Μαρτυρικές μορφές της Ιερωσύνης στη Βόρειο Ήπειρο που έζησαν τον διωγμό του Χότζα
Οι περισσότεροι δεν ευτύχησαν να ξανακούσουν τον ήχο της καμπάνας
(αφιέρωμα της εφημερίδας ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ το 2006)
Οι σεβάσμιες ιερατικές μορφές από το χώρο της Βορείου Ηπείρου, που θα παρουσιάσουμε εν συντομία παρακάτω, έζησαν τoν διωγμό της Ορθόδοξης πίστης από το αθεϊστικό καθεστώς του Χότζα. Πέθαναν πονεμένες, κυρτωμένες και λευκασμένες από τα μαρτύρια, χωρίς να προδώσουν «τα ιερά και τα όσια». Τις σκεπτόμαστε και κυλάει από το μέτωπό μας αιμάτινος ιδρώτας.
Κάποιοι απ’ αυτούς τους ιερείς, λίγοι, πρόλαβαν και χάρηκαν την ανάσταση της Εκκλησίας της Αλβανίας με τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο. Και ξαναλειτούργησαν ύστερα από μισό περίπου αιώνα! Η χάρη του Θεού τους έδωσε αυτή την μεγάλη τιμή. Τι και αν δεν είχαν ούτε καλυμμαύχι, ούτε ράσο, ούτε άμφια. Εκείνο που τους έδινε αξία και έκανε ευπρόσδεκτη την προσφορά τους στο θείο Θυσιαστήριο ήταν οι αρετές που τους συνόδευαν. Και κυρίως η υπομονή και η σταθερή προσκόλληση στην Εκκλησία του Χριστού. Έκλεισαν τα μάτια τους, μονολογώντας: «Διήλθομεν δια πυρός και ύδατος και εξήγαγες ημάς εις αναψυχήν».
Οι περισσότεροι, όμως, αποσχηματισμένοι κληρικοί δεν ευτύχησαν να ξανακούσουν τον γλυκό ήχο της καμπάνας. Έσβησαν μαραμένοι σαν το κερί που λιώνει, μετά από μια μακροχρόνια και εξαντλητική ταλαιπωρία. Ή ταξίδεψαν στον άλλο κόσμο καταπληγωμένοι από τα μαχαίρια και τα ξίφη των αρνητών της πίστης.
π. Κων/νος Βόσδος
Γεννήθηκε το 1902 στην Κοσοβίτσα. Ο πατέρας του ήταν ιερέας και έτσι ανατράφηκε σε θρησκευτικό περιβάλλον, που του καλλιέργησε την αγάπη του για το Χριστό. Τελείωσε το σχολαρχείο στην Ελλάδα και μετά το θάνατο του πατέρα του χειροτονήθηκε, το 1942, ιερέας. Υπηρέτησε με ζήλο στα χωριά Κοσοβίτσα, Σωφράτικα, Σελειό και Κλεισάρι. Η Μητρόπολη Αργυροκάστρου, αναγνωρίζοντας και επαινώντας το έργο του, του απένειμε τον τίτλο του Σταυροφόρου και τον όρισε ηγούμενο της μονής Αγίας Τριάδας Πέπελης, την οποία αναστήλωσε. Ο αγώνας και η αγωνία του για τη διατήρηση της ορθόδοξης πίστης, έστρεψε το αθεϊστικό καθεστώς εναντίον του. Κατηγορήθηκε, φυλακίστηκε στα Τίρανα για δέκα έξι μήνες και βασανίστηκε απάνθρωπα. Καταδικάστηκε σε θάνατο ως προδότης της Αλβανίας και εκτελέστηκε στις 30-9-1964 σε άγνωστο μέχρι σήμερα τόπο.
π. Mιχάλης Γκίγκας
Γεννήθηκε το 1900 στο Ζερβάτι. Μορφώθηκε εκκλησιαστικά από το δάσκαλο θείο του και το 1935 χειροτονήθηκε ιερέας. Βασανίστηκε πολλές φορές, καθώς θεωρούνταν ύποπτος. Κοιμήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου του 1978.
