Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου ανακοίνωσε στο τουρκικό κοινοβούλιο στις αρχές της εβδομάδας ότι η Τουρκία θα εξομαλύνει τους δεσμούς με την Αρμενία και θα επαναληφθούν οι πτήσεις τσάρτερ μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Ερεβάν.
Οι κινήσεις και οι ελπίδες της Τουρκίας
«Θα διορίσουμε αμοιβαία διαπραγματευτές, ως μέρος των βημάτων εξομάλυνσης με την Αρμενία», είπε ο Τσαβούσογλου, προσθέτοντας ότι η Άγκυρα θα συντονίσει τα βήματά της με το Αζερμπαϊτζάν.
Επικαλούμενο ανώτερο Τούρκο αξιωματούχο, το Bloomberg ανέφερε ότι η αιφνιδιαστική ώθηση της Τουρκίας είναι σύμφωνη με το αίτημα του προέδρου Τζο Μπάιντεν, ο οποίος φέρεται να προέτρεψε τον Ερντογάν να ανοίξει τα σύνορα της χώρας με την περίκλειστη Αρμενία κατά τη συνάντηση των δύο ηγετών τον Οκτώβριο στη Ρώμη.
Σύμφωνα με την έκθεση του Bloomberg, η Τουρκία ελπίζει ότι η εξομάλυνση των σχέσεων με την Αρμενία θα βοηθήσει την Άγκυρα να βελτιώσει τις τεταμένες σχέσεις της με την Ουάσιγκτον σχετικά με την αγορά από την πρώτη ρωσικά συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας S-400.
Η έκθεση αναφέρει ότι «ο Ερντογάν θα μπορούσε να αποκομίσει σημαντικά οφέλη από οποιαδήποτε κίνηση εξωτερικής πολιτικής που βοηθά στη σταθεροποίηση της οικονομίας, καθώς ο εκτοξευόμενος πληθωρισμός απειλεί τη δημοτικότητά του πριν από τις εκλογές του 2023».
Ωστόσο, εκτιμούμε ότι η Τουρκία θα πρέπει να αποσυρθεί από τη συμφωνία για τους S-400 που κατέληξε με τη Μόσχα, αν θέλει βελτίωση των σχέσεων της με τις ΗΠΑ.
Η Άγκυρα σε καμία περίπτωση, πάντα με την εκτίμησή μας, δεν μπορεί να αμβλύνει τις αντιρρήσεις της Ουάσιγκτον για την απόκτηση των S-400 από την Τουρκία με την εξομάλυνση των σχέσεων με την Αρμενία.
Η λάθος οικονομική πολιτική του Ερντογάν
Επιπλέον, η οικονομία της Τουρκίας βρίσκεται σε τόσο βαθιά κρίση που αυτού του είδους τα βήματα εξωτερικής πολιτικής δεν μπορούν να αποτρέψουν το διαφαινόμενο ναυάγιο του τρένου, το οποίο οι New York Times αναφέρουν ότι «έχει επιταχύνει».
Η οικονομική κρίση και η άνευ προηγουμένου υποτίμηση του τουρκικού νομίσματος είναι δημιούργημα του Ερντογάν. «και το πόδι που πιέζει περισσότερο το γκάζι ανήκει στον αυταρχικό πρόεδρο της χώρας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν», λόγω της «επιμονής του να μειώνει τα επιτόκια ενόψει του καλπάζοντος πληθωρισμού , υλοποιώντας ακριβώς αντίθετη τακτική από αυτήν που σχεδόν καθολικά ορίζουν οι οικονομολόγοι». Έγραψαν οι New York Times.
Η Τουρκία βρίσκεται σε τόσο απελπιστική κατάσταση που ο νέος υπουργός Οικονομικών Νουρεντίν Νεμπάτι, που επέλεξε ο Ερντογάν, φέρεται να κάλεσε τους επιχειρηματίες της χώρας να ανταλλάξουν 100 εκατομμύρια δολάρια μετατρέποντας τα σε τουρκικές λίρες.
Ενώ η καταστροφικά κλονισμένη χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα της χρηματοπιστωτικής χρεοκοπίας, η εξομάλυνση με την Αρμενία δεν θα απέφερε οικονομικά οφέλη στον Ερντογάν για να ενισχύσει τις πιθανότητές του στις εκλογές του 2023.
Η τριμερής συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου στο Ναγκόρνο Καραμπάχ
Το κείμενο μιας τριμερούς συμφωνίας που υπογράφηκε μεταξύ Ρωσίας, Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, η οποία τερμάτισε τις συγκρούσεις στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ τον Νοέμβριο του 2020, ενδέχεται να παρέχει ενδείξεις για τα κίνητρα της Τουρκίας για την τελευταία κίνηση.
