Ο 4ος μ. Χ. αιώνας υπήρξε η πιο κρίσιμη εποχή για τόσο για την Εκκλησία, όσο και για την παγκόσμια ιστορία. Κι’ αυτό διότι οι χρόνοι εκείνοι ήταν η μεταβατική περίοδος από τον παλιό προχριστιανικό κόσμο, στον καινούριο, τον χριστιανικό. Σε αυτή την μετάβαση, η οποία δεν ήταν πάντα ήρεμη, συνέβαλλαν τα μέγιστα οι Πατέρες της Εκκλησίας μας. Ένας από αυτούς ήταν και ο άγιος Μελέτιος Επίσκοπος Αντιοχείας.
Γεννήθηκε στην πόλη Μελιτηνή της Μικράς Αρμενίας το 310. Δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε για την παιδική και νεανική του ζωή. Για πρώτη φορά αναφέρεται το έτος 357, ο οποίος εμφανίζεται ως αντίπαλος των αιρετικών Ομοιουσιανών, μιας αρειανικής παρατάξεως, και οπαδός του Επισκόπου Καισαρείας της Παλαιστίνης Ακακίου. Με εισήγηση του Ακακίου, ο Μελέτιος εξελέγη από την Σύνοδο του 358, Επίσκοπος Σεβαστείας. Απ’ ότι φαίνεται, δεν έμελλε να στερεώσει στο θρόνο του, διότι, οι φανατικοί οπαδοί του προηγουμένου Επισκόπου Σεβαστείας Ευσταθίου, του είχαν κηρύξει τον πόλεμο και γι’ αυτό αναγκάστηκε να παραιτηθεί σε λίγο καιρό και να μεταβεί στη Βέροια της Συρίας.
Το έτος 360 εκλέχτηκε Αρχιεπίσκοπος Αντιοχείας, στη θέση του μετατεθέντος στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως, Ευδοξίου. Όταν έφτασε στην Αντιόχεια ο πιστός λαός βγήκε στους δρόμους και του επιφύλαξε λαμπρή υποδοχή, διότι είχαν πληροφορηθεί για την αγιότητά του και την προσήλωσή του στην Ορθοδοξία, η οποία δοκιμάζονταν σκληρά από τους αιρετικούς αρειανούς. Όμως και εδώ δεν κατάφερε να στερεώσει. Οι φανατικοί αρειανοί κατάφεραν να πείσουν τον αρειανόφρονα αυτοκράτορα Κωνστάντιο (337-361) να τον εκθρονίσει και να τον στείλει εξορία στην Αρμενία. Στη θέση του δε επέβαλε ένα παλιό συνεργάτη του Αρείου, τον Ευζώιο.
Όμως οι αρειανοί δεν είχαν υπολογίσει στην αντίδραση του ορθοδόξου λαού της Αντιόχειας, ο οποίος αντέδρασε σφόδρα, στην εκθρόνιση του Μελετίου και την αντικατάστασή του από τον αιρετικό Ευζώιο. Μάλιστα κάποιοι από αυτούς αποσχίστηκαν και δημιούργησαν το σχίσμα των «Μελετιανών». Παρ’ όλη την αναστάτωση της τοπικής Εκκλησίας, ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος επαινούσε την δίκαιη αντίδραση των Ορθοδόξων Αντιοχέων και αυτόν τον ίδιο τον Μελέτιο για την προσήλωσή του στην Ορθοδοξία. Η ολιγοήμερη επισκοπική του διακονία κατέστη ικανή να δημιουργήσει ισχυρή αντίσταση στην επιδρομή των αρειανών, οι οποίοι είχαν την αυτοκρατορική στήριξη.
Ο ιερός Χρυσόστομος, εξαίροντας την αγιότητα και το ήθος του Μελετίου, αναφέρει έναν χαρακτηριστικό επεισόδιο από την εκθρόνισή του. Όταν συνέλαβαν τον άγιο και τον οδηγούσαν στην εξορία, με επικεφαλής τον διοικητή της πόλεως, οι ορθόδοξοι περίμεναν την πομπή έξω από την πόλη. Σταμάτησαν την άμαξα που οδηγούσε τον άγιο στην εξορία, και ζητούσαν να πάρουν την ευχή του. Όταν είδαν και τον διοικητή όρμισαν να τον λιθοβολήσουν, για την υλοποίηση της αδικίας εις βάρος του αγίου Επισκόπου τους. Μάταια προσπαθούσε ο Μελέτιος να τους σταματήσει. Τότε κάλυψε με το σώμα του το σώμα του διώκτη του διοικητή, σώζοντας τη ζωή του από την μανία του οργισμένου πλήθους!
