Σαν να παίζει με τα νεύρα της ανθρωπότητας, πριν καν εδραιωθεί η αισιοδοξία που φέρνουν τα εμβόλια, ο κορωνοϊός μεταλλάσσεται, αυξάνει τη μεταδοτικότητά του κατά 70% και θέτει σε δοκιμασία τα αντανακλαστικά της Ευρώπης: Αν η Νότια Βρετανία είναι «η ευρωπαϊκή Γουχάν», θα καταφέρει η Γηραιά Ήπειρος να αντιμετωπίσει το νέο κύμα της πανδημίας;
Ωστόσο, μια παρατήρηση που θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψιν και να χρησιμοποιηθεί ενάντια στον πανικό είναι η εξής: Η νέα μετάλλαξη δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η μόνη. Μέχρι σήμερα έχουν συμβεί περίπου 4.000 μεταλλάξεις στο γονίδιο που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη-ακίδα S, δηλαδή στο μέλος του μικροβίου που έχει αλλάξει.
Στην περίπτωση του SARS-CoV-2, αυτές οι τροποποιήσεις συσσωρεύονται με ρυθμό περίπου μία έως δύο μεταλλάξεις ανά μήνα παγκοσμίως, σύμφωνα με τους ειδικούς. Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) η νέα μορφή του SARS-Cov-2 κυκλοφορεί ήδη και εκτός Βρετανίας. Εντοπίστηκαν 9 κρούσματα στη Δανία, 1 στην Ιταλία, 1 στην Ολλανδία και 1 στην Αυστραλία.
Υπό την πίεση της αγωνίας ολόκληρου του κόσμου για το τι συνεπάγεται η μετάλλαξη του κορωνοϊού, οι λοιμωξιολόγοι προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις -ενώ παράλληλα ερευνούν τα νέα στελέχη του ιού.
«Πιστεύουμε ότι υπάρχει ένας μηχανισμός που ωθεί τον ιό να διαφεύγει» δηλώνει σχετικά ο καθηγητής Κλινικής Μικροβιολογίας στο Κέιμπριτζ, Ραβί Γκούπτα. Τονίζοντας ότι «πρέπει να τον αποκωδικοποιήσουμε, γιατί δεν ξέρουμε τι μπορεί να κάνει μακροπρόθεσμα -και, βέβαια, δεν έχουμε το περιθώριο να διακινδυνεύσουμε. Το πιθανότερο είναι ότι ο μεταλλαγμένος ιός δεν θα επιδεινώσει την επιδημία. Μπορεί όμως να μας δυσκολέψει στο να τη διατηρήσουμε υπό έλεγχο».
Ένα από τα βασικά ερωτήματα είναι το τι μπορεί να σημαίνει η μετάλλαξη για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Θα μπορούσε ο διαφοροποιημένος κορωνοϊός να τα καταστήσει άχρηστα, λίγες μόνο ημέρες αφ' ότου άρχισε η χορήγησή τους σε διάφορα σημεία του πλανήτη;
Οι επιστήμονες είναι κάπως καθησυχαστικοί: Διαβεβαιώνουν ότι ο ιός πολύ δύσκολα θα ξεφύγει από τα εμβόλια, ασχέτως των μεταλλάξεών του. Κι αυτό διότι τα εμβόλια επιτίθενται στον κορωνοϊό από διάφορες κατευθύνσεις, ταυτόχρονα. Η μετάλλαξή του εντοπίζεται στη πρωτεΐνη-ακίδα, μέσω της οποίας αγκιστρώνεται στα κύτταρα και τα εμβόλια μπορούν να τροποποιηθούν αναλόγως, εάν χρειαστεί, έτσι ώστε να παραμείνουν αποτελεσματικά απέναντι στην εισβολή του μικροβίου.
Ο Δρ. Μάικλ Ράιαν, γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δήλωσε πρόσφατα ότι ο ΠΟΥ παρακολουθεί στενά την εξέλιξη των μεταλλάξεων του κορωνοϊού και ότι «τα ερωτήματα που τίθενται τώρα, όπως και πριν από λίγο καιρό στην περίπτωση των μινκ, είναι εάν η μετάλλαξη κάνει τον ιό πιο επικίνδυνο, εάν τον κάνει πιο μεταδοτικό, εάν ως μεταλλαγμένος ο SARS-Cov-2 εντοπίζεται πιο δύσκολα κατά τη διάγνωση και εάν γίνεται πιο ανθεκτικός στα εμβόλια. Απάντηση, προς το παρόν, δεν υπάρχει για κανένα από αυτά τα ερωτήματα».
