Αφορμή για τη σύγκρουση που ξέσπασε το τελευταίο δίμηνο στις σχέσεις των δύο προκαθημένων και έλαβε δημόσιες διαστάσεις τις τελευταίες ημέρες αποτελούν οι σχέσεις που αναπτύσσει το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων με το Πατριαρχείο Μόσχας με αφορμή την παραχώρηση αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας.
«Έχουμε γεμίσει τρωκτικά» – Κραυγή αγωνίας από τους «αιχμάλωτους» ναυτικούς στο Τζιμπουτί
Το ρήγμα στις σχέσεις
Από τα τέλη του 2018 και τις αρχές του 2019, όταν και επισήμως η Εκκλησία της Ουκρανίας ανακηρύχθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως η 15η αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία, οι στενοί συνεργάτες του Πατριάρχη Βαρθολομαίου άρχισαν να προβληματίζονται για τη στάση που θα τηρούσαν οι άλλοι ορθόδοξοι πατριάρχες και αρχιεπίσκοποι και κυρίως οι προκαθήμενοι των λεγομένων ελληνοφώνων Εκκλησιών. Δέκα μήνες μετά την απόφαση του Φαναρίου η Εκκλησία της Ελλάδος ήταν η πρώτη που αποδέχθηκε την κίνηση της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης και έναν μήνα αργότερα ακολούθησε και ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Και την ίδια ώρα που η Εκκλησία της Ρωσίας απειλούσε με σχίσμα και ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος διέκοπτε τη μνημόνευση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεοδώρου και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερωνύμου, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος επέλεξε να επισκεφθεί τη Μόσχα για να λάβει το διεθνές βραβείο «Πατριάρχης Αλέξιος Β’». Για πολλούς στενούς συνεργάτες του Βαρθολομαίου ακόμη και η συνάντηση του Πατριάρχη Ιεροσολύμων με τον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν που ακολούθησε ήταν κατανοητή και αποδεκτή.
Η ανταλλαγή των επιστολών
Η στάση αυτή του Πατριάρχη Θεοφίλου μετέτρεψε το χάσμα που ήδη είχε διαπιστωθεί από τις υπεκφυγές του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων να αναγνωρίσει τη νέα αυτοκέφαλη Εκκλησία σε βαθύ ρήγμα. Σε ένα ρήγμα που δείχνει σχεδόν αδύνατον να γεφυρωθεί, καθώς το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων συγκαλεί Σύναξη των Ορθοδόξων Προκαθημένων που αφενός αποτελεί αποκλειστικό δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριάρχη, αφετέρου έλαβε μια πρωτοβουλία σε άμεση συνεννόηση αποκλειστικά με το Πατριαρχείο Μόσχας.
Με επιστολές του ο Θεόφιλος καλεί όλους τους ορθοδόξους πατριάρχες και αρχιεπισκόπους στην Ιορδανία. Στην επιστολή που είναι γραμμένη στα αγγλικά και δημοσιοποιήθηκε από την ιστοσελίδα εκκλησιαστικών ειδήσεων orthodoxiainfo, ο Προκαθήμενος της Σιωνίτιδος Εκκλησίας δηλώνει ότι στόχος του είναι η «εξεύρεση ειρήνης μεταξύ των Εκκλησιών», ενώ όπως προσθέτει «η αγωνία μας είναι να ξεπεράσει η Εκκλησία μας την κρίση και όχι να αφήσει να γίνει βαθύτερη». Σε μια προσπάθεια να μην κατηγορηθεί για παραβίαση των δικαιωμάτων του Οικουμενικού Πατριαρχείου κάνει λόγο για προσευχετικό πλαίσιο και δηλώνει «ανοίγουμε το σπίτι μας στο Χασεμιτικό Βασίλειο της Ιορδανίας για να φιλοξενήσουμε αυτή την αδελφική συγκέντρωση αγάπης (…) ώστε από κοινού να δώσουμε τη μαρτυρία της ενότητας της πίστεως, την Εκκλησία και τον κόσμο».
