευαισθησίας των υπό εξέταση ζητημάτων, οι αποφάσεις ελήφθησαν με ζήλο από τα κράτη μέλη, με ελάχιστη έως καθόλου συμβολή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και ελήφθησαν με ομοφωνία, μια πρακτική που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Ο τρίτος πυλώνας επικεντρώθηκε στην αστυνομική και δικαστική συνεργασία για θέματα όπως η τρομοκρατία, η εμπορία ανθρώπων και το οργανωμένο έγκλημα.
Η καταστολή αυτού του είδους διασυνοριακού εγκλήματος, έγινε επιτακτική μετά την υπογραφή του 1985 της Συμφωνίας του Σένγκεν, η οποία σταδιακά κατάργησε τους συνοριακούς ελέγχους.
"Ένα συνονθύλευμα κανόνων"
Η Συνθήκη του Μάαστριχτ έδωσε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (ΔΕΚ), την εξουσία να επιβάλλει πρόστιμα στα κράτη μέλη για μη συμμόρφωση με τους κανόνες και τους κανονισμούς της ΕΕ.
Το Μάαστριχτ αντιπροσώπευε τη μεγαλύτερη και βαθύτερη μεταφορά εξουσίας από κυρίαρχα κράτη σε έναν υπερεθνικό οργανισμό, χωρίς να προέρχεται από εισβολή ή χρήση στρατιωτικής βίας.
Η συνθήκη οδήγησε επίσημα τα κράτη μέλη προς τη νομισματική ένωση, με δέσμευση να δημιουργήσουν το νόμισμα του ευρώ. Έτσι, θα είχαν χαθεί για πάντα το φράγκο, το γερμανικό μάρκο, η ιταλική λίρα, η πεσέτα, η δραχμή και ήλπιζαν μια μέρα, η βρετανική λίρα. Αντίθετα, στη θέση τους, θα υπήρχε ένα πανευρωπαϊκό νόμισμα που θα ελέγχεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας!
"Υπήρχαν πολλές διαφορές μεταξύ των διαφορετικών χωρών. Πρώτα απ όλα, λόγω των σημείων εκκίνησης: είναι τόσο διαφορετικό να φαντάζεσαι την πορεία στην οποία (ήταν) χώρες όπως η Γερμανία ή χώρες όπως η Ελλάδα ή η Ιταλία", είπε ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Ενρίκο Λέτα στο Euronews.
Τα όρια που υποχρέωναν τις χώρες να διατηρήσουν τα δημόσια ελλείμματά τους κάτω από 3% και το δημόσιο χρέος κάτω από το 60% του ΑΕΠ, μετατράπηκαν αργότερα σε δεσμευτικούς δημοσιονομικούς κανόνες σε όλη την ΕΕ για όλα τα κράτη μέλη, εντός και εκτός της ευρωζώνης, με την ονομασία Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ).
Σήμερα, το SGP είναι ένα από τα πιο διαρκή και αμφισβητούμενα κληροδοτήματα του Μάαστριχτ.
Το σύμφωνο, που ίσχυε από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και ενισχύθηκε κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, έχει επικριθεί ευρέως για την πολυπλοκότητα και την αυστηρότητά του, αλλά και για την παράτυπη συμμόρφωσή του και την προκατειλημμένη επιβολή του.
Ξαφνικά οι μισθοί, ιδιαίτερα σε θέσεις εργασίας, άρχισαν να υποτιμώνται και οι άνθρωποι της εργατικής τάξης άρχισαν να παρατηρούν ότι οι κοινότητές τους άλλαζαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα μπροστά στα μάτια τους. Οι κυβερνήσεις ήταν αδύναμες να σταματήσουν να συμβαίνει αυτό, επειδή οι άνθρωποι που ερχόντουσαν ήταν ευρωπαίοι πολίτες σύμφωνα με τις διατάξεις του Μάαστριχτ και τις ενημερωμένες εκδόσεις του. Και εδώ, ξεκίνησε η αντίδραση και γιατί άρχισαν να αυξάνονται τα ευρωσκεπτικιστικά κινήματα σε ολόκληρη τη δυτική Ευρώπη.