Καθησυχαστικός ο Μόσιαλος
Παρόλ' αυτά, ο καθηγητής πολιτικής της υγείας στο London School of Economics, Ηλίας Μόσιαλος εξηγεί ότι «έχει εντοπιστεί ένα νέο στέλεχος του κορωνοϊού από τον Αύγουστο- Σεπτέμβριο, με περισσότερες από 1.100 περιπτώσεις έως τις 13 Δεκεμβρίου. Υπάρχει μια απλή ερώτηση που πρέπει να απαντηθεί: έχει αλλάξει η συμπεριφορά του ιού; 'Είναι πολύ νωρίς και δεν γνωρίζουμε ακόμα', λένε οι ειδικοί. Είναι κάτι που πρέπει να παρακολουθείται πολύπλευρα, ώστε να κατανοήσουμε την εμφάνιση, τη διασπορά και την επιρροή στη συμπεριφορά του ιού. Δεν σημαίνει δηλαδή πως ο ιός θα γίνει απαραίτητα πιο μεταδοτικός ή πιο μολυσματικός ή πιο επικίνδυνος. Οι ιοί αλλάζουν.
» Υπάρχουν ήδη διάφορα στελέχη του ιού που κυκλοφορούν χωρίς όμως πραγματική συνέπεια. Δεν γνωρίζουμε όλες τις πιθανές αλλαγές, αλλά τις παρακολουθούμε κατά το δυνατόν πιο στενά. Και ο λόγος που δεν το γνωρίζουμε είναι γιατί δεν γίνεται ανάλυση της γενετικής αλληλουχίας, στο γενετικό υλικό του ιού που φέρει κάθε φορέας ο οποίος έχει κολλήσει. Είναι λοιπόν σημαντικό να μελετηθούν οι αλλαγές, για να διαπιστωθεί πειραματικά και να επιβεβαιωθεί κλινικά το αν επηρεάζουν τον τρόπο συμπεριφοράς του ιού.
» Το νέο στέλεχος του ιού έχει πολλαπλές αλλαγές: είναι σημαντικό να διαπιστωθεί πειραματικά και να επιβεβαιωθεί κλινικά το αν επηρεάζουν τον τρόπο συμπεριφοράς του ιού, όπως λένε οι ερευνητές του Covid-19 Genomics UK (Cog-UK) που εντόπισαν και παρακολουθούν το νέο στέλεχος. Δεν γνωρίζουμε εάν έχει κυκλοφορήσει και εκτός Αγγλίας.
» Οι ερευνητές του Cog-UK θεωρούν όμως πως δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας για τη χρήση των εμβολίων. Εάν ο ιός μεταλλαχθεί σε πιο ανθεκτική μορφή, τα εμβόλια μπορούν να τροποποιηθούν για να είναι εκ νέου αποτελεσματικά. Όπως γίνεται κάθε χρόνο με το εμβόλιο της γρίπης».
Ιοί και μεταλλάξεις
Οι μεταλλάξεις δεν είναι κάτι νέο ή ασυνήθιστο για έναν ιό όπως ο SARS-Cov-2. Αντιθέτως, οι ιοί μεταλλάσσονται διαρκώς, καθώς προσπαθούν να επιβιώσουν μέσω της προσαρμογής τους. Πολλές από τις μεταλλάξεις είναι ήσσονος ή και άνευ σημασίας, ενώ υπάρχουν και ορισμένες οι οποίες δεν ωφελούν τον ιό, οπότε εξαφανίζονται όπως εμφανίστηκαν.
Επικίνδυνες είναι οι μεταλλάξεις που αυξάνουν την ταχύτητα μετάδοσης -χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι ο ίδιος ο ιός γίνεται πιο επικίνδυνος. Ως μεταλλαγμένος διαδίδεται πιο γρήγορα σε σχέση με την αρχική του μορφή, άρα προκαλεί μεγαλύτερο αριθμό μολύνσεων στη μονάδα του χρόνου. Από επιδημιολογικής άποψης και ως προς την ουσία της Covid-19 δεν αλλάζει σχεδόν τίποτα. Αλλάζει όμως για το σύστημα υγείας, καθώς μεγαλύτερος αριθμός ασθενών εξαντλεί τις δυνατότητες περίθαλψης, ιδίως σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ).
