Του Άγγελου Ρούσσου
Είναι από μόνη της μια πιθανή ουκρανική αυτοκεφαλία πυλώνας για την εδραίωση της ειρήνης;
Σε χθεσινό άρθρο αναρωτηθήκαμε και αναλύσαμε ποσους πραγματικά ενδιαφέρει η ουκρανική αυτοκεφαλία χαρτογραφώντας το θρησκευτικό προφιλ των Ουκρανών πιστών.
Σήμερα θα δούμε αν η σημερινή Ουκρανία είναι έτοιμη για μια αυτοκέφαλη Εκκλησία.
Καταρχάς κάποιοι αναλυτές συγκρίνουν την σημερινή κατάσταση με αυτήν της Ορθόδοξης Εκκλησίας Τσεχίας και Σλοβακίας η οποία έλαβε το αυτοκέφαλο του Πατριαρχείου της Μόσχας πίσω στο 1951. Το Φανάρι αυτό το αυτοκέφαλο δεν το αναγνωρίζε σχεδόν μισό αιώνα, και μόνο το 1998 εξέδωσε δικό του Τόμο, και στη συνέχεια όπως καταγγέλεται από γνωρίζοντες πράγματα και καταστάσεις οι εκπρόσωποι της Κωνσταντινούπολης συμπεριφέρονταν στο κανονικό έδαφος της Τσεχικής εκκλησίας σαν στο σπίτι τους. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι η υποθετική ουκρανική αυτοκέφαλη εκκλησία θα οδηγήσει στην ίδια κατάσταση.
Ο γνωστός θεολόγος Ciril Hovorun, πρώην υπάλληλος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας, που διδάσκει σήμερα σε πολλά δυτικά πανεπιστήμια, δήλωσε πρόσφατα σε πολυπληθές ακροατήριο σε δημόσια διάλεξη στο Κίεβο: «Το κύριο πράγμα για τους πολιτικούς είναι να πάρουν το κομμάτι χαρτί - τον Tόμο της αυτοκεφαλίας - αλλά δεν έχουν σκεφτεί τι θα κάνουν στη συνέχεια, πώς θα δημιουργήσουν μια νέα εκκλησία».
Αυτή η καινούρια εκκλησία, όπως την φαντάζεται ο Πρόεδρος Πόροσενκο, θα λειτουργήσει ως ενοποιητική δύναμη για τους ουκρανούς πιστούς και θα ανακόψει την υποτιθέμενη αντι-ουκρανική προπαγάνδα που διαδίδεται στους εκκλησιαστικούς κύκλους από το Πατριαρχείο της Μόσχας. Αλλά για να συμβεί αυτό, και τα τρία δόγματα, το καθένα με τους δικούς τους οπαδούς, θα πρέπει να συγχωνευθούν.
Αλλά η κοινότητα με τον μεγαλύτερο αριθμό ενοριτών είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας υπό την Μόσχα και έχει ήδη αρνηθεί να συμμετάσχει στη δημιουργία αυτής της νέας εκκλησίας.
Έτσι απομένουν το “Πατριαρχείο Κιέβου” και η “Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία”. "Αν όλα πάνε καλά, θα συγχωνευθούμε", λέει ο επικεφαλής τηε τελευταίας κοινότητας, ο Μητροπολίτης Μακάριος. "Και εκείνοι που αρνούνται να ενωθούν μαζί μας θα πρέπει να αποκαλούνται Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ουκρανία", δήλωσε ο Φιλάρετος με αυτοπεποίθηση.
Προφανώς, αυτό θα σημαίνει μεγάλες πρακτικές αλλαγές για την ομάδα των μελών του “Πατριαρχείου Κιέβου” και της αυτοαποκαλούμενης Ουκρανικής Αυτοκέφαλης Εκκλησίας. Ο Ορθόδοξος κόσμος αναγνωρίζει επισήμως τις εκκλησίες ως σώματα που σώζουν ψυχές και έχουν τη χάρη του Θεού. Ωστόσο, οι εκκλησίες της κανονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας πιθανότατα θα αναγκαστούν να μετονομαστούν σε "Ρωσικές Εκκλησίες στην Ουκρανία". Και η ένταξή τους θα είναι ένα κρίσιμο ζήτημα κατά τη δημιουργία μιας πραγματικής ενωμένης Εκκλησίας.