π. Στέφανος Γκούλιος
Γεννήθηκε στο Λάμποβο του Σταυρού. Το 1950 χειροτονήθηκε ιερέας.Υπηρέτησε στο χωριό του μέχρι το 1967, οπότε αποσχηματίστηκε. Από τότε και ως την ημέρα του θανάτου του έμεινε εσώκλειστος στο σπίτι του.
π. Θεόδωρος Γούλης
Γεννήθηκε το 1885 στη Σωτήρα και τελείωσε το σχολαρχείο. Όταν ενηλικιώθηκε χειροτονήθηκε ιερέας και διακόνησε σε πολλά χωριά, όπως Καλογορατζή, Γλύνα, Γράψη, Σωτήρα και Κοσοβίτσα. Στις 28 Οκτωβρίου του 1947 συνελήφθη για αντικαθεστωτική δράση και καταδικάστηκε σε 20 χρόνια φυλακή. Αφού τον περιέφεραν σε διάφορα στρατόπεδα, όπου βασανιζόμενος απάνθρωπα βίωσε στο πετσί του τον πόνο και τη φρίκη, τον έκλεισαν στις σκληρές φυλακές του Μπουρέλι, που έχουν χαρακτηρισθεί «μαρτυρικό φέρετρο». Εκεί άφησε την τελευταία πνοή του και τον έθαψαν σε άγνωστο μέχρι τώρα σημείο.
π. Κων/νος Δημητρίου Δέδης (Ντέντης)
Γεννήθηκε στο Καλέζ Αργυροκάστρου, όπου τελείωσε το δημοτικό σχολείο. Χειροτονήθηκε ιερέας το 1950 και υπηρέτησε σε χωριά της περιοχής Λιντζουριάς (Νόκοβο, Μίνγκουλη, Δοξάτι, Κεστοράτι κ. ά.).
Μέχρι την ημέρα του θανάτου του, στις 18 Σεπτεμβρίου 1972, δεν πρόδωσε την Ορθοδοξία και την αποστολή του και με θάρρος και σθένος διακόνησε το ποίμνιό του. Τελούσε κρυφά τα μυστήρια και πέθανε με την πίστη και την ελπίδα ότι μια ημέρα θα ξανανοίξουν οι εκκλησίες. Όπως κι έγινε.
π. Γεώργιος Ζάρος
Γεννήθηκε το 1920 στο χωριό Βουλιαράτες. Τελείωσε το γυμνάσιο Δελβίνου με αλληλογραφία. Εργάσθηκε ως δάσκαλος στο χωριό Βοδίνο, αλλά απολύθηκε για ιδεολογικούς λόγους. Το 1952 χειροτονήθηκε διάκονος και τον επόμενο χρόνο πρεσβύτερος. Υπηρέτησε στα χωριά Σωτήρα (1953-1960), Επισκοπή και Γλύνα (1960-1967). Αφού αποσχηματίστηκε το 1967 δούλεψε στα αρδευτικά έργα του Δροπολίτικου κάμπου. Έκανε, αμέσως μόλις έπεσε το τυραννικό καθεστώς, θεία λειτουργία στην Αλβανία.
Το ημερολόγιο έδειχνε 25-12-1990, ημέρα των Χριστουγέννων, και στο ναό του Αγίου Αθανασίου Βουλιαρατίου ακούσθηκε το «Χριστός γεννάται· δοξάσατε». Koιμήθηκε τον Αύγουστο του 2006.
π. Νικόλαος Καρκασίνας
Γεννήθηκε το 1900 στο Βαγγαλάτι των Αγ. Σαράντα. Αφού σπούδασε στο ιεροδιδασκαλείο Βελλά, διορίστηκε δάσκαλος στο χωριό του. Για 17 χρόνια ήταν δάσκαλος και ιεροψάλτης και βοηθούσε τον ιερέα του χωριού του π. Ζήση Τσάκα. Ακολούθως χειροτονήθηκε ιερέας από τον Μητροπολίτη Αργυροκάστρου Παντελεήμονα Κοτόκο. Υπηρέτησε στο ναό Αγ. Τριάδας Τσιφλικιού και ως αρχιερατικός επίτροπος Δελβίνου μέχρι το 1967. Ο αποσχηματισμός του, του προκάλεσε μεγάλη θλίψη και στενοχώρια, με συνέπεια να κοιμηθεί ένα έτος μετά.
