Οι κάτοικοι της Γλυφάδας και του Ελληνικού πρέπει να ξέρουν πως στα ίδια χώματα που παίζουν τα παιδιά τους σήμερα, ζούσαν και περπατούσαν κάποιοι άλλοι κατά την 4η και 3η χιλιετία π.Χ., δηλαδή πριν από 6.000 χρόνια.
Και ότι στα Αστέρια της Γλυφάδας έκαναν τα μπάνια τους, εγκατεστημένοι μάλιστα σε μόνιμες κατοικίες, άνθρωποι της πρωτοελλαδικής εποχής.
Η περιήγηση στα λείψανα που άφησαν πίσω τους αυτοί οι μακρινοί μας πρόγονοι από το Παλαιό Φάληρο ώς τα Αστέρια της Γλυφάδας είναι πλέον δυνατή μετά το πλήθος των ευρημάτων που ήρθαν στο φως με την ευκαιρία διαφόρων έργων τα τελευταία χρόνια.
Με οδηγό τον περιηγητή Παυσανία, ο οποίος περιγράφει το τοπίο που αντίκρισε βγαίνοντας από τον Πειραιά στα μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνα., αλλά και τον Στράβωνα, έναν αιώνα νωρίτερα, η αρχαιολόγος Ντίνα Καζά, υπεύθυνη των ανασκαφών αυτής της περιοχής, αναγνώρισε οικίες, δρόμους, ιερά και μνημεία, ανθρώπινες δραστηριότητες, συνήθειες, λατρείες, έθιμα και παραδόσεις.
Νεκροταφείο στο Μετρό Αργυρούπολης.
Έπειτα από 28 χρόνια ανασκαφικής έρευνας με την ΚΣΤ' Εφορεία Αρχαιοτήτων (1983-2011), η κ. Καζά είναι σε θέση να αφηγηθεί τη διαχρονική ιστορία του δυτικού παραλιακού μετώπου της Αττικής, πράγμα που θα κάνει τη Δευτέρα (31/3), 6 μ.μ., στις διαλέξεις των Φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Τοσίτσα 1).
Θα ξεναγήσει το κοινό νοερά ξεκινώντας από το Φάληρο, θα ακολουθήσει την πορεία των περιηγητών με ενδιάμεσες στάσεις στις σημαντικότερες αρχαιολογικές και ιστορικές θέσεις και σε εντυπωσιακά ευρήματα, πολλά από τα οποία έχουν διατηρηθεί ορατά, όπως η ίδια επισημαίνει.
Πάντως, εκεί όπου βρίσκονται σήμερα οι δήμοι Παλαιού Φαλήρου, Αλίμου, Ελληνικού-Αργυρούπολης και Γλυφάδας, στην αρχαιότητα είχαν αναπτυχθεί με την ίδια ακριβώς ακολουθία οι αττικοί δήμοι του Φαλήρου, του Αλιμούντος, του Ευωνύμου και της Αιξωνής. Μάρτυρας, ο Στράβωνας που γράφει:
«Μετά δε τον Πειραιά, Φαληρείς δήμος εν τη εφεξής παραλία. Είθ' Αλιμούσιοι, Αιξωνείς, Αλαιείς Αιξωνικοί... και κατά τους Αιξωνέας δ' εστίν Υδρούσσα» (Στρ. ΙΧ 398).
Προϊστορικός περίβολος στα Αστέρια Γλυφάδας.
Ποιος ήταν όμως ο δήμος του Ευωνύμου που δεν αναφέρεται από τους περιηγητές; «Κατείχε ενδότερη θέση δεξιά και αριστερά της σημερινής λεωφόρου Βουλιαγμένης και περιλαμβάνει ένα μέρος από το σύγχρονο δήμο της Ηλιουπόλεως», σύμφωνα με την κ. Καζά.
«Οι αρχαίοι αττικοί δήμοι που διαμορφώθηκαν στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων του Κλεισθένη, αποτέλεσαν συνέχεια προγενέστερων εγκαταστάσεων που ανάγονται στα προϊστορικά χρόνια.
Αγγεία από αποθέτη Πρωτοελλαδικού νεκροταφείου στα Αστέρια Γλυφάδας.
Κι αυτό προκύπτει γιατί στην περιοχή του Αλίμου και της Γλυφάδας βρέθηκαν ίχνη κατοίκησης από τα τέλη της 4ης και καθ' όλη τη διάρκεια της 3ης χιλιετίας π.Χ., ενώ πενιχρά στοιχεία αυτών των εποχών δεν λείπουν και από το Ελληνικό».