Αμφισβητούμενες για την εγγυρότητά τους δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μόνο το 13% των Ουκρανών θεωρείται ότι ανήκουν στο Πατριαρχείο Μόσχας, σε αντίθεση με το 29% που ανήκει στο Πατριαρχείο Κιέβου. Βέβαια οι πρόσφατοι εορτασμοί για την ημέρα των Ρως και η συμμετοχή στις λιτανείες αποδεικνύουν το αντίθετο...
Ποια όμως θα είναι η "Ρωσική Εκκλησία στην Ουκρανία"μετά μια πιθανή αυτοκεφαλία;
Μετά την παραλαβή του τόμου, η Ρωσική Εκκλησία στην Ουκρανία θα έχει περισσότερες εκκλησίες και μοναστήρια από την μελλοντική ενωμένη Εθνική Εκκλησία (περίπου 12.000 εκκλησίες και 200 μοναστήρια σε αντίθεση με 5.000 και 60).
“Αλλά δεν υπάρχει λόγος να πανικοβληθούμε, περίπου το 30% θα μεταφερθεί στη νέα εκκλησία μόλις φτάσει ο τόμος”, λέει η θρησκευτική σχολιάστρια Tetiana Derkach. "Ο πόλεμος στα ανατολικά και ο υβριδικός ρόλος που διαδραμάτισε σε αυτό η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει αποξενώσει πολλούς παλαιούς πιστούς της Μόσχας, οι οποίοι τώρα στράφηκαν στην «εγχώρια αγορά» και έκαναν το ακραίο βήμα να αρνηθούν να προσευχηθούν για τη Μόσχα και για τον Πατριάρχη Κυρίλλο " υποστηρίζει. Ουσιαστικά με την “μεταφορά εκκλησιών” που αναφέρει επιβεβαιώνει και τις απειλές για αρπαγή στις Λάυρες από το κράτος κλπ.
Και, προς επίρρωσιν της άποψης της Derkach, ο ιερέας της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας (Πατριαρχείο Μόσχας) π.Χορόχι Κοβαλένκο έκανε μια δήλωση, λέγοντας ότι «εμείς, οι κληρικοί και ενορίτες της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας έχουμε αρχίσει διάλογο για το τι η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας πρέπει να είναι και ποια η θέση της στην κοινωνία. Οι περισσότεροι από εμάς είναι πεπεισμένοι και σταθεροί υποστηρικτές της αυτοκεφαλίας ». Αυτή η δήλωση είναι ανοικτή για υπογραφές στο Facebook και, από τις 27 Αυγούστου, έχει συγκεντρώσει πάνω από 20 υπογραφές Ουκρανών Ορθοδόξων κληρικών και αρκετών δεκάδων μελών της εκκλησίας.
Αλλά αυτή η πρωτοβουλία δεν είναι παρά μια σταγόνα στον ωκεανό. Ο Nikolai Mitrokhin, ένας κορυφαίος ειδικός στη σύγχρονη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, διενήργησε πρόσφατα μια μελέτη πεδίου των εκκλησιών στην Ουκρανία. Γράφει ότι "ρεαλιστικά, μόνο η κοινότητα γύρω από τον Μητροπολίτη Αλεξάντρ Ντράμνικο [της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας] , καθώς και πέντε γνωστοί ιερείς του Κιέβου και 50-60 ιερείς από άλλες περιοχές της Ουκρανίας είναι έτοιμοι να λάβουν μέρος στο ενωμένο αυτοκέφαλο σχέδιο . "
"Ο πυρήνας των πιστών που συμμετέχουν σε όλες τις προσευχές λαβμάνει την κατήχηση από τους μοναχούς και τους ηγουμένους. Και αν οι ηγούμενοι λένε ότι δεν θέλουν να έχουν σχέση με αυτό, τότε οι ενορίτες τους δεν θα το δεχτούν ούτε ", καταλήγει ο Mitrokhin. "Με άλλα λόγια, οι στρατηγοί και οι αξιωματικοί, όπως ήταν - δηλαδή οι επίσκοποι και οι ιερείς - θα μεταφέρουν ευτυχώς την πίστη τους, αλλά αυτή η δύναμη θα είναι άχρηστη χωρίς τους απλούς ιερείς και τους ενορίτες».