Η συμφωνία, την οποία υποστήριξε επίσης η Άγκυρα, ήταν κάτι περισσότερο από μια απλή συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, ήταν ένα έγγραφο που είχε στόχο να διαμορφώσει το μέλλον της περιοχής.
Η τελευταία διάταξη της συμφωνίας απαιτεί τη δημιουργία ενός διαδρόμου που θα συνδέει το ηπειρωτικό Αζερμπαϊτζάν με τον αυτόνομο θύλακα του Ναχιτσεβάν κατά μήκος των τουρκικών συνόρων.
Ένας τέτοιος διάδρομος θα συνέδεε άμεσα την Τουρκία με το Αζερμπαϊτζάν στη δυτική ακτή της Κασπίας Θάλασσας και από εκεί με άλλα τουρκικά κράτη στην Κεντρική Ασία, σύμφωνα με μια κοινή φιλοδοξία Τουρκίας και Αζέρων εδώ και δεκαετίες.
Η δημιουργία περιφερειακών διαδρόμων και δρόμων που συνδέουν τις περιφερειακές χώρες μεταξύ τους είναι επίσης χρήσιμα για τη φιλόδοξη πρωτοβουλία Belt and Road της Κίνας.
Σχολιάζοντας τη γεωπολιτική σημασία της τριμερούς συμφωνίας, ο Economist είπε πέρυσι: «Αν και δεν αναφέρεται στην τριμερή συμφωνία που υπογράφηκε μεταξύ των δύο εμπόλεμων χωρών και της Ρωσίας, η Τουρκία είναι μεγάλος ωφελούμενος από αυτήν, αφού αποκτά πρόσβαση σε έναν μεταφορικό διάδρομο μέσω του αρμενικού εδάφους που συνδέει την Τουρκία με την Κεντρική Ασία και την Πρωτοβουλία Belt and Road της Κίνας. Η Ρωσία θα ελέγχει η ίδια τον δρόμο, αλλά μαζί του θα ταξιδεύουν τουρκικά και κινεζικά αγαθά και όλα τα μέρη θα επωφεληθούν οικονομικά».
Ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ χαιρέτισε επίσης την πολύπλευρη σημασία του σχεδίου διαμετακομιστικού διαδρόμου. Είπε ότι ο διάδρομος θα «ενώσει τον τουρκικό κόσμο, καθώς και τη Ρωσία με την Αρμενία», μιλώντας σε μια σύνοδο κορυφής του Τουρκικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Νοέμβριο.
Το άνοιγμα των συγκοινωνιακών συνδέσεων είναι επίσης σύμφωνο με τον στόχο της Ρωσίας να αυξήσει τη γεωπολιτική της επιρροή στην πρώην αυλή της, τον Νότιο Καύκασο, καθώς θα έχει πρόσβαση στην Αρμενία, την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν μέσω των σιδηροδρόμων, παρακάμπτοντας τη Γεωργία.
Η αλλαγή της ισορροπίας δυνάμεων στον Νότιο Καύκασο οδήγησε την Τουρκία και την Αρμενία να ομαλοποιήσουν τις αποφάσεις τους. Η Αρμενία έχασε τον πόλεμο και το Αζερμπαϊτζάν ανέκτησε όλα τα εδάφη που είχαν περιέλθει στην κατοχή των Αρμενίων το 1993. Η Τουρκία είχε κλείσει τα σύνορά της με την Αρμενία το 1993 σε ένδειξη αλληλεγγύης προς το Μπακού.
Καθώς το νέο status quo έχει αφαιρέσει τον λόγο της Τουρκίας να κρατά τα σύνορα κλειστά, ο Ερντογάν και άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι έστειλαν μηνύματα για ομαλοποίηση. Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στο Μπακού τον Δεκέμβριο του 2020, ο Ερντογάν είπε «θα ανοίξουμε τις κλειστές μας πόρτες εάν ληφθούν θετικά βήματα», αναφερόμενος στην Αρμενία.
Ο ρόλος του Πασινιάν
Σε απάντηση, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Nikol Pashinyan εξέφρασε την ετοιμότητα της χώρας του να ενισχύσει τους δεσμούς με την Τουρκία υπό προϋποθέσεις. Ως χειρονομία καλής θέλησης, η Αρμενία άνοιξε τον εναέριο χώρο της στις πτήσεις της Turkish Airlines προς το Μπακού.
Ο Πασινιάν, ο οποίος αναδείχθηκε νικητής από τις πρόωρες εκλογές της Αρμενίας τον Ιούνιο του 2021, ενεργεί με αυτοπεποίθηση όταν πρόκειται για την ομαλοποίηση με την Τουρκία.