Κάτι που σημαίνει ότι μπορούν να «σκοντάψουν» σε αρχαία όσοι επιθυμούν να αξιοποιήσουν με νέα κτήρια την περιοχή του παλαιού αεροδρομίου.
Πρωτοελλαδικά και μεσοελλαδικά λείψανα έχουν βρεθεί από τον Άγιο Κοσμά, το Κοντοπήγαδο Αλίμου μέχρι και τα Αστέρια της Γλυφάδας, ενώ κατά τα μυκηναϊκά χρόνια από τον 14ο έως τον 12ο αι. π.Χ. κατοικούνταν το Φάληρο, τα Λουτρά Αλίμου, ο Άγιος Κοσμάς και η Αλυκή Γλυφάδας-Βούλας.
'Ηταν επίσης σε χρήση η ακτή του φαληρικού λιμένα στο Δέλτα Φαλήρου, ενώ στο Κοντοπήγαδο εκτός από τα οικιστικά συγκροτήματα βρέθηκαν και εργαστήρια κατεργασίας λιναριού, ψαθοπλεκτικής, καλαθοπλεκτικής και παραγωγής κεραμικών.
Το ενδιαφέρον είναι ότι το Φάληρο, ο Αγιος Κοσμάς και το Κοντοπήγαδο είχαν αναπτύξει σχέση και εξάρτηση (13ο και 12ο αι. π.Χ.) με την εξουσία των Αθηνών. Η Ακρόπολη φαίνεται πως διαχειριζόταν την παραγωγή και διακίνηση των προϊόντων τους μέσω του φαληρικού λιμένα.
Οστεοδόχος κάλπη από την Αεροπορική Βάση Ελληνικού.
Τα χρόνια που ακολούθησαν (από τον 8ο-4ο αι. π.Χ.) οι ίδιες περιοχές συνέχισαν να κατοικούνται όπως αποδεικνύουν τα μεγάλα νεκροταφεία που έχουν ανασκαφεί στο Δέλτα Φαλήρου, στον Άλιμο (κτήμα Γερουλάνου, πλατεία Παναγούλη, άλλα οικόπεδα), στην Αργυρούπολη και το Ελληνικό (αμαξοστάσιο του Τραμ, Αεροπορική Βάση, σταθμός του Μετρό Αργυρούπολης, πλατεία Λευκωσίας Αργυρούπολης κ.ά.).
Ανεπτυγμένο ήταν και το οδικό δίκτυο. Βασικοί οδικοί άξονες, ήταν η αστική οδός και η παραλιακή που συνέδεαν το άστυ, τον Πειραιά και το Φάληρο με τη μεταλλοφόρο Λαυρεωτική και το Σούνιο.
Στα κλασικά χρόνια ήταν πολύ καλά οργανωμένοι οι δήμοι. Κάθε δήμος διέθετε δικά του ιερά όπως και το δικό του δημοτικό θέατρο. Στον σημερινό Άλιμο η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως το θέατρο του Ευωνύμου και του Αλιμούντος.
Το θέατρο της Αιξωνής, όμως, που μαρτυρείται επιγραφικά, δεν έχει ακόμη εντοπιστεί.
Όσο για τους ναούς και τα ιερά των τεσσάρων δήμων που μαρτυρούνται φιλολογικά, η κ. Καζά υποστηρίζει ότι «γνωρίζουμε τη θέση του Θεσμοφορίου του Αλιμούντος, ενώ οι ναοί και τα ιερά του Φαλήρου που αναφέρει ο Παυσανίας, όπως και αυτά των άλλων δήμων δεν έχουν εντοπισθεί.
»Η θεμελίωση ενός κτηρίου μικρών διαστάσεων εντός του Εθνικού Αθλητικού Κέντρου του Αγίου Κοσμά ίσως ανήκει σε μικρό ναό, άγνωστης θεότητας.
Το Ακρωτήρι του Αγίου Κοσμά, ως γνωστόν από τα τέλη του 19ου αιώνα έχει ταυτιστεί με την Κωλιάδα των αρχαίων, αν και τελευταία επανεξετάζεται το θέμα της συγκεκριμένης ταύτισης, χωρίς όμως να υπάρχουν ανασκαφικά στοιχεία που θα έλυναν διά παντός το ζήτημα».
Αυτό σημαίνει πως οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει τον κορμό. Η συνέχιση της μελέτης θα προσθέσει και τα φύλλα.
