Είναι αδύνατον να υπερεκτιμήσει κανείς την αξία της ανάπτυξης αποτελεσματικού εμβολίου για τον κοροναϊό, το οποίο αντιμετωπίζεται ως ο πιο σύντομος και ανώδυνος δρόμος για την επιστροφή μας στην κανονικότητα. Αυτή την άποψη συμμερίζονται και οι πολιτικοί ηγέτες σε όλο τον κόσμο, που στηρίζουν στην άμεση δημιουργία του τις ελπίδες τους για την επόμενη μέρα.
Ωστόσο, αν και ήδη έχουν ξεκινήσει να πραγματοποιούνται κλινικές δοκιμές και να υπογράφονται συμφωνίες παραγωγής, οι υπουργοί και οι σύμβουλοί τους έχουν αρχίσει να γίνονται πιο επιφυλακτικοί τις τελευταίες μέρες.
Υπάρχει περίπτωση το εμβόλιο να αποτύχει;
Την περασμένη εβδομάδα, ο δεύτερος στη σειρά αξιωματούχος υγείας στην Αγγλία, Τζόναθαν Βαν-Ταμ είπε τις λέξεις που κανείς δεν ήθελε να ακούσει: «Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι θα υπάρξει εμβόλιο».
Όμως έχει δίκιο που αμφιβάλλει.
Τα εμβόλια είναι απλά επί της αρχής, αλλά περίπλοκα στην πράξη. Το ιδανικό εμβόλιο προστατεύει από τις λοιμώξεις, αποτρέπει την εξάπλωσή τους και είναι ασφαλές. Όμως τίποτα από όλα αυτά δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί, όπως αποδεικνύεται αν εξετάσουμε τα συνηθισμένα χρονοδιαγράμματα των εμβολίων.
Πριν από περισσότερα από τριάντα χρόνια, οι επιστήμονες ταυτοποίησαν τον HIV, τον ιό που προκαλεί το AIDS. Μέχρι σήμερα, εξακολουθούμε να μην διαθέτουμε εμβόλιο για την ασθένεια. Ο ιός που προκαλεί τον δάγκειο πυρετό εντοπίστηκε το 1943, όμως το εμβόλιο που τον καταπολεμά εγκρίθηκε μόλις πέρσι – και ακόμη και τότε εκφράζονταν επιφυλάξεις για το ενδεχόμενο να χειροτερεύει την εξέλιξη της ασθένειας για ορισμένους ασθενείς.
Το πιο γρήγορο εμβόλιο που αναπτύχθηκε στην ιστορία, είναι αυτό για την παρωτίτιδα. Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, απαιτήθηκαν τέσσερα χρόνια.
Οι επιστήμονες έχουν εργαστεί σε εμβόλια για άλλους κοροναϊούς στο παρελθόν, επομέενως δεν ξεκινούν από το μηδέν. Δύο κοροναϊοί έχουν προκαλέσει φονικές επιδημίες στο παρελθόν, συγκεκριμένα ο Sars και ο Mers. Και στις δύο περιπτώσεις έγιναν έρευνες για ανάπτυξη εμβολίου. Ωστόσο, καμία δεν ολοκληρώθηκε, καθώς ο μεν Sars περιορίστηκε χωρίς αυτό, ενώ ο Mers δεν επεκτάθηκε ποτέ εκτός της Μέσης Ανατολής. Τα μαθήματα από αυτή τη διαδικασία αναμένεται να βοηθήσουν τους επιστήμονες στην τωρινή τους προσπάθεια, όμως παραμένουν πολλές οι πληροφορίες που δεν γνωρίζουμε για τον ιό.
Τα πιθανά εμπόδια
Μια από τις κυριότερες ανησυχίες είναι ότι οι κοροναϊοί τείνουν να μη δημιουργούν μακροχρόνια ανοσία. Περίπου το ένα τέταρτο των κοινών κρυολογημάτων προκαλούνται από ανθρώπινους κοροναϊούς, όμως η ανοσολογική αντίδραση υποχωρεί τόσο ραγδαία που οι ίδιοι άνθρωποι μπορούν να μολυνθούν από την ίδια ασθένεια την αμέσως επόμενη χρονιά.