Ο ιερέας Νικόδημος Καρκασίνας (εγγονός του παπα-Νικόλα), που τότε ήταν 9 ετών, διηγήθηκε την πίκρα του παππού του για το κλείσιμο των εκκλησιών, όπως σαν παιδί την αντιλήφθηκε: «… Ήμουν στο Δέλβινο μαζί με τον πατέρα μου. Το μεσημέρι ο παππούς έλαβε ένα τηλεγράφημα από τον Μητροπολίτη Αργυροκάστρου και ήταν πολύ ανήσυχος. Η γιαγιά (παπαδιά) και ο πατέρας μου τον ρωτούσαν τι του συνέβαινε. Το ίδιο βράδυ κράτησε στο γραφείο του τον πατέρα μου. Του αποκάλυψε ότι την επομένη θα είχαν σύναξη όλοι οι ιερείς της περιφερείας του, θα ερχόταν ο Δεσπότης να εφαρμόσει μια εντολή του Χότζα για το κλείσιμο των εκκλησιών».
π. Σταύρος Κυριαζάτης
Εφημεριος Λαζάτι - ¨Αγ.Σαράντα Β. ¨Ηπείρου
Εγεννήθη ο 1895 στο χωριό Λαζάτι Αγίων Σαράντα. Από μικρός αγάπησε την εκκλησία και την διακονούσε κοντά στον ιερέα του χωριού. Το 1937, μεστωμένος πια, ζήτησε να την υπηρέτηση ως ιερεύς. Τον χειροτόνησε ο επίσκοπος Αργυροκάστρου Παντελεήμων Κοτόκος. Έκανε στο Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο της Ι. Μητροπόλεως Γηρομερίου Φιλιατών και Φωτικής ( Θεσπρωτίας ) με δάσκαλο τον Θεόδωρο Παπανίκα. Υπηρέτησε τα χωριά Λειβαδιά, Καλτσάτι και άλλα της περιοχής. Τελείωσε το εξατάξιο δημοτικό σχολείο στο Λαζάτι. Τότε είχε πολλά παιδιά.
Στη συνέχεια μέχρι το 1967, κάπου 32 χρόνια, υπηρετούσε όλα τα χωριά της περιοχής. Δεν πληρωνόταν με χρήματα αλλά ο, τι του έδινε ο κόσμος.
Μετά την κήρυξη του νόμου αθεΐας από το καθεστώς Χότζα ο δεσπότης Δαμιανός Κοκονέσης, πρώην παρτιζάνος αξιωματικός και μέλος του Κομμουνιστικού κόμματος Αλβανίας, παντρεμένος, με παιδιά που σήμερα ζουν στο Αργυρόκαστρο , συγκάλεσε σύναξη των ιερέων. Τους διέταξε να αποσχηματιστούν. Τους πήρε τα ράσα και τους έστειλε στα χωριά τους. Όταν ήλθε στο χωριό του ο π. Σταύρος Κυριαζάτης χωρίς τα ράσα ήταν «σαν να του έγινε η κηδεία του» από το κλάμα και την πικρία του.
Δεν τον γνωρίσαμε,διηγείται σήμερα ο υιός του π. Γρηγόριος Κυριαζάτης. Μαζεύτηκαν όλοι οι συγγενείς .
-Γνωρίζω για τον Δαμιανό Κοκονέση τι επίσκοπος ήταν (είπα στον παπά – Γρηγόρη).
- Ναι, Δεσπότης πού κυκλοφορούσε με το πιστόλι παπά Λευτέρη.
- Ναι, ναι… ήταν από το Πόγραδετς.
-Η οικογένειά του ακόμη σήμερα βρίσκεται στο Αργυρόκαστρο και είναι πολύ καλά.
- Έζησε πολλά χρόνια ο πατέρας μου και έζησε τρείς εποχές.