Στη Βρετανία οι επιστήμονες εργάζονται πυρετωδώς, συλλέγοντας όσο το δυνατόν περισσότερα δείγματα του μεταλλαγμένου κορωνοϊού. Ένα πρώτο συμπέρασμα από τις μέχρι στιγμής μελέτες, είναι ότι οι μεταλλάξεις είναι πολλαπλές και αφορούν στην πρωτεΐνη-ακίδα, το βασικό «όπλο» του ιού για την προσκόλλησή του στα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού.
Τι είναι η «Διαγραφή»
Το φαινόμενο που εντόπισαν οι ερευνητές και κρίνεται ως ιδιαιτέρως ανησυχητικό, ονομάζεται «διαγραφή». Ο ιός αποβάλλει δύο αμινοξέα από την πρωτεΐνη-ακίδα, προκειμένου να γίνει πιο ευέλικτος και να μεταδίδεται ταχύτερα. Ο συγκεκριμένος τύπος μετάλλαξης ήρθε στην επιφάνεια όταν εξετάστηκαν δείγματα του κορωνοϊού από έναν ασθενή στο Κέιμπριτζ, στον οποίον είχε εφαρμοστεί θεραπεία με πλάσμα από το αίμα κάποιου άλλου κρούσματος. Ο «δότης» είχε αναρρώσει πλήρως και είχε αναπτύξει ισχυρά αντισώματα. Παρόλ' αυτά, η μετάλλαξη του ιού συνέβη, πιθανότατα, κατά τη διάρκεια της θεραπείας, εξουδετέρωσε τα αντισώματα και, δυστυχώς, οδήγησε τον δεύτερο ασθενή (ή τον «λήπτη» του πλάσματος) στο θάνατο.
Η μετάλλαξη τύπου διαγραφής παρατηρήθηκε σε κάποιες χώρες ήδη από την άνοιξη του 2020, αλλά σε πολύ μικρό αριθμό κρουσμάτων. Οι επιστήμονες άρχισαν να προβληματίζονται σοβαρά τον περασμένο Αύγουστο, όταν o SARS-Cov-2 εντοπιζόταν σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων.
Αυτό συνέβη στη Νότια Αγγλία, για λόγους που δεν είναι εντελώς σαφείς επί του παρόντος. Οι ειδικοί αξιολογούν διάφορους παράγοντες, όπως πχ το γεγονός ότι στο πρώτο γενικό lockdown, ο Νότος άνοιξε πιο γρήγορα από την υπόλοιπη Βρετανία, επειδή εκεί είχε σημειωθεί η μεγαλύτερη υποχώρηση των κρουσμάτων. Όταν, λοιπόν, ο ιός μεταλλάχθηκε, άρχισε να μεταδίδεται με το δεύτερο κύμα της πανδημίας -χτυπώντας πρώτον, όπως ήταν φυσικό, τον βρετανικό Νότο.
Ωστόσο, με δεδομένο ότι το Λίβερπουλ, το Μάντσεστερ και το Μπέρμινχαμ είναι οι πόλεις που έχουν πληγεί πιο σοβαρά από την Covid-19, συνεκτιμώνται κοινωνικοί και οικονομικοί λόγοι για την εξάπλωση του μεταλλαγμένου κορωνοϊού: Οι τρεις συγκεκριμένες μεγαλουπόλεις είναι από τις πιο πτωχές της Βρετανίας, στοιχείο που επιβεβαιώνει ότι ο κορωνοϊός διαδίδεται αναλογικά ταχύτερα σε υποβαθμισμένες περιοχές. Αιτίες γι' αυτό είναι η στενότητα του χώρου διαβίωσης λόγω του χαμηλού ή και μηδενικού εισοδήματος μεγάλου μέρους του τοπικού πληθυσμού. Συνήθως, όπου υπάρχει οικονομική δυσπραγία, υπάρχει και κοινωνική, πνευματική, αδυναμία αποτελεσματικών ελέγχων κ.λπ.
Ένας επιπλέον λόγος για το επιβαρυμένο φορτίο σε μεγαλουπόλεις του βρετανικού Νότου είναι η μεταφορά του ιού από φορείς οι οποίοι προέρχονται από το Λονδίνο, όπου παρατηρείται αυξημένη πυκνότητα στον ανθρώπινο πληθυσμό, ενώ μεγάλο μέρος του είναι νέοι -εξ ορισμού πιο κινητικοί αλλά και ευεπίφοροι στη διασπορά ιών όπως εν προκειμένω ο SARS-Cov-2.
Η μετάλλαξη
Η μετάλλαξη του κορωνοϊού που σκορπίζει την ανησυχία σε όλο τον κόσμο, επισήμως κωδικοποιείται ως Ν501Υ (VUI-202012/01). Εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Αγγλία τον περασμένο Σεπτέμβριο και φαίνεται πως εξαπλώνεται με ταχύτερο ρυθμό απ’ ό,τι άλλες μεταλλάξεις του ιού.
