Μια προφανής αλλαγή τακτικής στις σχέσεις Τουρκικής κυβέρνησης-Οικουμενικού Πατριαρχείου διαφαίνεται το τελευταίο διάστημα. Ενώ μέχρι πρόσφατα το Φανάρι ήταν στο στόχαστρο του καθεστώτος Ερντογάν και πολλάκις έχει κατηγορηθεί για σχέσεις με το δίκτυο Γκιουλέν, κατά τα φαινόμενα ο “σουλτάνος” ανακρούει πρύμναν και ρίχνει γέφυρες. Με τι σκοπό όμως;
Η Άγκυρα αρχίζει να επανεξετάζει τη στάση της απέναντι σε χριστιανικές εκκλησίες και μνημεία που βρίσκονται στην Τουρκία. Σύμφωνα με την πύλη ειδήσεων του Βατικανού, σήμερα περισσότερες από 5.000 εκκλησίες και 650 χριστιανικά μοναστήρια χρειάζονται διάσωση. Επιστήμονες στο Κέντρο Ερευνών της Κωνσταντινούπολης προειδοποίησαν ότι πολλοί χώροι διατρέχουν τον κίνδυνο ανεπανόρθωτης απώλειας και ζήτησαν αυξημένες διεθνείς προσπάθειες για τη διάσωση της κληρονομιάς στην περιοχή.
Για τις τουρκικές αρχές, η λύση σε αυτό το πρόβλημα συνδέεται με μια γεωπολιτική επιλογή, καθώς οι εκκλησίες και τα μοναστήρια ανήκουν τόσο στην αρμενική όσο και στην ελληνική κληρονομιά. Οι αναφορές για τη θλιβερή μοίρα των αρμενικών εκκλησιών γίνονται ολοένα και πιο συχνές. Τον Ιανουάριο έγινε γνωστό, ότι στην τουρκική πόλη της Προύσας, ένα άγνωστο άτομο έθεσε προς πώληση μια ιστορική Αρμενική Εκκλησία. Τώρα μια άλλη εκκλησία πωλείται στην ίδια πόλη, ενώ και η αρμενική εκκλησία Surb Toros καταστράφηκε πρόσφατα στην επαρχία Kutahya στη δυτική Τουρκία.
Το Αρμενικό Υπουργείο Εξωτερικών διαμαρτυρήθηκε, καταδικάζοντας "την πολιτική της Τουρκίας να καταστρέφει σκόπιμα την αρμενική κληρονομιά". Ο Tony Perkins, αναπληρωτής πρόεδρος της Επιτροπής Διεθνούς Θρησκευτικής Ελευθερίας (USCIRF), απάντησε επίσης, μέσω Twitter: “Το USCIRF καταδικάζει την καταστροφή της Αρμενικής ιστορικής εκκλησίας Surb Toros στην Kutahya της Τουρκίας, παρά την προστατευόμενη κατάστασή της. Η Τουρκία πρέπει να διασφαλίσει την προστασία της διαφορετικής θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της”
Ωστόσο, η Άγκυρα περνά επί του παρόντος μια δύσκολη περίοδο στις σχέσεις με την Ουάσιγκτον. Η διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν αναμένεται να είναι πιο σκληρή έναντι του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από ό, τι συνέβαινε κατά την εποχή του Τραμπ. Ως εκ τούτου, η Άγκυρα επιδιώκει τώρα να βελτιώσει τις σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να αποτρέψει την εμφάνιση ενωμένου δυτικού μετώπου εναντίον της. Όπως σημειώνεται από τη βρετανική καθολική ιστοσελίδα The Tablet, οι τουρκικές αρχές ενδέχεται να επανεξετάσουν τα σχέδια να μετατρέψουν την Εκκλησία του Χριστού Σωτήρος της Μονής Χώρας σε τζαμί. Ο πρώην υπουργός Τουρισμού της Τουρκίας Μπαχάτιν Γιούσελ πιστεύει ότι αυτό θα οφείλεται σε οικονομικούς λόγους, καθώς, όσο παραμένει μουσείο, ο ναός «προσελκύει μεγάλο αριθμό θρησκευτικών τουριστών». Αλλά ο ιστορικός Chigdem Cafescioglu διατείνεται ότι το κίνητρο είναι πολιτικό.