Μετά το 1990 ξαναλειτούργησε στο χωριό του. Πέρασε πολλά βάσανα αμολόγητα παπα-Λευτέρη. Τι να πρωτοθυμηθούμε;
- Υπηρέτησε φυλακή ο πατεράς σας , παπα- Γρηγόρη;
- Όχι, ήταν ήδη 72 χρονών γέρος το 1967. Η οικογένειά του υπέφερε πολλά , τόσο τα παιδιά του όσο και τα εγγόνια του. Έχω γιό μεγάλο 50 και χρονών παπα- Λευτέρη, τον Κώστα. Μπήκε 11 χρόνια φυλακή γιατί είχε στίγμα από τον παππού του πού ήταν παπάς και ο άλλος ο παππούς του , από την γυναίκα μου, ήταν εθνικιστής και ήταν αντάρτης στο Ζέρβα. Μετά την επικράτηση του κομμουνισμού στην Αλβανία εκείνος δραπέτευσε στην Ελλάδα. Εγώ ως πατέρας του Κώστα και επειδή ήμουνα υιός του παπα Στάυρου με δικάσαν πέντε χρόνια εξορία με την θυγατέρα μου …στο Τομόρ Βερατίου όπου εργάστηκα καταναγκαστικά έργα μαζί της. Τραβήξαμε πολλά. Τι να πρωτοθυμηθούμε; Τους εξευτελισμούς, τις ειρωνείες , τις διαπομπεύσεις, τις ανακρίσεις, τους ξυλοδαρμούς , τί … τι…
-Θέλω ένα γεγονός για τον μακαριστό πατέρα σας παπα- Γρηγόρη.Αν έκανε μυστήρια, ιεροπραξίες γενικά.
- Ναι, έκανε. Έκανε κρυφά σε πολύ δικούς μας ανθρώπους με κάθε προφύλαξι. Όχι φυσικά σε εκκλησίες αλλά σε σπίτια. Τον Ι. Ναό Αγίας Παρασκευής τον είχαν αποθήκη και ως το τέλος του 1991 πού τον παραλάβαμε ήταν ερείπιο.
Άν και το 1991 είχε βαθιά γεράματα, ήδη 95 χρονών, έβαλε τα θεμέλια καινούργιου Ιερού Ναού Αγίας Παρασκευής με την βοήθεια της μητέρας Εκκλησίας της Ελλάδος. Βοήθησε συγκεκριμένα η Ι. Μητρόπολις Ν. Σμύρνης.
- Πατέρα Γρηγόριε ιερουργούσε κρύφα ο πατέρας σας;
- Ναι, αλλά κρυβόταν από όλους και από εμένα για να μην μας μπλέξει. Έκανε πολλά σε δικούς του ανθρώπους ( συνέχεια ομιλίας στην κασέτα) πού είχε την εμπιστοσύνη και θρήσκευαν. Ξέρεις ότι και οι δικοί μας δεν θρήσκευαν όλοι.
-Δεν τον πρόδωσαν αλήθεια γιατί έκανε ιεροπραξίες τον μακαρίτη παπά-Σταύρο?
- Δεν πρέπει να πω τέτοια πράγματα (καταλαβαίνουμε, τα ευκόλως εννοούμενα παραλείπονται).
- Δεν θα πούμε ονόματα.
-Θα ήθελα να με ρωτήσετε ο, τι άλλο. Που να θυμηθώ και εγώ τόσα που περάσαμε. Και για μένα να σου είπω αλλά δεν αξίζει.
-Εσείς που είστε παιδιά του παπά- Σταύρου δεν είχατε επιπτώσεις, κυρώσεις από το καθεστώς Χότζα;
- Εγώ είμαι μοναχογιός και τρείς αδελφές ακόμη. Όχι μόνο σε εμάς αλλά και στα εγγόνια του υπήρχαν επιπτώσεις.Ο γιός μου, όταν έγινε 22 χρονών ηλικία ζητούσε ναρθεί στην Ελλάδα να ιδή τον παππού του τον άλλον που σας είπα ότι ήταν παλαίμαχος στην αντίστασι με τον Ε.Δ.Ε.Σ. Συνελήφθηκε και δικάστηκε 11 χρόνια φυλακή και τα έκανε μέσα όλα εξ ολοκλήρου. Τώρα βρίσκεται αυτού στην Αθήνα με την οικογένεια του.
- Ο μακαρίτης ο παπά- Σταύρος δεν πήγε καθόλου φυλακή;
- Ω! Την εποχή εκείνη που επιβλήθηκε αθεϊα (το 1968) γελοιοποιήθηκε σε όλα τα χρονιά.