Η απάντηση του Βαρθολομαίου ήταν άμεση και αφού επιπλήττει τον Θεόφιλο γιατί επιλέγει να του αποστείλει μια επιστολή γραμμένη στην αγγλική γλώσσα, στη συνέχεια τον καλεί να περιοριστεί στα «εκκλησιαστικά και εθνικά του καθήκοντα». Η απάντηση έφτασε στην Ιερουσαλήμ εν μέσω Χριστουγέννων με το παλαιό ημερολόγιο που για λόγους ιστορικούς ακολουθεί το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, δηλαδή τη χαραυγή της νέας δεκαετίας με το νέο ημερολόγιο για το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Η αντίδραση των προκαθημένων
Ο πρώτος που έδειξε να κατανοεί την «έκκληση» του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων ήταν ο ιστορικός «αντίπαλός» του στο εσωτερικό των Ορθοδόξων, το Πατριαρχείο Αντιοχείας. Ειδική αντιπροσωπεία από τα Ιεροσόλυμα επισκέφθηκε τη Δαμασκό και συνάντησε τον Πατριάρχη Αντιοχείας Ιωάννη και του επέδωσε την επιστολή του Θεοφίλου. Φίλος της Ελλάδας, ελληνόφωνος και αγιορείτης, ο Ιωάννης τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί προς τη Μόσχα. Η πολιτική, διπλωματική, στρατιωτική, ακόμη και οικονομική στήριξη της Ρωσίας στη Συρία και στον Ασαντ στον υπερδεκαετή πόλεμο που διεξάγεται στη χώρα έχει μετατρέψει και το Πατριαρχείο Αντιοχείας σε έναν από τους πλέον «ισχυρούς δορυφόρους» του Πατριαρχείου Μόσχας. Και εντυπωσιακό των ισορροπιών και των συμμαχιών που ανατρέπονται το τελευταίο χρονικό διάστημα αποτελεί το γεγονός ότι οι δύο προκαθήμενοι μπορούν και συνομιλούν μόλις μερικούς μήνες. Οι διαρκείς διενέξεις των δύο πλευρών έχουν καταγραφεί πολλές φορές στην εκκλησιαστική ιστορία. Με πιο πρόσφατη τη διακοπή της μνημόνευσης του Θεοφίλου, στα μέσα περίπου της περασμένης δεκαετίας, από τον Ιωάννη με αφορμή την εκλογή μητροπολίτη στο Κατάρ από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, χώρα που το Πατριαρχείο Αντιοχείας θεωρεί ότι ανήκει στην εκκλησιαστική του δικαιοδοσία. Και αυτή τη διένεξη επικαλέστηκε ο Ιωάννης για να μην προσέλθει στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο των Ορθοδόξων στο Κολυμπάρι της Κρήτης το 2016, την πρώτη μετά το Σχίσμα των Εκκλησιών, δηλαδή μετά από 1.000 και πλέον χρόνια. Και την απόφαση της Αντιοχείας επικαλέστηκε στη συνέχεια και ο Πατριάρχης Μόσχας και δεν συμμετείχε τελικά στη Μεγάλη Σύνοδο.
Την κίνηση του Θεοφίλου δείχνουν να αποδέχονται και άλλοι «δορυφόροι» του Πατριαρχείου Μόσχας, όπως η Αρχιεπισκοπή Πολωνίας, αλλά «απέπεμψαν» αμέσως η Εκκλησία της Ελλάδος και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος.
Το εάν τελικά θα πραγματοποιηθεί η συνάντηση της Ιορδανίας το γνωρίζει μόνον ο Θεόφιλος. Το σίγουρο όμως είναι ότι η «συνάντηση ειρήνευσης, προσευχής και αλληλοκατανόησης», όπως χαρακτηρίζεται από τον Προκαθήμενο της Σιωνίτιδος Εκκλησίας, τορπιλίστηκε εν τη γενέσει της από όσους την «οραματίστηκαν» και την «εκτέλεσαν» εξαιτίας των λανθασμένων αποφάσεων, των σχεδιασμών και των αμφισβητήσεων που δημιούργησαν…
Συλλειτουργία με τον Κύριλλο
Αυτό που ουδείς µπορεί να πιστέψει και να αποδεχθεί αποτελεί το γεγονός ότι ο Πατριάρχης Θεόφιλος συλλειτούργησε µε τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο (στη φωτογραφία), ο οποίος δεν µνηµονεύει τους Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως και Αλεξανδρείας και τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών… Και αυτό που χαρακτηρίζεται αδιανόητο είναι η απόφασή του, που ανακοινώθηκε ενώ βρισκόταν στη Μόσχα, να συγκαλέσει Σύναξη Ορθοδόξων Προκαθηµένων µε δική του πρωτοβουλία στην Ιορδανία στα τέλη Φεβρουαρίου.