Οι σχέσεις με το Φανάρι
Πριν από λίγες ημέρες επίσκεψη στην έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο Φανάρι, πραγματοποίησε ο Υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκικής Δημοκρατίας Mehmet Ersoy.
Στο επίκεντρο της συζητήσεως με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, που διήρκεσε περίπου μία ώρα, τέθηκαν θέματα που απασχολούν το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Ομογένεια, μεταξύ άλλων, το ζήτημα της επαναλειτουργίας της Ι. Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, της αναστηλώσεως του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου, των κατειλημμένων ομογενειακών ακινήτων και της αναστηλώσεως Ναών στην Τρίγλια, τα Μουδανιά και σε άλλες περιοχές της Μ. Ασίας, της δημογραφικής συρρίκνωσης της Ομογένειας και των διευκολύνσεων που κρίνονται απαραίτητες για την ενίσχυσή της, καθώς και εκείνο της διενέργειας εκλογών στα μειονοτικά Βακούφια, για την ανανέωση των Εφορο-επιτροπών τους.
Σύμφωνα με την καθολική ιστοσελίδα KATHPRESS, το όψιμο ενδιαφέρον των τουρκικών αρχών για τα προβλήματα του Οικουμενικού Πατριαρχείου συνδέεται με τη «συνεχιζόμενη προσέγγιση της Άγκυρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση». Δεδομένης και της αρνητικής αντίδρασης σε όλο τον κόσμο στη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, ο Ερντογάν προφανώς πάει να παίξει πονηρά και πάλι.
Ωστόσο, αυτό θα βοηθήσει στη διατήρηση της χριστιανικής κληρονομιάς στην Τουρκία στο σύνολό της; Ο π.Claudio Monge, διευθυντής του Κέντρου Διαθρησκευτικού Διαλόγου του Τάγματος των Δομινικανών στην Κωνσταντινούπολη, παραδέχεται ότι οι σύγχρονες κοινότητες δεν μπορούν να αναζωογονήσουν κτίρια, ειδικά επειδή ο αριθμός των Χριστιανών σε αυτήν τη χώρα μειώνεται συνεχώς, και ακόμη και η εισροή προσφύγων από το Ιράκ δεν το επέστρεψε .
Σύμφωνα με τον ίδιο, ο τουρισμός μπορεί να βοηθήσει, κάτι για το οποίο όμως πρέπει να δημιουργηθούν «πολιτικές συνθήκες». Εν τω μεταξύ, ακόμη και τις ημέρες πριν από την πανδημία του κορονοϊού, ο θετικός κύκλος εργασιών του τουρκικού τουριστικού τομέα δεν συσχετίστηκε ιδιαίτερα με τη διατήρηση της χριστιανικής κληρονομιάς. Και η πρόθεση των τουρκικών αρχών να κερδίσει πόντους στα μάτια της ΕΕ κάνοντας παραχωρήσεις στο Οικουμενικό Πατριαρχείο επηρεάζει μόνο ένα μέρος εκκλησιών και μοναστηριών. Σε αυτήν την περίπτωση οι ειδικοί αναλυτές εκτιμούν πως η Άγκυρα θα μπορούσε να ξεκινήσει διάλογο με τη Μόσχα. Η Ρωσία έχει μια θετική εμπειρία στην αποκατάσταση ιστορικών μνημείων στη Μέση Ανατολή. Επομένως, οι ρωσο-τουρκικές συμφωνίες για καταρρέουσες εκκλησίες και τα μοναστήρια μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση της χριστιανικής κληρονομιάς στην Τουρκία.