Οι ερευνητές του πανεπιστημίου της Οξφόρδης εξέτασαν πρόσφατα δείγματα αίματοςς ασθενών που έχουν αναρρώσει και διαπίστωσαν ότι τα επίπεδα των αντισωμάτων IgG – εκείνων που ευθύνονται για την πιο μακροχρόνια ανοσία – αυξάνονται πολύ κατά τον πρώτο μήνα της λοίμωξης, όμως έπειτα αρχίζουν να μειώνονται και πάλι.
Την περασμένη εβδομάδα, οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου Ροκφέλερ στη Νέα Υόρκη ανακάλυψαν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που πέρασαν κοροναϊό χωρίς να χρειαστούν νοσηλία, δεν ανέπτυξαν πολλά αποτελεσματικά αντισώματα απέναντι στον ιό.
Το εμβόλιο θα μπορούσε να είναι πιο αποτελεσματικό από μια ήπια λοίμωξη, όμως ακόμη δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε τον βαθμό στον οποίο θα υπερέχει. Αν καταλήξει να προσφέρει προστασία μόνο για ένα χρόνο, ο ιός αναμένεται να επιβιώσει για πολύ καιρό ακόμη.
Η γενετική σταθερότητα του ιού έχει επίσης τεράστια σημασία. Ορισμένοι ιοί, όπως αυτός της γρίπης, μεταλλάσσονται τόσο γρήγορα ώστε να αναγκάζουν τους επιστήμονες να δημιουργούν νέα εμβόλια κάθε χρόνο. Η ραγδαία μετάλλαξη του HIV είναι σημαντικός παράγοντας που αποτρέπει την ανάπτυξη αποτελεσματικού εμβολίου.
Μέχρι στιγμής, ο κοροναϊός φαίνεται πως είναι αρκετά σταθερός, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν έχουν εμφανιστεί μεταλλάξεις. Ορισμένες γενετικές αλλαγές έχουν εντοπιστεί στην «κορώνα» πρωτεϊνών του ιού, που είναι και η βάση των περισσότερων εμβολίων. Αν μεταλλαχθεί υπερβολικά, τα αντισώματα που θα αναπτύσσονται από το εμβόλιο ίσως να μην είναι ικανά να αδρανοποιήσουν επαρκώς τον ιό ώστε να αποτρέψουν τη λοίμωξη.
Πρόκληση και η ασφάλεια
Η βιασύνη για τη δημιουργία εμβολίου δεν μπορεί να παρακάμψει τους κανόνες ασφαλείας. Σε αντίθεση με τα πειραματικά φάρμακα για τους σοβαρά ασθενείς, το εμβόλιο ενδέχεται να χορηγηθεί σε δισεκατομμύρια υγιών ατόμων.
Αυτό συνεπάγεται πως οι επιστήμονες θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί για ενδείξεις σοβαρών παρενεργειών. Κατά τη διάρκεια των ερευνών για το εμβόλιο του Sars το 2004, οι επιστήμονες ανακάλυψαν πως ένα από τα υποψήφια εμβόλια προκαλούσε ηπατίτιδα στις νυφίτσες. Άλλη μια αγωνία είναι το ενδεχόμενο ο ιός να γίνει πιο επικίνδυνος εξαιτίας των αντισωμάτων που θα δημιουργήσει το εμβόλιο. Τέτοιου είδους προσαρμογές των ιών οδήγησαν σε σοβαρή καταστροφή των πνευμόνων στα πειραματόζωα που δέχθηκαν δόσεις εμβολίων κατά του Sars και του Mers.
Πόσο αποτελεσματικό θα είναι;
Αρκετοί επιστήμονες θεωρούν βέβαιο πως θα έχουμε σύντομα κάποια μορφή εμβολίου κατά του κοροναϊού. Όμως πόσο αποτελεσματικό θα είναι αυτό το εμβόλιο;
Εκείνα που δοκιμάζονται αυτή τη στιγμή ακολουθούν τουλάχιστον οκτώ διαφορετικές προσεγγίσεις. Άλλα χρησιμοποιούν αδύναμα και αδρανοποιημένα τμήματα του ιού, τα οποία ωυιύν τον οργανισμό μας στην παραγωγή αντισωμάτων χωρίς να χρειαστεί να νοσήσουμε.