- Γιατί; Με ποια δικαιολογία;
- Μια Πασχαλιά, μεγάλη εβδομάδα ήταν. Μάζεψαν δύο χωριά που ήταν εδώ κοντά σε λαϊκή συνέλευση και τους διάβασαν ένα κατηγορητήριο. Του λένε: εδώ Σταύρο κτύπησες την καμπάνα αλλιώς για να θυμίσεις στους συντρόφους την παλιά συνήθεια ναρθούν στην εκκλησία. Θέλεις να μας καταστρέψεις το λαό και την πρόοδο . Σου δώσαμε την ευκαιρία επειδή είχες μεγάλη ηλικία (ήταν 72) ετών να μην πας φυλακή (επειδή ήταν παπάς και μόνο αυτό εννοούν). Σήμερα εσύ είσαι αχάριστος στο κόμμα.
- Μα τι έκανε;
Ο παπά Σταύρος την Μεγάλη Παρασκευή.
- Του είχαν αναθέσει να κτυπάει την καμπάνα το πρωϊ να πηγαίνουν στην δουλειά οι άνθρωποι. Το βράδυ έκανε πάλι το ίδιο. (Ήθελαν να τον γελοιοποιούν. Εκείνος προτίμησε να κτυπάει την καμπάνα αρκεί να την ακούν οι άνθρωποι άσχετα που την χρησιμοποιούσε διαφορετικά το κόμμα).
Την Μεγάλη Παρασκευή δεν βάσταξε τέτοια ημέρα ο παπά-Σταύρος και χτύπησε πένθιμα την καμπάνα υπενθυμίζοντας την σταυρωμένη Παρασκευή. Αυτό ήταν όλο και τον γελοιοποίησαν σε δύο χωριά και του επέβαλαν κατ’ οίκον περιορισμό, φυλακίστηκε στο ίδιο του το σπίτι και απαγορευόταν να του μιλούν οι άλλοι.
- Εσύ υπέφερες παπά Γρηγόρη;
Τα παιδιά και τα εγγόνια του παπά – Σταύρου στη φυλακή
- Έ! Και εγώ πήγα φυλακή 5 χρόνια στο Τομόρι στην κεντρική Αλβανία μαζί με την κόρη μου την μεγάλη.
- Γιατί παπά – Γρηγόρη; με ποια κατηγορία
-Απλώς επειδή ήμουν Έλληνας, γιός του παπά-Σταύρου και είχα πεθερό που διέφυγε στην Ελλάδα έψαχναν αιτία.
-Έκανα ένα γαμπρό στην κόρη μου. Δίκασαν το γαμπρό μου ότι είχε ελληνικά αισθήματα και τον έστειλαν στην φυλακή. Εγώ επειδή προστάτεψα και συμπαραστάθηκα στην κόρη μου δικάστηκα μαζί με την κόρη μου πέντε χρόνια στο Τομόρι σε κολχόζ στις αγροτικές φυλακές. Την υπηρέτησα στην εξορία όλη με το κορίτσι μου πέντε χρόνια.
- Σήμερα είναι παντρεμένη.
- Ναι έχει τέσσερα παιδιά και τώρα είναι στην Αθήνα
- Εσύ ήσουνα παντρεμένος όταν πήγες φυλακή;
- Ναι το 1975-1980 πήγα φυλακή ήμουνα μεγάλος στην ηλικία.
- Τα παιδιά τα άλλα που ήταν;
- Ήταν πίσω μόνα τους με την μητέρα μόνον.
-Για τον μακαρίτη τον παπά-Σταύρο θυμάσαι άλλα γεγονότα έτσι με την καμπάνα. Τι έγιναν οι ιερατικές του στολές; Τα ιερά του βιβλία τι έγιναν;
-Ήρθε μια επιτροπή από το κόμμα. Του λένε «δείξε μας που έχεις τα εκκλησιαστικά βιβλία και τα εκκλησιαστικά ρούχα σου;» Τι να έκανε ξέρεις πόσο δύσκολα ήταν. Τους έδειξε το σεντούκι που ήταν μέσα όλα. Εκείνοι μόλις τα είδαν τα άρπαξαν και πήγαν έξω από την εκκλησία και τα έκαψαν όλα. Εκείνος κάθισε σε μία άκρη και οδυρόταν, έκλαιγε απαρηγόρητα. Το θυμάμαι σαν τώρα.. Του έμεινε κάπου αλλού είχε ένα ιερατικό, ένα σταυρό αγιασμού αυτά του είχαν μείνει αυτά έχω εγώ σήμερα κειμήλια.
