Του Μάνου Χατζηγιάννη
Νέα διάσταση στην κόντρα Φαναρίου-Μόσχας για το ουκρανικό ζήτημα έδωσε χθες με δηλώσεις του ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος
την στιγμή μάλιστα που η παγκόσμια Ορθοδοξία αναμένει εναγωνίως την επίσκεψη αντιπροσωπείας του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην ρωσική προωτεύουσα προκειμένου να τεθεί επί τάπητος το θέμα που διχάζει τους δύο ισχυρούς πόλους της Ορθόδοξης Χριστιανοσύνης.
«Ας μη λησμονώμεν ότι ουδέποτε η Κωνσταντινούπολις εξεχώρησε διά Πράξεώς τινος το έδαφος της Ουκρανίας εις οιονδήτινα παρά μόνον το δικαίωμα της χειροτονίας ή της μεταθέσεως του Μητροπολίτου Κιέβου εις τον Μόσχας υπό τους όρους να εκλέγεται (ο Κιέβου) υπό Κληρικολαικής Συνελεύσεως και να μνημονεύη τον Οικουμενικόν Πατριάρχην. Ακούσατε τι σχετικώς αναφέρεται εις τον Τόμον της αυτοκεφαλίας με την οποίαν εδωροφόρησεν η Μήτηρ Εκκλησία την Εκκλησίαν Πολωνίας: «γέγραπται γαρ ότι η από του καθ΄ημάς Θρόνου αρχική απόσπασις της Μητροπόλεως Κιέβου και των εξ αυτής εξαρτωμένων Ορθοδόξων Εκκλησιών Λιθουανίας και Πολωνίας και η προσάρτησις αυτών τη Αγία Εκκλησία Μόσχας ουδαμώς συνετελέσθη συμφώνως ταις νενομισμέναις κανονικαίς διατάξεσιν, ουδ’ ετηρήθησαν τα συνομολογηθέντα περί πλήρους εκκλησιαστικής αυτοτελείας του Μητροπολίτου Κιέβου», φέροντος τον τίτλον Εξάρχου του Οικουμενικού Θρόνου…» ανέφερε ο κ. Βαρθολομαίος και άνοιξε πολλές συζητήσεις!
Γενικά το Φανάρι έχει ...περίεργες απόψεις περί των Εξάρχων του Οικουμενικού θρόνου και αυτό φάνηκε και πριν από μερικούς μήνες όταν ο καθηγητής Πανώτης χαρακτήρισε “Έξαρχο” και τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος.
Αλλά εν προκειμένω στο ουκρανικό ζήτημα η κατάσταση περιπλέκεται.
Αυτό που συμβαίνει σήμερα με το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα παραπέμπει σε όσα συνέβησαν περίπου πριν από έναν αιώνα με την Πολωνία.
Το 1924, λοιπόν, μια παρόμοια κατάσταση σημειώθηκε στην Πολωνία και οδήγησε σε μεγαλύτερη διαίρεση.
Γιατί η Πολωνική Ορθόδοξη Εκκλησία ήθελε αυτοκεφαλία
Η ιστορία της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Πολωνία ξεκίνησε τον 10ο αιώνα, όταν ιδρύθηκε η πρώτη μητρόπολη στις σλαβικές περιοχές στα ανατολικά σε μια χώρα που έβριθε από Ρωμαιοκαθολικούς. Επομένως, εδώ και αιώνες η Ορθοδοξία βίωσε την καταπίεση και έπρεπε να υπερασπιστεί την πίστη δημιουργώντας νέα μοναστήρια και αδελφότητες. Μετά τις διαιρέσεις της Πολωνίας τον 18ο αιώνα, οι ανατολικές περιφέρειες που κατακτήθηκαν από τη Ρωσική Αυτοκρατορία υπήχθησαν στη δικαιοδοσία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μετά την αναζωογόννηση του ενοποιημένου πολωνικού κράτους το 1918, έγινε προσπάθεια να δημιουργηθεί η ανεξάρτητη πολωνική ορθόδοξη εκκλησία στα εδάφη της δυτικής Λευκορωσίας και της περιοχής της Volhynia της Ουκρανίας.