Στο τεύχος Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου της διμηνιαίας Νέας Ανατολικής Ευρώπης έγινε η ακόλουθη παρατήρηση:
«Ο Πασινιάν κέρδισε τις πρόωρες εκλογές τον Ιούνιο του 2021 παρά το γεγονός ότι οδηγούσε τη χώρα όταν η Αρμενία έχασε τον πόλεμο έξι εβδομάδων με το Αζερμπαϊτζάν το περασμένο φθινόπωρο. Με τη νίκη του στις εκλογές, ο Πασινιάν απομακρύνθηκε από την πεποίθηση ότι η απώλεια του Ναγκόρνο-Καραμπάχ θα σήμαινε απώλεια της εξουσίας.Το πραγματικό επίτευγμα του Πασινιάν ήταν να κάνει τους Αρμένιους να ξεχάσουν τον πόλεμο».
Η συμμετοχή στις αρμενικές εκλογές ήταν η δεύτερη χαμηλότερη από τότε που η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της τη δεκαετία του 1990. Παρόλα αυτά, το κόμμα του κέρδισε το 53,9% των ψήφων. Ο Πασινιάν, με ισχυρή εντολή, περίμενε μια κίνηση από την Τουρκία που ήρθε, ενώ θα μπορούσε επίσης να ενθαρρυνθεί από την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς αυτό.
Ο υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν έγραψε στο Twitter ότι η Ουάσιγκτον «καλωσορίζει και υποστηρίζει σθεναρά τις δηλώσεις» του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών και του Υπουργείου Εξωτερικών της Αρμενίας σχετικά με το διορισμό ειδικών απεσταλμένων για να συζητήσουν τη διαδικασία εξομάλυνσης.
Μια μέρα αργότερα, ο Πασινιάν έγραψε στο Twitter από τις Βρυξέλλες, όπου στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής της, συναντήθηκαν ο ίδιος και ο Πρόεδρος Αλίεφ ανεπίσημα με τον Γάλλο Πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν:
«Σε μια τριμερή συνάντηση με τον Charles Michel και τον Ilham Aliyev, επιβεβαιώσαμε τη συμφωνία για την επανεκκίνηση του σιδηροδρομικού δικτύου με βάση τους διεθνώς αποδεκτούς συνοριακούς και τελωνειακούς κανονισμούς στην αμοιβαία αρχή της κυριαρχίας των χωρών που θα έχουν σιδηροδρομική πρόσβαση στο Ιράν και τη Ρωσία».
Η λέξη που λείπει που δεν ανέφερε είναι η Τουρκία. Ωστόσο, θα είναι το φυσικό αποτέλεσμα της διαδικασίας ομαλοποίησης. Πρώτον, οι Αρμένιοι και Τούρκοι ειδικοί απεσταλμένοι θα συναντηθούν για να συζητήσουν το άνοιγμα των χερσαίων συνόρων. Η διαδικασία πιθανότατα θα ακολουθηθεί με την προσγείωση του τουρκικού αερομεταφορέα στην άσφαλτο του διεθνούς αεροδρομίου της αρμενικής πρωτεύουσας. Το επόμενο βήμα μπορεί να είναι η επαναφορά των πρεσβευτών. Εάν επιτευχθούν όλα αυτά, θα μπορούσε να αναμένεται η σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ Αρμενίας και Τουρκίας, που συνδέει την τελευταία με το Αζερμπαϊτζάν.
Διαπιστώσεις-Συμπεράσματα
Ωστόσο η διαδικασία εξομάλυνσης Τουρκίας-Αρμενίας μπορεί να εκτροχιαστεί ανά πάσα στιγμή. Η εμπειρία από αυτή την άποψη το επιβεβαιώνει. Εντούτοις αυτό είναι ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Ενώ η Τουρκία καταρρέει οικονομικά λόγω των καταστροφικών πολιτικών του Ερντογάν, μια θετική κίνηση από την πλευρά του στην εξωτερική πολιτική μπορεί να ακούγεται παράδοξη, αλλά αυτό ισχύει.
Ένας διάδρομος που συνδέει την Τουρκία με τον τουρκικό κόσμο μέσω της Αρμενίας είναι η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα της εποχής μας, και σίγουρα μπορεί να επιβιώσει περισσότερο από τον Ερντογάν και τους διαδόχους του.
Κλείνοντας εκτιμούμε ότι το τέλος του καθεστώτος Ερντογάν πλησιάζει και σε καμία περίπτωση η βελτίωση των σχέσεων Τουρκίας-Αρμενίας δεν θα συνεπάγεται και ανάλογη βελτίωση στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας.