- Μέσα σ’ αυτήν την επιτροπή είχε Έλληνες Βορειοηπειρώτες;
- Όλοι ήταν Έλληνες Δυστυχώς αυτοί ήταν χειρότεροι από τους άλλους.
- Σήμερα αυτοί που είναι; Τα παιδιά τους που είναι, τι λένε;
-Ω! Είναι καλύτερα από τ’ εμάς αυτοινοί. Αυτού στην Αθήνα το παίζουν πατριώτες.
- Δυστυχώς εμείς δεν γνωρίσουμε τι ήταν ο ένας και τι ο άλλος και έτσι….
- Πιο καλύτερα ας τους κρίνει ο Θεός και αυτούς και εμάς.
- Ο πατέρας σας ήξερα καλά τα αλβανικά;
-Όχι, όχι, δεν καταλάβαινε τα αλβανικά αυτός. Τότε εδώ είχαν σχολεία δεν μιλούσαν καθόλου εδώ στα χωριά αλβανικά.
-Πάτερ Γρηγόριε, να σας διαβάσω λίγο ποιους ιερείς βρήκα σε όλη την επικράτεια της Αλβανίας που επέζησαν του καθεστώτος του Χότζα.
-Να σας δώσω, πάτερ Ελευθέριε, το τηλέφωνον της Ι. Μητροπόλεως Αργυροκάστρου μήπως βρεις και άλλους.Επίσης το τηλέφωνον της Ι. Μητροπόλεως Βερατίου, Αυλώνος και Κανίνις και μήπως έχει και εκεί. Εκεί νομίζω υπάρχει ένας παπά – Βαγγέλης.
- Σας ευχαριστώ, πατέρα Γρηγόριε, για όλα. Κάνουμε ένα ευλαβικό μνημόσυνο, εγώ σαν ένας απλός χριστιανός και εσείς ως υιός, σήμερα στον πατέρα Σταύρο Κυριαζάτη που τόσα πολλά υπέφερε από το κομμουνιστικό καθεστώς της Αλβανίας από το 1945-1990.
π. Δημήτριος Λέκκας
Γεννήθηκε στο Κούδεσι από ιερατική οικογένεια. Και ο παππούς του Λεωνίδας και ο πατέρας του Αριστείδης ήταν ιερείς. Η οικογένειά του έχαιρε του σεβασμού και της εκτιμήσεως όλων των κατοίκων της περιοχής της Χιμάρας.
Τελείωσε το σχολείο στην Πάτρα και σε ηλικία 30 ετών χειροτονήθηκε ιερέας από το Μητροπολίτη Αργυροκάστρου Παντελεήμονα Κοτόκο. Ο Θεός επέτρεψε να μαρτυρήσει στην χαραυγή του αθεϊστικού καθεστώτος, που επεδίωξε την εξόντωση των ιερέων, δασκάλων και διανοουμένων, καθώς φοβόταν ότι θα υπέσκαπταν τά θεμέλιά του.
Τον Απρίλιο του 1944 ο παπα-Δημήτρης λειτουργούσε στο ναό του χωριού του. Ξαφνικά εισέβαλαν μέσα τέσσερεις παρτιζάνοι και τον άρπαξαν ντυμένο με τα άμφια. Η σύζυγός του, τα ανήλικα τέκνα του και οι πιστοί που παρακολουθούσαν τη θεία λειτουργία, ανησύχησαν έντονα. Μετά από λίγες ώρες τουφεκίστηκε με την κατηγορία του κατασκόπου και εχθρού του λαού σ’ ένα βαθύ λάκκο τουχωριού του. Οι συγγενείς του πήραν το πτώμα του και το έθαψαν χωρίς νεκρώσιμη ακολουθία.
Η οικογένειά του κυνηγήθηκε έως την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος.