Παρέμεινε στην εξορία ως το 362, όταν επανέφερε όλους τους εξόριστους Επισκόπους ο νέος αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Παραβάτης (361-363), ο οποίος, ήθελε, φαινομενικά μεν να εφαρμόσει την ανεξιθρησκία, δόλια δε, να πλήξει την Εκκλησία, με εμφύλιο! Επαναφέροντας του εξορίστους ορθοδόξους, που είχαν εξορίσει οι αρειανοί, υπέβαλλε την Εκκλησία σε μια μεγάλη και ευτυχώς σύντομη δοκιμασία. Δύο χρόνια μετά, το 365, εξορίστηκε και πάλι από το νέο
αρειανόφρονα αυτοκράτορα Ουάλη (364-378), στα Γήτασα της Αρμενίας, κοντά στα σύνορα με την Καππαδοκία. Από εκεί ο Μελέτιος είχε επικοινωνία με τον Μ. Βασίλειο και συζητούσαν για τα μεγάλα προβλήματα της Εκκλησίας.
Το 379 αποκαταστάθηκε και πάλι στην Επισκοπή του. Γυρίζοντας στην Αντιόχεια, ο πιστός λαός του επιφύλαξε θερμή υποδοχή. Πρώτη του ενέργεια ήταν να συγκαλέσει Σύνοδο, η οποία θα ομολογούσε πίστη στις αποφάσεις της Α΄ εν Νικαία Οικουμενικής Συνόδου (325), η οποία είχε καταδικάσει όλες τις μέχρι τότε αιρέσεις και ιδιαίτερα την πιο επικίνδυνη, τον αρειανισμό. Η τοπική αυτή Σύνοδος θεωρείται από τις σημαντικότερες Τοπικές Συνόδους αυτής της εποχής.
Το 381 κλήθηκε από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α΄ (379-395) να συμμετάσχει στην Β΄ Οικουμενική Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη. Ο άγιος Επίσκοπος ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της Εκκλησίας και έφτασε την Βασιλεύουσα. Λόγω του σεβασμού των συνέδρων προς το πρόσωπό του, ορίστηκε πρόεδρος της Συνόδου. Σε αυτή ο Μελέτιος έδειξε την προσήλωσή του στην ορθόδοξη πίστη και επέδειξε υποδειγματική σωφροσύνη και πνευματική ωριμότητα. Όμως δυστυχώς, κατά τη διάρκεια των εργασιών της Συνόδου ασθένησε και κοιμήθηκε. Οι Πατέρες της Συνόδου, με επικεφαλής τον αυτοκράτορα και τη συνοδεία του πιστού λαού της Βασιλεύουσας κήδευσαν με τιμές τον άγιο Επίσκοπο. Τον επικήδειό του εξεφώνησε ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης, ο οποίος σκιαγράφησε την προσωπικότητα του μεγάλου εκκλησιαστικού άνδρα. Μίλησε για απορφανισμό της Εκκλησίας της Αντιόχεις και ολοκλήρου της Εκκλησίας. Έκαμε λόγο για την γλυκύτητα του χαρακτήρα του, την ταπείνωσή του και την ιώβεια υπομονή του από τους ατέλειωτους διωγμούς του.
Λίγο αργότερα, κατ’ απαίτηση του πιστού λαού της Αντιόχειας, το σεπτό του λείψανο μεταφέρθηκε με μεγάλη και μεγαλόπρεπη πομπή και τοποθετήθηκε στον τάφο του Αγίου Μάρτυρα Βαβύλα, στο ομώνυμο ναό της πόλεως. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Φεβρουαρίου.
Η οσία προσωπικότητα του αγίου Μελετίου είναι, πρέπει να είναι, το ζωντανό παράδειγμα για τους κληρικούς της Εκκλησίας μας. Η πίστη του στο Θεό, η προσήλωσή του στην ορθόδοξη πίστη, την μόνη σώζουσα πίστη, την υπομονή του στις κακοπάθειες και τους διωγμούς, την ταπείνωσή του και την υπακοή του στην Εκκλησία, σκιαγραφούν έναν υπέροχο και αληθινό εν Χριστώ άνθρωπο. Ιδιαίτερα στις δύσκολες και αποκαλυπτικές ημέρες μας, όπου η ορθόδοξη αλήθεια τείνει να σχετικοποιηθεί και να αποδοθεί εκκλησιαστική υπόσταση στην ποικίλη αιρετική ετεροδοξία, η προβολή εκκλησιαστικών προσωπικοτήτων σαν τον άγιο Μελέτιο και το έργο τους, είναι επιβεβλημένη. Γι’ αυτό ο άγιος Μελέτιος απολαμβάνει τέτοιων τιμών από την Εκκλησία μας και τοποθετήθηκε στην χορεία των μεγάλων Πατέρων και διδασκάλων Της!
