Το καλοκαίρι μας συντροφεύει μεταξύ άλλων ο καπνός από το φιδάκι και ο ήχος των κουνουπιών που μας περιτριγυρίζουν. Πέρα όμως από τα τσιμπήματα και την όχληση, τα κουνούπια μπορούν να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις που σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζονται ιατρική περίθαλψη καθώς και να μεταφέρουν σημαντικές ασθένειες. H παρουσία των κουνουπιών επηρεάζει την καθημερινότητα και σε περιοχές όπου αναπτύσσονται υψηλοί πληθυσμοί μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην δραστηριότητα πολιτών καθώς και στην τουριστική και οικονομική ανάπτυξη. Για πολλές δεκαετίες οι σοβαρές «κουνουπομεταδιδόμενες» ασθένειες, όπως η ελονοσία και ο δάγκειος πυρετός, είχαν εξαλειφθεί και δεν απασχολούσαν την Ελλάδα.
Τα τελευταία έτη όμως, λόγω της κλιματικής αλλαγής, της παγκοσμιοποίησης του εμπορίου και της έντονης ανθρώπινης κινητικότητας τόσο ασθένειες όσο και τα κουνούπια που τις μεταδίδουν αποτελεσματικά επανεμφανίζονται στην Ευρώπη και στη χώρα μας, θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Για παράδειγμα, ο ιός του Δυτικού Νείλου, μετά την πρώτη του εμφάνιση στη χώρα μας το 2010, προκαλεί ετησίως αρκετές δεκάδες περιστατικά που ορισμένα καταλήγουν. Επίσης, η ελονοσία και ο δάγκειος πυρετός, που προσβάλουν περισσότερους από 600 εκ. ανθρώπους ετησίως (κυρίως σε φτωχές, τροπικές περιοχές της Αφρικής, Ασίας και Λατινικής Αμερικής) και οδηγούν σε εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους παγκοσμίως, ξαναεμφανίζονται σποραδικά στην Ευρώπη και θέτουν σε κίνδυνο τους πολίτες δοκιμάζοντας την αντοχή και την ανταπόκριση των συστημάτων υγείας.
Τα κουνούπια, κατά κανόνα, ευδοκιμούν σε θερμά και υγρά κλίματα, τα οποία συχνά απαντώνται σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές όπου παράλληλα και τα ποσοστά φτώχειας που καταγράφονται είναι υψηλότερα. Η κλιματική αλλαγή δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη των πληθυσμών των κουνουπιών και σε πιο ψυχρές και συχνά ηπειρωτικές περιοχές της Ευρώπης. Επιπλέον, απρόβλεπτα καιρικά φαινόμενα, όπως η καταιγίδα Daniel τον περσινό Σεπτέμβριο στη Θεσσαλία, αυξάνουν δραματικά τα ενδιαιτήματα για την αναπαραγωγή και ανάπτυξη των πληθυσμών των κουνουπιών. Αρκετά από τα νέα τροπικά είδη κουνουπιών που εισβάλουν στην Ευρώπη (πχ. Ασιατικό κουνούπι τίγρης) ενδημούν στον αστικό ιστό και αναπαράγονται στα φρεάτια των όμβριων υδάτων, στις αυλές και στα μπαλκόνια μας, σε σκουπίδια (πχ ντενεκεδάκια αναψυκτικών, ποτηράκια καφέ), μεταχειρισμένα λάστιχα αυτοκινήτων ακόμα και εγκαταλελειμμένα οχήματα. Χωρίς αμφιβολία οι «κακοσυντηρημένες» αστικές υποδομές στις οποίες παρατηρείται συσσώρευση στάσιμου νερού συμβάλουν στην εκρηκτική αύξηση των πληθυσμών των κουνουπιών.