Νωρίτερα, στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική είχε εντοπιστεί η μετάλλαξη D614G, η οποία επίσης θεωρείται ότι κάνει πιο μεταδοτικό τον κορωνοϊό, χωρίς όμως να προκαλεί σοβαρότερη νόσηση.
«Τρία διαφορετικά επίπεδα ανάλυσης, αναφορικά με τη γενετική σύσταση του κορωνοϊού, στατιστικά δεδομένα και εργαστηριακές αναλύσεις, μάς δείχνουν ότι η μετάλλαξη αυτή είναι σημαντικά πιο εύκολα μεταδόσιμη μεταξύ των ανθρώπων συγκριτικά με άλλες μεταλλάξεις» δήλωσε το Σάββατο ο Σερ Πάτρικ Βάλανς, επικεφαλής της συμβουλευτικής επιτροπής Εμπειρογνωμόνων της βρετανικής κυβέρνησης.
Σύμφωνα με τον ίδιον, η μετάλλαξη εντοπίστηκε για πρώτη φορά τον περασμένο Σεπτέμβριο. Συνέβη είτε στο Λονδίνο όπου έγινε αντιληπτή στις 21 Σεπτεμβρίου, ή στο γειτονικό Κεντ που ανιχνεύθηκε μια ημέρα νωρίτερα. Έως τα μέσα Νοεμβρίου το 28% των κρουσμάτων στο Λονδίνο οφείλονταν στην Ν501Υ. Την εβδομάδα 7-13 Δεκεμβρίου ευθυνόταν για το 62% των κρουσμάτων στη βρετανική πρωτεύουσα.
«Είναι πια η κυρίαρχη μετάλλαξη (σσ. στη Βρετανία) καθώς καταφέρνει να νικά όλες τις άλλες αναφορικά με τη μεταδοτικότητα» ανέφερε χαρακτηριστικά χθες ο Δρ. Βάλανς κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου.
Πώς δρα η μετάλλαξη
Σύμφωνα με τους Βρετανούς ιολόγους που αναλύουν τη μετάλλαξη λεπτομερώς, ένα πρώτο συμπέρασμα είναι ότι ο κορωνοϊός μεταλλάχθηκε με στόχο να αλλάξει τη σύσταση της πρωτεΐνης ακίδας S στην επιφάνεια του SARS-CoV-2 ώστε να αυξηθεί η ικανότητα της πρωτεΐνης να προσκολλάται και να εισβάλλει στα ανθρώπινα κύτταρα.
Η πρωτεΐνη S εντοπίζεται πάνω στις ακίδες που προεξέχουν από τον SARS-CoV-2 και οι οποίες του δίνουν αυτό χαρακτηριστικό σχήμα κορώνας, από το οποίο και βαφτίστηκε σαν «κορωνοϊός». Η πρωτεΐνη S περιέχει αμινοξέα που χρησιμοποιεί ένα ένζυμο του οργανισμού μας, η φουρίνη, για να διαλύει τις επιστρώσεις του κυττάρου ώστε να μπορεί ο ιός να εισβάλλει σε αυτά.
Η μετάλλαξη Ν501Υ κάνει τον κορωνοϊό 70% πιο γρήγορο στην εξάπλωσή του στον ανθρώπινο οργανισμό, συγκριτικά με τις άλλες μεταλλάξεις οι οποίες είχαν ανιχνευθεί νωρίτερα φέτος κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η μετάλλαξη είναι μια φυσική διαδικασία για τους κορωνοϊούς. Άλλοι μεταλλάσσονται λιγότερο και άλλοι περισσότερο, όπως για παράδειγμα ο ιός της εποχικής γρίπης. Κάποιες φορές, ωστόσο, οι μεταβολές αυτές στη σύσταση ενός ιού αλλάζουν τα χαρακτηριστικά του και άλλες φορές όχι.
Από όσα στοιχεία έχουν γίνει γνωστά μέχρι στιγμής για τη νέα μετάλλαξη, οι ερευνητές έχουν καταφέρει να εντοπίσουν 23 γενετικές αλλαγές -ένας αριθμός ασυνήθιστα μεγάλος. Κάποιες από αυτές σχετίζονται με τροποποιήσεις στις πρωτεΐνες που παράγει ο κορωνοϊός.