Οι νότιες χώρες έχουν συχνά παραπονεθεί ότι στοχοποιούνται άδικα, ενώ μεγαλύτερες οικονομίες, όπως η Γαλλία και η Γερμανία, έχουν δει τις δημοσιονομικές υπερβάσεις τους να παραμένουν ατιμώρητες.
"Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης είναι ένα συνονθύλευμα κανόνων, το οποίο είναι ακατανόητο στο 99% της ανθρωπότητας. Κανείς από εμάς δεν είναι σε θέση να το εξηγήσει στους πολιτικούς που έχουν την πολιτική ευθύνη για την εφαρμογή του", λέει ο Thomas Wieser, πρώην πρόεδρος της στο Eurogroup Working Group, ένα συμβουλευτικό όργανο των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης.
Ημιτελής δουλειά
Η πανδημία του κορωνοϊού που εκτόξευσε το δημόσιο χρέος, άνοιξε την πόρτα για μεταρρυθμίσεις που πολλοί θεωρούν ότι έχει καθυστερήσει πολύ.
Η Ιταλία, η Γαλλία και η Ισπανία ηγούνται της ευθύνης για την τροποποίηση της κληρονομιάς του Μάαστριχτ και την εγκατάσταση ευέλικτων κανόνων, που λαμβάνουν υπόψη τις καταστροφικές συνέπειες του ιού και τις τεράστιες επενδύσεις που απαιτούνται για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Αλλά στην άλλη πλευρά του τραπεζιού, οι λεγόμενοι Frugal Four – Αυστρία, Ολλανδία, Δανία και Σουηδία μαζί με τη Φινλανδία, τη Λετονία, τη Σλοβακία και την Τσεχική Δημοκρατία πιέζουν πίσω, απαιτώντας οι υγιείς δημοσιονομικές πολιτικές να παραμείνουν ο κανόνας, όχι η εξαίρεση.
Σύμφωνα με το euronews, «οι δημοσιονομικοί κανόνες είναι απαραίτητοι για τη διατήρηση του ευρώ. Παρά τη δημιουργία ορόσημο του ενιαίου νομίσματος, η ΕΕ εξακολουθεί να στερείται μιας δημοσιονομικής ένωσης, όπου οι αποφάσεις σχετικά με τη συλλογή και τη διανομή των φόρων λαμβάνονται από κοινούς θεσμούς και στη συνέχεια εκτελούνται από μεμονωμένες κυβερνήσεις».
Η άρνηση μεταφοράς αρμοδιοτήτων από εθνικά σε υπερεθνικά ιδρύματα, έχει επίσης μπλοκάρει την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, ένα άλλο στοιχείο που πολλοί οικονομολόγοι θεωρούν ότι συνδέεται εγγενώς με το ενιαίο νόμισμα.
Η εντεινόμενη συζήτηση για τους δημοσιονομικούς κανόνες, προσθέτει σε έναν μακρύ κατάλογο υπαρξιακών διλημμάτων που συνεχίζουν να ταλαιπωρούν την Ευρωπαϊκή Ένωση: γεωπολιτικές φιλοδοξίες που έρχονται σε σύγκρουση με την αμφιλεγόμενη πραγματικότητα της εξωτερικής πολιτικής, όνειρα στρατηγικής αυτονομίας που εμποδίζονται από ασυμβίβαστα οικονομικά οράματα, δημοκρατικά ιδεώδη που θεωρητικά υπερασπίζονται, αλλά αγνοούνται στην πράξη.
Τα αναπάντητα ερωτήματα του Μάαστριχτ εξακολουθούν να είναι μεγάλα
Συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από τη δημιουργία της ΕΕ. Αυτό που βρίσκουμε είναι ένας οργανισμός που αγωνίζεται να είναι σχετικός στη διεθνή σκηνή. Τα όνειρα μιας πλήρως ομοσπονδιακής Ευρώπης που περιέχονται στη Συνθήκη του Μάαστριχτ μπορεί κάλλιστα να εξακολουθούν να «καίγονται» στο Βερολίνο και το Παρίσι.
Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει ήδη αποχωρήσει από τον σύλλογο και άλλοι μπορεί να ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Στον εορτασμό της πεντηκοστής επετείου της Συνθήκης του Μάαστριχτ, νομίζω ότι θα διαπιστώσουμε ότι η ΕΕ θα είναι πολύ διαφορετική, αν υπάρχει.