Τα προγράμματα καταπολέμησης των κουνουπιών στην Ευρώπη, που σχεδόν στο σύνολο τους χρηματοδοτούνται από κρατικούς φορείς, αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις και η ανησυχία και τα ερωτηματικά των πολιτών για την αποτελεσματικότητα τους πολλαπλασιάζονται. Τα νέα κλιματικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα πρέπει να αξιολογηθούν προσεκτικά και χρησιμοποιώντας τεκμηριωμένα επιστημονικά στοιχεία να χρησιμοποιηθούν για τον επανασχεδιασμό της αντιμετώπισης των κουνουπιών. Συνεπώς, πέρα από τη μείωση της όχλησης, τα σύγχρονα προγράμματα κουνουποκτονίας πρέπει να αντιμετωπίσουν ενδεχόμενες επιδημικές εξάρσεις ασθενειών και να εφαρμόζονται εντός του αστικού ιστού λαμβάνοντας σοβαρά υπόψιν την ασφάλεια των πολιτών από τη χρήση βιοκτόνων (ψεκασμοί). Νέες, περιβαλλοντικά φιλικές, προσεγγίσεις για την καταπολέμηση των κουνουπιών, όπως η εξαπόλυση στειρωμένων εντόμων, προτείνονται και αρχίζουν να υιοθετούνται. Τόσο οι παραδοσιακές όσο και οι νέες μέθοδοι και στρατηγικές αντιμετώπισης των κουνουπιών πρέπει να σχεδιάζονται και να εκτελούνται προσεκτικά καθώς και να αξιολογούνται ως προς την αποτελεσματικότητά τους, την οικονομικότητά τους και τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία.
Προτεινόμενο σύστημα διαχείρισης ποιότητας στα προγράμματα αντιμετώπισης των κουνουπιών
Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις παραπάνω προσκλήσεις μια μεγάλη ομάδα ειδικών Ευρωπαίων εντομολόγων προσφάτως κατέθεσαν σχετική πρόταση αναφέροντας ότι προκειμένου να είναι ορθή και ολοκληρωμένη η διαχείριση των κουνουπιών θα πρέπει οι αρχές χρηματοδότησης να διασφαλίζουν ότι το πρόγραμμα (α) σχεδιάζεται από αρμόδιους επιστημονικούς φορείς, (β) ανταποκρίνεται στις τοπικές ανάγκες, (γ) εκτελείται σύμφωνα με το σχέδιο που βασίζεται σε προτεινόμενες και αποτελεσματικές μεθόδους και στρατηγικές που διασφαλίζουν ελάχιστο αποτύπωμα στο περιβάλλον και την υγεία των πολιτών, (δ) παρακολουθείται τακτικά, ελέγχοντας την αποτελεσματικότητα των υλοποιούμενων δράσεων και ενεργειών, (ε) αξιολογείται με βάση το σύνολο των στόχων που έχουν τεθεί και (στ) βελτιώνεται τακτικά σύμφωνα με τα στοιχεία της αξιολόγησής του. Η τήρηση των παραπάνω προϋποθέσεων μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο εάν υιοθετηθεί και εφαρμοστεί ένα επίσημο σύστημα «Διαχείρισης Ποιότητας» που θα διασφαλίζει τη διαφάνεια σε όλα τα επίπεδα, από τις αποφάσεις χρηματοδότησης έως την εκτέλεση και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας.
Οι θερμότεροι χειμώνες διευρύνουν τη διάρκεια της εποχικής δραστηριότητας των κουνουπιών, καθιστούν περισσότερες περιοχές φιλικές για την εγκατάσταση τροπικών, κουνουπιών σημαντικών διαβιβαστών ασθενειών, ενώ έντονα απρόβλεπτα καιρικά φαινόμενα συμβάλουν στην εκρηκτική αύξηση των πληθυσμών των κουνουπιών. Τα κουνούπια προσαρμόζονται αποτελεσματικότερα και ταχύτερα από εμάς στις νέες συνθήκες, εκμεταλλεύονται με τον καλύτερο τρόπο τις «κακοτεχνίες» μας και θέτουν νέους κινδύνους για τη δημόσια υγεία (πχ εμφάνιση Δάγκειου στην Ευρώπη). Εμείς, πλέον, οφείλουμε να λάβουμε σοβαρά υπόψη τα νέα δεδομένα, να προσαρμόσουμε την καθημερινότητα μας και να πάρουμε άμεσα αποφάσεις για τον επανασχεδιασμό των προγραμμάτων αντιμετώπισης των κουνουπιών με έμφαση στη διαφάνεια των διαδικασιών, τον ποιοτικό έλεγχο και την διαχείριση της ποιότητας προκειμένου να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία τα προβλήματα που προκαλούν ή θα προκαλέσουν τα κουνούπια και να απολαμβάνουμε χωρίς κίνδυνο της όμορφες καλοκαιρινές νύχτες.
