ΧΡΥΣΗ ΤΣΕΠΕΤΗ
Κατακαλόκαιρο του 2013 βρεθήκαμε για πρώτη φορά στα Χανιά της Κρήτης για ολιγοήμερες διακοπές, αναμένοντας να δούμε όμορφους τόπους και να ζήσουμε πρωτόγνωρες ταξιδιωτικές εμπειρίες. Και ζήσαμε... Όλες οι αισθήσεις της ανθρώπινης ύπαρξης βρίσκονται σε ένταση στο νησί. Πέρα όμως από το “αισθητό”, σ' αυτή την ευλογημένη γη σε κάθε βήμα σου νιώθεις στο βαθύ σου “είναι” να πάλλεται κάτι ιδιαίτερο και δυνατό που αρχικά δεν μπορείς να το προσδιορίσεις.
Όμως γρήγορα η ιστορία αυτού του τόπου σαν ιδανική οικοδέσποινα σε ξεναγεί και στο φανερώνει αθόρυβα και μυστικά εκεί που δεν το περιμένεις...
Έτσι κάπως και εμείς γίναμε αρχικά έμπλεοι χαράς και ενθουσιασμού από τη μαγεία της φύσης ανεβαίνοντας προς την εξερεύνηση ενός μικρού ορεινού χωριού του Δήμου Χανίων, του Θερίσου (εικ.1) Διαβάζοντας στο διαδύκτιο, μάθαμε πως παλαιότερα ονομαζόταν: “η Θέρισσος” και ότι η ιστορία του είναι μεγάλη (γνωστότερο το ομώνυμο επαναστατικό κίνημα του 1905 με αρχηγό τον Ελ. Βενιζέλο εναντίον της αρμοστείας του πρίγκηπα Γεωργίου). Οι κάτοικοι σήμερα είναι μια εκατοντάδα περίπου και το καλοκαίρι περισσότεροι (απογραφή του 2011: 113 κάτοικοι). Ακολουθώντας τον φιδίσιο δρόμο ανεβήκαμε στους βορειοδυτικούς πρόποδες των Λευκών Ορέων σε ένα ύψος 580μ., αφήνοντας πίσω τα Χανιά στα 16χλμ. Φύση αρχέγονη, βλάστηση και νερά και λιθάρια ...και αέρας καθαρός... κι η ψυχή ανασαίνει και ξάφνου ...το αυτοκίνητο σταματά απότομα μπρος σε έναν πέτρινο όγκο και... κάτι γράφει εκεί... Και τότε το βλέμμα παγώνει, το σώμα μουδιάζει και στο μυαλό πισωγυρίζουν σκέψεις που δεν βρίσκουν διέξοδο.
Σύμφωνα με τις επιγραφές, μπροστά μας είναι ο τόπος στον οποίο μια νεαρή κοπέλα, η Χρυσή Τσεπέτη, αλέστηκε ζωντανή(!) με μια βαριά μυλόπετρα από τους Τούρκους γιατί αρνήθηκε να παραδοθεί και ταμπουρώθηκε στο σπίτι της. (εικ.2)
Η χάλκινη πινακίδα πάνω στη μυλόπετρα γράφει:
[Η ΜΥΛΟΠΕΤΡΑ ΑΥΤΗ
ΣΕ ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ
ΘΕΡΙΣΣΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΥΡΚΟ ΚΑΤΑΚΤΗΤΗ
ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ ΤΟΥ 1821 ΓΙΑ ΝΑ
ΣΚΟΤΩΣΕΙ ΑΛΕΘΟΝΤΑΣ ΤΗΝ
ΑΓΩΝΙΣΤΡΙΑ ΧΡΥΣΗ ΤΣΕΠΕΤΗ
ΓΕΜΑΤΗ ΝΙΑΤΑ ΚΑΙ ΟΜΟΡΦΙΑ]
Με το φρικτό μαρτύριο, ξεπέρασε την αδυναμία της γυναίκας και υψώθηκε μάρτυρας γεμάτη ανδρείο φρόνημα. Ποιος άραγε δεν ανατριχιάζει διαβάζοντας τη θυσία της; Το αδούλωτο φρόνημά της μας συγκλονίζει κατάβαθα.
