Γεννήθηκε στη Νίκαια της Βιθυνίας γύρω στο 290 μ.Χ. Από μικρό παιδί αγαπούσε τό Θεό και ζούσε κάτω από την προστασία Του. Ο Νεόφυτος ήταν από μικρός πολύ φιλάνθρωπος.
Συμπονούσε τούς πτωχούς συμμαθητές του και έβρισκε πάντοτε κάτι να τούς προσφέρει να φάνε, ακόμη κι αν αυτός έμενε νηστικός.
Μια μέρα έγινε το εξής θαυμαστό: Είχαν μαζευτεί πολλά παιδιά πού είχαν ανάγκη να φάνε κι επειδή δεν είχε να τούς προσφέρει κάτι, παρακάλεσε με πίστη το Θεό να στείλει Εκείνος τροφή.
Ο Πανάγαθος Θεός άκουσε την προσευχή τού μικρού παιδιού και εκείνη την ώρα μέσα από ένα βράχο ξεπήδησε μία πηγή πού ανάβλυζε νερό και γάλα! Έτσι, όλα τα παιδιά ήπιαν το δυναμωτικό ρόφημα και χόρτασαν!
Το εντυπωσιακό αυτό θαύμα θα μπορούσε να κάνει το εννιάχρονο τότε παιδί να υπερηφανευθεί. Είχε όμως απλή και ταπεινή ψυχή. Το θεωρούσε πολύ φυσικό να δίνει ο Θεός Πατέρας ότι έχουν ανάγκη τα παιδιά Του.
Ήταν ταπεινό παιδί ο Νεόφυτος και γι’ αυτό τον σκέπαζε η χάρη τού Θεού.
Μία μέρα η μητέρα του είδε με τα ίδια της τα μάτια ένα περιστέρι να στέκεται πάνω από το προσκέφαλο τού παιδιού της. Φοβήθηκε! Άραγε ήταν τυχαίο ή σημάδι από τον ουρανό; Κι ενώ σκεπτόταν αυτά, άκουσε το περιστέρι να της μιλά με ανθρώπινη φωνή και να της λέει ότι στάλθηκε από το Άγιο Πνεύμα, για να προστατεύει και να καθοδηγεί το μικρό Νεόφυτο. Η μητέρα από την κατάπληξή της έχασε την αναπνοή της, έπεσε λιπόθυμη και ξεψύχησε. Ειδοποίησαν το σύζυγό της και σύντομα μαζεύτηκε κόσμος πολύς. Όλοι θρηνούσαν κι έκλαιγαν. Ο μόνος πού δεν ανησυχούσε ήταν ο Νεόφυτος. Πίστευε μέσα του βαθιά ότι ο Θεός θα έδινε και πάλι τη ζωή στη μητέρα του πού άδικα ταράχθηκε.
Κάποια στιγμή το μικρό παιδί ζήτησε από τον πατέρα του να απομακρύνει τον κόσμο, για να μείνει μόνος του μπροστά στο νεκρό σώμα. Τότε γονάτισε κι αφού προσευχήθηκε
με όλη τη δύναμη της ψυχής του, έπιασε από το χέρι τη μητέρα του και της είπε: «Μητέρα, κοιμήθηκες όσο ήθελε ο Θεός… Τώρα, στο όνομα τού Κυρίου Ιησού Χριστού, σήκω επάνω!». Και πράγματι η μητέρα του αναστήθηκε!
Όπως ήταν φυσικό το θαύμα αυτό διαδόθηκε παντού. Η φήμη τού μικρού Νεοφύτου απλώθηκε σε όλη την περιοχή και πολλοί ήταν αυτοί πού έτρεχαν να γνωρίσουν το ευλογημένο αυτό παιδί. Τότε το περιστέρι, για να προφυλάξει το Νεόφυτο από τις τιμές και τούς επαίνους των ανθρώπων, του σύστησε να φύγει μακριά και να μείνει μόνος του στο βουνό.
Πράγματι το αξιοθαύμαστο αυτό παιδί, με την καθοδήγηση του ουρανόσταλτου συνοδού του, ανέβηκε στον Όλυμπο της Βιθυνίας για να ζήσει ως ασκητής, κι ας ήταν μόλις 9 χρονών! Ύστερα από αρκετή οδοιπορία, έφτασε σε μια σπηλιά, εκεί αντίκρισε ένα μεγάλο λιοντάρι. Δε φοβήθηκε όμως καθόλου.
«Αγαπητό μου λιοντάρι», του είπε με την παιδική του απλότητα, «έχω εντολή από το Άγιο Πνεύμα να μου παραχωρήσεις τη σπηλιά σου για κατοικία μου». Και τι θαυμαστό! Το φοβερό θηρίο αμέσως υπάκουσε και, αφού έδειξε με τον τρόπο του τη στοργή του στο νεαρό ερημίτη, αναχώρησε.
Ο Νεόφυτος έμεινε για δύο χρόνια στη σπηλιά αυτή και απολάμβανε την απόλυτη ησυχία αλλά και την προστασία του Θεού. Τρεφόταν με θαυματουργικό τρόπο και κάθε μέρα δόξαζε τον άγιο Θεό για τις πλούσιες ευεργεσίες Του.
Ύστερα, με θεία καθοδήγηση κατέβηκε στο σπίτι του για να αποχαιρετήσει οριστικά τους γονείς του. Την περιουσία πού ο ίδιος ως μοναχογιός θα κληρονομούσε, τούς ζήτησε να τη μοιράσουν στους πτωχούς. Και πράγματι, οι θεοφοβούμενοι γονείς δέχτηκαν την πρόταση του γιου τους θαυμάζοντας τον για την πνευματική ωριμότητα που έδειχνε σε αυτή τη μικρή ηλικία.
Ο Νεόφυτος γύρισε στη σπηλιά του, όπου έζησε ασκητικά για άλλα τέσσερα χρόνια. Στα δεκαπέντε του χρόνια ο Κύριος τον κάλεσε να βαδίσει το δρόμο του μαρτυρίου. Πράγματι, το νεαρό παλικάρι πήγε στο αμφιθέατρο, όπου ήταν συγκεντρωμένος όλος ο κόσμος, στάθηκε στη μέση της αρένας και κήρυξε το Χριστό ως τον μόνο αληθινό Θεό.
Αμέσως τον συνέλαβαν και άρχισαν τα απάνθρωπα βασανιστήρια. Ωστόσο ο παντοδύναμος Θεός δεν άφησε απροστάτευτο το εκλεκτό παιδί Του. Τον έριξαν σε πυρακτωμένο καμίνι και όπως άλλοτε οι Τρεις Παίδες έμεινε άθικτος! Τον παρέδωσαν στα θηρία και κανένα δεν τον πείραξε!
Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι μπροστά στα μάτια όλων των θεατών ένα λιοντάρι πού είχαν εξαπολύσει εναντίον του πλησίασε το νεαρό μάρτυρα και άρχισε να παίζει μαζί του σαν μικρό σκυλάκι. Ήταν το λιοντάρι εκείνο πού τού είχε παραχωρήσει τη σπηλιά!
Τελικά ο φοβερός ειδωλολάτρης τύραννος, μόλις είδε ότι τίποτε δεν μπορούσε να καταβάλει το νεαρό Χριστιανόπουλο, κυριευμένος από μανία πήρε ο ίδιος μία λόγχη από τούς στρατιώτες του και τον κτύπησε στην καρδιά. Έτσι ο άγιος Νεόφυτος έλαβε το στεφάνι του μαρτυρίου.
Η μνήμη του τιμάται κάθε χρόνο στις 21 Ιανουαρίου.