«Ως αποτέλεσμα της συνεχούς διαδικασίας τροποποίησης, πολλές χιλιάδες μεταλλάξεις έχουν ήδη προκύψει στο γονιδίωμα του SARS-CoV-2 από την εμφάνιση του ιού το 2019» υποστηρίζουν οι Βρετανοί εμπειρογνώμονες.Η πλειονότητα των μεταλλάξεων που έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής δεν έχουν εμφανή επίδραση στον ιό και μόνο μια μειονότητα αυτών είναι πιθανό να αλλάξει τον ιό με σημαντικό τρόπο -για παράδειγμα, καθιστώντας τον πιο ικανό να μολύνει τον άνθρωπο, πιο πιθανό να προκαλέσει σοβαρή νόσο ή λιγότερο ευαίσθητο σε φυσικές ή προκαλούμενες από εμβόλια ανοσολογικές άμυνες.
Από που προήλθε η Ν501Υ
Προκαταρκτικά στοιχεία που αφορούν στην περιγραφή της μετάλλαξης και τα οποία έχουν δημοσιευθεί ήδη στο virological.org δείχνουν ότι το νέο αυτό στέλεχος ενδεχομένως να αναπτύχθηκε στον οργανισμό κάποιου ασθενή που είχε ήδη κάποια χρόνια λοίμωξη, πιθανόν λόγω αποδυναμωμένου ανοσοποιητικού συστήματος.
Παρόμοια μετάλλαξη έχει εντοπιστεί στη Νότια Αφρική, η οποία όμως θεωρείται ότι έχει συμβεί τυχαία και ανεξάρτητα από την Ν501Υ. Πρόκειται για την 501.V2, η οποία, σύμφωνα με τον υπουργό Υγείας της Νοτίου Αφρικής, Ζβέλι Μκίζε, έχει καταστεί κυρίαρχη τις τελευταίες εβδομάδες και φαίνεται να πυροδοτεί το δεύτερο κύμα της επιδημίας στη χώρα.
Τρία «καυτά» ερωτήματα για τη νέα μετάλλαξη
Με το δεύτερο κύμα της πανδημίας να είναι σε πλήρη εξέλιξη στην Ευρώπη και τους επιδημιολόγους να ανησυχούν για την πορεία της λόγω των Χριστουγέννων, οι επιστήμονες καλούνται να απαντήσουν σε τρία καίρια ερωτήματα αναφορικά με τη νέα μετάλλαξη:
Α) αν η Ν501Υ είναι πιο μολυσματική
Β) αν προκαλεί σοβαρότερη νοσηρότητα και περισσότερους θανάτους και
Γ) αν νικά ευκολότερα την άμυνα του ανοσοποιητικού συστήματος και φυσικά αν το ίδιο ισχύει και για εμβόλια κατά της νόσου COVID-19.
Η αρμόδια επιστημονική επιτροπής που διαχειρίζεται την πανδημία στη Βρετανία ανακοίνωσε επισήμως ότι οι απαντήσεις στα προαναφερόμενα ερωτήματα είναι: ναι, όχι και όχι! Δηλαδή, η νέα μετάλλαξη Ν501Υ, ΝΑΙ, είναι πιο μολυσματική από τις προηγούμενες. ΟΧΙ δεν προκαλεί σοβαρότερη νόσηση ή περισσότερους θανάτους. ΟΧΙ δεν εξουδετερώνει τις άμυνες του ανοσοποιητικού συστήματος και των εμβολίων που μόλις έχουν εγκριθεί και έχουν αρχίσει να χορηγούνται.
Ωστόσο, ο Σερ Πάτρικ Βάλανς σημειώνει ότι τα στοιχεία για την επικινδυνότητα της μετάλλαξης και την επίδρασή της στην αποτελεσματικότητα των εμβολίων είναι πρωτόλεια. Σύμφωνα με τον ίδιο θεωρητικά η Ν501Υ μπορεί να αλλάξει την ανοσολογική απόκριση. Όμως προς το παρόν δεν υπάρχουν ενδείξεις για κάτι τέτοιο.
«Η υπόθεση εργασίας που τώρα μας απασχολεί είναι αν η ανοσοαπόκριση την οποίαν προκαλεί το εμβόλιο είναι επαρκής έναντι του νέου κορωνοϊού. Αλλά σε κάθε περίπτωση πρέπει να έχουμε τον νου μας και στη νέα μετάλλαξη» σημείωσε.
Ο Δρ. Νέβιλ Σάντζανα από το Κέντρο Γονιδιωματικής της Νέας Υόρκης υπενθυμίζει ότι «οι μεμονωμένες μεταλλάξεις συνήθως δεν μπορούν να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων».