Το 1923, ο Διονύσιος ( Dionizy Valedinsky) έγινε Μητροπολίτης της Εκκλησίας και ο πρωταρχικός του στόχος ήταν να υπερασπιστεί την Ορθοδοξία στην Πολωνία υπό το πρίσμα της πίεσης των αρχών που επιδίωξαν να ελέγξουν την εκκλησία. Όταν ο Πατριάρχης Μόσχας Τύχων απελευθερώθηκε από τη φυλακή τον Νοέμβριο του 1923, ο Ντιόνιζι του απήθυνε έκκληση για αυτοκεφαλία. Μετά από μια σειρά αντιδράσεων η σοβιετική κυβέρνηση κατηγόρησε τις πολωνικές αρχές για παρεμβάσεις στις εκκλησιαστικές υποθέσεις και αργότερα ο Πατριάρχης Τύχων αρνήθηκε να χορηγήσει την αυτοκεφαλία. Αυτό έκανε τον Διονύσιο να στρέψει το βλέμμα του στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Β 'επανεξέτασε την έκκληση της Πολωνικής Συνόδου υποστηριζόμενης από τη Βαρσοβία, με σκοπό μια Ορθόδοξη Εκκλησία που δεν θα ελέγχεται από τη Μόσχα και στις 13 Νοεμβρίου 1924 χορήγησε τον τόμο της αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Πολωνίας. Από τότε η πολωνική εκκλησία είναι γνωστή με την διεθνή επωνυμία "Polish Autocephalous Orthodox Church".
Το ίδιο σκηνικό
Κατά συνέπεια μπορεί εύκολα κάποιος να κάνει τους παραλληλισμούς: το κράτος επιδιώκει την ανεξαρτησία του από τη Μόσχα και μεταβαίνει στην Κωνσταντινούπολη και την αποκτά (;) χωρίς αναγνώριση από τη Μόσχα. Ο λόγος για την απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου φαίνεται να είναι ο ίδιος με αυτόν πριν από εκατό χρόνια, σύμφωνα με τους Ρώσους.
Η Μόσχα θεωρεί αντικανονικό το γεγονός πως το Οικουμενικό Πατριαρχείο διεκδίκησε από το ρωσικό Πατριαρχείο τη μεταφορά της Μητρόπολης Κιέβου (η οποία ήταν μέρος της Πολωνίας) υπό τη δικαιοδοσία του. Πιθανότατα, ένας ενδεχόμενος τόμος αυτοκεφαλίας για την Ουκρανία θα βασίζεται στους ίδιους λόγους.
Ωστόσο, υπάρχουν επίσης ορισμένα σημεία που καθιστούν τις δύο περιπτώσεις διαφορετικές. Καταρχάς, σύμφωνα με την ιστορία η έκκληση για την πολωνική αυτοκεφαλία έγινε μετά από συμφωνία. Πριν από αυτό, τρεις Επίσκοποι που διαφώνησαν με την απόφαση της Συνόδου εγκατέλειψαν τη χώρα, οπότε δεν υπήρχε διαχωρισμός μεταξύ των πιστών και των ιεραρχών. Εν τω μεταξύ, η σημερινή Ουκρανία είναι στο κατώφλι ενός διεθνορθόδοξου πολέμου μεταξύ των λαϊκών των Ορθοδόξων Εκκλησιών της Ουκρανίας του "Πατριαρχείου Κίεβου” και της Μόσχας. Η απέλαση χιλιάδων κληρικών- διαφωνούντων θα είναι προφανώς μια αδύνατη κίνηση.
Δεύτερον, η ιεραρχία της Πολωνικής Εκκλησίας του 1924 είχε κανονικοποιηθεί σε αντίθεση με τον ουκρανικό κλήρο. Απαραίτητη διευρκίνιση είναι επίσης πως στις αρχές του προηγούμενου αιώνα δεν υπήρχε κάποια διαδικασία χορήγησης αυτοκεφαλίας, εν αντιθέσει με σήμερα που δεν μπορεί να ανακηρυχθεί μονομερώς αυτοκεφαλία.
Και τελικά τι έγινε στην Πολωνία; Δυστυχώς είναι ιστορικά καταγεγραμμένο πως μετά την απόφαση του Πατριάρχη Γρηγορίου για την πολωνική αυτοκεφαλία υπήρξαν σοβαρές επιπτώσεις.
Η αυτοκεφαλία έφερε βίαιες καταστολές κατά της Ορθοδοξίας στην Πολωνία. Πολλοί ορθόδοξοι ναοί καταλήφθηκαν από τους Ρωμαιοκαθολικούς, ενώ δεκάδες από αυτούς καταστράφηκαν.
Υπάρχει το ενδεχόμενο να δούμε παρόμοια φαινόμενο στην Ουκρανία, ειδικά με την δεδομένη δράση των Ουνιτών;
Εν κατακλείδι μετά από χρόνια βίαιων συγκρούσεων, η Πολωνική Ορθοδοξία επέστρεψε υπό τη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας. Σύμφωνα με εκκλησιαστικούς αναλυτές όταν η Σοβιετική Ένωση ανέκτησε τον πολιτικό έλεγχο της Πολωνίας το 1948, η Πολωνική Ορθόδοξη Εκκλησία παραιτήθηκε από τον Τόμο του 1924 και τον αντικατέστησε με τον Τομό της αυτοκεφαλίας από τον Ρώσο Πατριάρχη.