Η πιθανή ενσωμάτωση αυτών των πιστών περιπλέκεται από δύο ακόμη ζητήματα. Το πρώτο είναι η εσωτερική αντίφαση στην ίδια την ιδέα της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας , η προσπάθεια να διατηρηθούν ταυτόχρονα τόσο η πίστη τους στην Ουκρανία όσο και η υποταγή τους στο Πατριαρχείο Μόσχας. Ο αυτοπροσδιορισμός των ενορίων και των κληρικών αυτής της ονομασίας βασίζεται στην ιδέα της πνευματικής ενότητας των «Ρως» (Ουκρανία, Ρωσία και Λευκορωσία) και το να διαχωριστεί αυτό μοιάζει με αμαρτία.
Το δεύτερο θέμα είναι η στάση του κοινού απέναντι στους πιστούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Τα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης θεωρούν τα μέλη αυτής της ονομασίας ως κάτι παρωχημένο, συνεργούς της Μόσχας, και τους κατηγορούν για έλλειψη πατριωτισμού. Αυτοί οι μη πατριώτες από την "εκκλησία της Μόσχας" συγκρίνονται με τους.... πραγματικούς πατριώτες του “Πατριαρχείου Κίεβου”.
Η ουκρανική κοινωνία, η οποία έχει συνηθίσει τα τελευταία να βρίσκεται σε κάθε είδους πόλεμο με τη Ρωσία, έχει την επιθυμία να έχει τη δική της Ορθόδοξη Εκκλησία, ανεξάρτητη από τη Ρωσία. Δεν είναι λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι ο πρόεδρος και η πολιτική ελίτ εκμεταλλεύονται το ζήτημα του Τόμου. Αν, τελικά, η Ουκρανία λάβει αυτό το μαγικό κομμάτι χαρτί, αυτό μπορεί να μετατραπεί σε ψήφους στις εκλογές.
Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι το αίτημα του Τόμου έχει-όπως αναφέραμε και στο χθεσινό άρθρο- λιγότερη σχέση με τους ασκούμενους πιστούς απ 'ό, τι με τους "περαστικούς" και άλλους ανθρώπους για τους οποίους η εκκλησία είναι πρωτίστως σημαντικό μέρος της ουκρανικής εθνικής τους ταυτότητας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν υπάρχει ενδιαφέρον για το τι θα συμβεί μετά την άφιξη του Τόμου, πώς θα δημιουργηθεί μια νέα εκκλησιαστική δομή και πώς θα ενσωματωθούν σε αυτήν τα μέλη των διαφόρων κοινοτήτων. Το κύριο πράγμα, τελικά, είναι να δημιουργηθεί ένα σύμβολο: Ανεξάρτητη Ενωμένη Εθνική Ουκρανική Εκκλησία - πατριωτική και αναγνωρισμένη από την Ορθοδοξία σε όλο τον κόσμο.
Υπό τις σημερινές συνθήκες, όμως, αυτή η ενωμένη εκκλησία είναι πολύ απίθανο να είναι πραγματικά ενωμένη. Οι ενεργοί πιστοί, οι οποίοι ανήκουν κυρίως στο Πατριαρχείο της Μόσχας, δεν θα συμμετάσχουν. Με αυτή την έννοια, η ενωμένη εθνική εκκλησία - αν λάβει τον Τόμο - θα είναι απλώς μια συμβολική νίκη για τους πατριώτες «πατέρες της εκκλησίας» της Ουκρανίας.