Μια φορά κι έναν καιρό λοιπόν, στα 1821, το χωριό έγινε πεδίο σκληρών μαχών μεταξύ των Ελλήνων επαναστατών και των οθωμανικών στρατευμάτων. Ονομαστοί αγωνιστές του Θερίσου τότε ήταν οι αδερφοί Χάλη (Βασίλειος, Ιωάννης και Στέφανος) οι οποίοι με ορμητήριο το χωριό τους, μάχονταν συνεχώς τους Τούρκους. Οι Τούρκοι έχασαν τότε 500 άνδρες. Τον Αύγουστο του 1822, καταστράφηκε από δυνάμεις. Τουρκοκρητικών κι ακολούθως από τον Αιγυπτιακό στρατό, οι Κρητικοί όμως πεισματάρηδες συνέχισαν τον αγώνα.
Κατά την επανάσταση του 1866-1869 οι Τούρκοι επανέρχονται δριμύτεροι και υπό τις διαταγές του Μουσταφά Ναϊλή Πασά καταστρέφουν συθέμελα το Θέρισο. Εκκενώνουν τον οικισμό από τον άμαχο πληθυσμό. Σφάζουν, πυρπολούν, ρημάζουν τα πάντα υπακούοντας στις διαταγές του. Στην ευρύτερη Κρήτη κρεμούν επισκόπους, λεηλατούν σπίτια και μοναστήρια, σφαγιάζουν μοναχούς, κάνουν στάχτη ολόκληρα οροπέδια, στήνουν πυραμίδες από τα κεφάλια των Χριστιανών.
Σ' αυτές τις τραγικές συνθήκες ζει και αναπνέει η Χρυσή, αγνό και περήφανο πλάσμα των βουνών της Κρήτης. Δεν γνωρίζουμε πολλά στοιχεία για τη ζωή της κι αυτά που υπάρχουν είναι από την προφορική παράδοση. Όμορφη στο σώμα μα πιότερο στην καρδιά. Πιθανολογείται να ήταν κάτω των 20 ετών. Ανήκε στις Ελληνίδες εκείνες που από βρέφη γαλουχήθηκαν στην πίστη του Χριστού που μόνο ημερεύει και σώζει τον άνθρωπο. Θα έμαθε τα “ιερά” του Θεού και της πατρίδας της απλά κι ανεπιτήδευτα από την οικογένειά της. Οι συμβουλές και οι άγραφοι κανόνες της μικρής κοινότητας των συγχωριανών της εντυπώθηκαν ανεξίτηλα στο νου της και αποτέλεσαν τα θεμέλια της προσωπικότητάς της. Οι εκκλησιές, τα τοπικά πανηγύρια, τα έθιμα της Κρητικής παράδοσης καθώς και οι δυνατές μνήμες μπροστά στους τάφους των ηρώων του χωριού ατσάλωσαν τη μικρή Χρυσή και σμίλεψαν το χαρακτήρα της. Θεατής του καθημερινού μόχθου των σκλαβωμένων μπήκε από νωρίς στο πνεύμα της επανάστασης για ελευθερία. Οι ιστορίες που άκουγε παιδούλα θα ήταν για μάχες κι αντρειωμένους, για άγουρα κοπέλια και θαρραλέες κόρες, απροσκύνητα νιάτα της λεβεντογέννας Κρήτης.
Έτσι όταν ήρθε η τραγική στιγμή, στάθηκε εξαίσιο άγαλμα ομορφιάς και ανδρείας, αρνούμενη να παραδοθεί αλλάζοντας την πίστη της και πουλώντας την καταγωγή της. Στο χαρέμι του Μουσταφά Πασά δεν θα έμπαινε ποτέ! Έμεινε αγνή και ασυμβίβαστη στις βδελυρές επιθυμίες του, με κόστος την ίδια της τη ζωή. Η μυλόπετρα που συνέθλιβε τις ελιές του χωριού μετατράπηκε σε φρικτό όργανο βασανιστηρίου για να σκοτώσει μαρτυρικά το παρθενικό σώμα. Ομολογούμε ότι τέτοια “εφευρετικότητα”, επιεικώς μόνο παρανοϊκή μπορεί να χαρακτηριστεί...Το φθαρτό σώμα διαλύθηκε... όμως το άλικο αίμα πότισε τη γη και έγινε λίπασμα στο χώμα της λευτεριάς. Μαρτύριο και μαρτυρία για την πίστη και την πατρίδα από ένα μικρό κορίτσι που αγνόησε τα νιάτα, τις ηδονές του κόσμου,το φόβο, τη δειλία,τον θάνατο...Διαβάζουμε τους λίγους στίχους στο μνημείο της και θαρρούμε πως ζωντανεύει μπροστά μας:
Έγινε φωτεινό σύμβολο ηρωισμού στο Θέρισο και σέρνει το χορό της λευτεριάς αντάμα με την αδάμαστη αγωνίστρια Χαρίκλεια Δασκαλάκη (μάχη μονής Αρκαδίου, Νοέμβριος 1864) και την γενναία Οπλαρχηγό Αντωνούσα Καστανάκη ή Καστανοπούλου, (Κερά Κισσάμου 1866, 22 ετών)
Επίσης συν-μάρτυρες της Χρυσής Τσεπέτη στον ιστορικό χρόνο ήταν:
• η Αγία Αναστασία Νεομάρτυρας των Πατρών (Τρίτη της Διακαινησίμου, 1821)
• η Aγία Χάϊδω Νεομάρτυρας του Στανού Χαλκιδικής, (19ος αι., 1η Σεμπτεμβρίου)
• η Αγία Ελένη Νεομάρτυρας της Σινώπης (18ος αι., 1η Νοεμβρίου) και πλήθος ακόμη ανωνύμων και επωνύμων νεομαρτύρων της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Τους τιμούμε όλους στα ετήσια μνημόσυνα, είτε έχουν επίσημα αναγνωριστεί ως άγιοι είτε δεν έχουν λόγω των δυσκολιών που αντιμετώπιζε το Οικουμενικό Πατριαρχείο εκείνη την εποχή.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο πολύτιμο βιβλίο του “Νέον Μαρτυρολόγιον” αναφέρει για τους νεομάρτυρες:
“Είναι ένα θαύμα παρόμοιο ωσάν να βλέπει τις εις την καρδίαν του χειμώνος εαρινά άνθη και τριαντάφυλλα, μέσα εις την βαθυτάτην νύκτα ημέραν και ήλιον, μέσα εις το ψηλαφητόν σκότος φώτα λαμπρότατα, εν τω καιρώ της αιχμαλωσίας να βλέπει ελευθερίαν και εν τω καιρώ της τωρινής ασθενείας υπερφυσικήν δύναμιν”.
Επιθυμία και ευχή μας: η γνωριμία των μαθητών μας, με τα συναξάρια των εθνομαρτύρων, νεομαρτύρων, αγίων γυναικών και ανδρών, ηρωικών φυσιογνωμιών που ξεχώρισαν δίνοντας τα πάντα για τα μεγάλα ιδανικά. Παιδαγωγοί, γονείς, ανάδοχοι, ιερείς, μοναχοί, ταπεινά αλλά και με θάρρος, ας αναψηλαφήσουμε μαζί με τα παιδιά την ιστορία κι ας εμπνευστούμε από τις ιερές μορφές της. Οι πνευματικές βιταμίνες που θα πάρουμε από τη μελέτη των κατορθωμάτων τους, θα μας δυναμώσουν στις μεγάλες δοκιμασίες που περνούμε και μας περιμένουν.
Φωνάζει ακόμα ο Στρατηγός Μακρυγιάννης:
“Αν θέλωμεν το λίγο νά γένη μεγάλον, πρέπει
να λατρεύωμεν Θεόν,
ν’ αγαπάμε πατρίδα,
νάχωμεν αρετή
τα παιδιά μας να τα μαθαίνωμεν γράμματα κι’ ηθική.”
Μαρία Χούμου, Νηπιαγωγός
Πηγές-Βιβλιογραφία
Ιστοσελίδες:
• Θέρισος Χανίων, Βικιπαίδεια, ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια, https:el.wikipedia.org/wiki/Θέρισο_Χανίων [2/3/2016]
• Μουσταφά Ναϊλή Πασάς, Βικιπαίδεια, ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια, https:el.wikipedia.org/wiki/Κατάλογος_ Μεγάλων_ Βεζίρηδων [17/3/2016]
• Θέρισος Χανιά-Διαδρομή, http://www.chaniataxitransfer.com/ products/θέρισο-ζούρβα-μεσκλά-λίμνη-αγιάς [15/3/2016]
• Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, “Νέον Μαρτυρολόγιον”, Εν Αθήναις, 1856
Φωτογραφίες
• Πανοραμική άποψη Θερίσου, ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια, https:el.wikipedia.org/wiki/Θέρισο_Χανίων [17/3/2016]
• Xούμου Ειρήνη, Τόπος μαρτυρίου της Χρυσής Τσεπέτη, Θέρισος Χανίων, εικ.2 & 3
Θέρισος, διπλή βυζαντινή εκκλησία του Αγ. Γεωργίου και Αγ. Χαραλάμπους(16ος αι.), εικ.4