Ιδανικά, ένα εμβόλιο θα πρέπει να παράγει υψηλά επίπεδα αντισωμάτων με μεγάλη διάρκεια ζωής για να καταστρέψουν τον ιό, αλλά και κύτταρα Τ για την καταστροφή των μολυσμένων κυττάρων. Ωστόσο, κάθε εμβόλιο είναι διαφορετικό από τα υπόλοιπα και μέχρι στιγμής κανείς δεν γνωρίζει πια αντίδραση του ανοσοποιητικού είναι επαρκής.
Τα πρώρα αποτελέσματα των δύο εμβολίων που μοιάζουν πιο υποσχόμενα δείχνουν ότι θα είναι αποτελεσματικά σε κάποιο βαθμό.
Στην περίπτωση του εμβολίου της Moderna, 25 άτομα ανέπτυξαν αντισώματα σε επίπεδα ανάλογα με εκείνα των αναρρωσάντων ασθενών.
Ένα άλλο εμβόλιο, αυτή τη φορά από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που χορηγήθηκε σε μαϊμούδες, δεν κατόρθωσε να αποτρέψει τη λοίμωξη, όμως φαίνεται πως πρόσφερε προστασία από την πνευμονία, έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες θνητότητας στους ασθενείς κοροναϊού.
Αν οι άνθρωποι αντιδράσουν με ανάλογο τρόπο, οι εμβολιασμένοι θα εξακολουθούν να μπορούν να διασπείρουν τον ιό, αλλά θα είναι λιγότερο πιθανό να πεθάνουν από αυτόν.
Το πόσο αποτελεσματικό θα είναι το εμβόλιο, θα κρίνει και τον τρόπο χρήσης του. Αν έχουν στα χέρια τους ένα πολύ αποτελεσματικό εμβόλιο που προστατεύει για πολλά χρόνια, οι χώρες μπορούν να επιδιώξουν ανοσία της αγέλης, με την εμβολιαστική κάλυψη τουλάχιστον των δύο τρίτων του πληθυσμού.
Αυτό είναι και το ιδανικό σενάριο. Το πιθανότερο, όμως, είναι ότι θα καταλήξουμε με αρκετά εμβόλια που θα προσφέρουν μερική προστασία. Τα εμβόλια με αποδυναμωμένα τμήματα ιού μπορούν να γίνουν επικίνδυνα για τους ηλικιωμένους, όμως να είναι αποτελεσματικά στους νέους που έχουν πιο ισχυρό ανοσοποιητικό.
Από την άλλη, οι ηλικιωμένοι ίσως λάβουν εμβόλια που αποτρέπουν την άσχημη εξέλιξη της ασθένειας και όχι τη λοίμωξη.
Όμως αν δεν υπάρχει αποτελεσματικό εμβόλιο, ο ιός θα συνεχίσει να εξαπλώνεται, αλλά και να εξελίσσεται δημιουργώντας πιο ανθεκτικά στελέχη που το εμβόλιο θα αδυνατεί να καταπολεμήσει.
Επομένως θα επιβιώσει;
Πιθανότατα ναι. Αν αποδειχθεί ότι το εμβόλιο θα παρέχει μόνο ένα έτος ανοσίας, το πιθανότερο είναι ο ιός να καταστεί ενδημικός.
Ακόμη όμως και αν βρεθεί αποτελεσματικό εμβόλιο, η εξάλειψη του ιού δεν θα είναι εύκολη υπόθεση. Αυτό οφείλεται εν μέρει στα «διακριτικά» συμπτώματά του, αλλά και στο γεγονός ότι προκειμένου να εξαφανιστεί ο κοροναϊός, η πλήρης εμβολιαστική κάλυψη θα πρέπει να αφορά όλο τον πλανήτη.
Αυτό συνεπάγεται τεράστιες ποσότητες εμβολίων που θα πρέπει να χορηγηθούν γρήγορα και ταυτόχρονα σε όλες τις περιοχές του κόσμου, χωρίς να μένουν κενά που θα του επιτρέπουν να κυκλοφορεί.
