Στο μεγάλο του έργο «Η Πανούκλα», ο Γάλλος φιλόσοφος και νομπελίστας συγγραφέας Αλμπέρ Καμύ, γράφει πως «οι δυστυχίες, στην πραγματικότητα, είναι μια κοινή υπόθεση, αλλά δύσκολα τις πιστεύει κανείς όταν του πέσουν στο κεφάλι». Μια δυστυχία τέτοιου μεγέθους χτύπησε, μια ημέρα σαν σήμερα τη Θεσσαλονίκη. Φυσικά ήταν ο καταστροφικός σεισμός του 1978 που άφησε πίσω του 49 νεκρούς, 220 τραυματίες και ανυπολόγιστες καταστροφές.
Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να πιστέψουν τη δυστυχία που έπεσε πάνω στα κεφάλια τους. Έτσι, για πολλά χρόνια μετά από εκείνη τη μαύρη νύχτα της 20ης Ιουνίου, κυκλοφορούσαν διάφορες ιστορίες. Η μια αφορούσε έναν ταξιτζή ο οποίος επιβίβασε για δρομολόγιο μια ηλικιωμένη γυναίκα, περίπου μια ώρα πριν από τον σεισμό. Η ηλικωμένη κάποια στιγμή είπε στον ταξιτζή: «αγόρι μου θα γίνει μεγάλος σεισμός, κατέβασέ με εδώ, τώρα». Ο ταξιτζής, φοβισμένος, σταμάτησε, η ηλικιωμένη γυναίκα έφυγε τρέχοντας χωρίς να κοιτάξει ξανά πίσω της και ξέχασε την τσάντα της μέσα στο ταξί. Όταν ο οδηγός την βρήκε, την άνοιξε προκειμένου να δει αν υπήρχε κάποιος αριθμός τηλεφώνου μέσα ώστε να επικοινωνήσει για να επιστρέψει την τσάντα. Όταν την άνοιξε βρήκε μέσα ανθρώπινα οστά!
Παραλλαγή της συγκεκριμένη ιστορίας ήταν και ο αστικός μύθος που ήθελε εκείνη την περίοδο στο κέντρο της πόλης να κυκλοφορεί μια ηλικιωμένη γυναίκα, άστεγη και ρακένδυτη η οποία έπαιζε τον ρόλο του προφήτη και προειδοποιούσε τους πάντες να φύγουν από τη Θεσσαλονίκη. Όλοι γελούσαν, κανείς δεν της έδινε σημασία.
Μια ακόμη ιστορία είναι πως επειδή την ώρα του σεισμού οι περισσότεροι έβλεπαν στις τηλεοράσεις τους τη σειρά της ΕΡΤ «Έξοδος Κινδύνου» με τον Γιώργο Φούντα, κανείς δεν την ξαναείδε γιατί θεωρήθηκε γρουσούζικη και για τον λόγο αυτό, άλλωστε, ολοκληρώθηκε μετά από μόλις 20 επεισόδια!
Υπάρχει και μια τρίτη ιστορία. Έλεγαν πολλοί τότε πως πριν το ρολόι 23:04 είδαν τον Άγιο Δημήτριο να περπατάει θλιμμένος στην Τσιμισκή. Κάποιοι άλλοι είπαν πως τον είδαν «καβαλάρτη να τρέχει στα κάστρα».
Είπαμε... «Οι δυστυχίες, στην πραγματικότητα, είναι μια κοινή υπόθεση, αλλά δύσκολα τις πιστεύει κανείς όταν του πέσουν στο κεφάλι».
Οι προσεισμοί που προμήνυαν το κακό
Στις 8 Μαΐου του 1978, οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ένιωσαν ένα δυνατό τράνταγμα. Ο σεισμός, δεν ήταν μεγάλος, δεν προκάλεσε καταστροφές, δεν ανησύχησε πολλούς. Ήταν, όμως, όπως αποδείχθηκε, η αρχή ενός καταστροφικού φαινομένου.
Το επόμενοι διάστημα οι Θεσσαλονικείς έμαθαν να ζουν με τους σεισμούς. Σχεδόν καθημερινά έκανα και από τουλάχιστον μια δόνηση. Κάποιες ήταν μικρές, κάποιες άλλες μεγαλύτερες αλλά κανείς δεν έδωσε μεγαλύτερη σημασία.
Στις 24 Μαΐου η πόλη ταρακουνιέται από μια ισχυρή δόνηση μεγέθους 5,8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Τότε ήταν που όλοι έδωσαν την εξήγηση που τελικά επικράτησε και σύμφωνα με την οποία όλοι οι προηγούμενοι σεισμοί ήταν επί της ουσίας, προσεισμοί εκείνης της δόνησης. Το ίδιο έλεγαν και για τις δονήσεις που ακολούθησαν. Έλεγαν πως ήταν μετασεισμοί.
Και κάπως έτσι η Θεσσαλονίκη είχε κλείσει έναν ολόκληρο μήνα που οι σεισμοί είχαν γίνει καθημερινό φαινόμενο. Αλλά από τη στιγμή που είχε γίνει ο κυρίως σεισμός όλοι είχαν ησυχάσει.
Μέχρι που το ημερολόγιο έδειξε 20 Ιουνίου και το ρολόι 23:06. Σαν σήμερα, πριν 46 χρόνια. Το μέγεθος του σεισμού ήταν 6,5 Ρίχτερ με επίκεντρο μεταξύ των λιμνών Αγίου Βασιλείου και Βόλβης. Μόλις 35 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης. Ολόκληρη η Βόρεια Ελλάδα συγκλονίστηκε από εκείνη τη δόνηση η οποία έγινε αισθητή σε Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Αλβανία. Καταστροφές καταγράφηκαν σε Κιλκίς και Χαλκιδική.
Σε ότι αφορά τη Θεσσαλονίκη; Μία οκταώροφη πολυκατοικία στην πλατεία Ιπποδρομίου κατέρρευσε, με αποτέλεσμα να βρουν το θάνατο 29 από τους ενοίκους της. Άλλοι 20 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των θυμάτων του σεισμού να φτάσει τους 49.
Οι τραυματίες ανήλθαν σε 220. Οι υλικές ζημιές ξεπέρασαν το ένα δισεκατομμύριο ευρώ με σημερινές τιμές. 9.480 οικοδομές υπέστησαν μη επισκευάσιμες βλάβες (3.170 στη Θεσσαλονίκη, μεταξύ των οποίων 35 σχολεία), 23.589 σοβαρότερες βλάβες (13.918) και 67.541 ελαφρότερες (49.071 στη Θεσσαλονίκη). Σημαντικές φθορές υπέστησαν και τα βυζαντινά μνημεία της πόλης.
Ο Καραμανλής και η εκκένωση της Θεσσαλονίκης
Στην πόλη επικράτησε χάος και απόλυτος πανικός. Ο Τύπος της εποχής έγραφε πως πάνω από μισό εκατομμύριο άνθρωποι κοιμήθηκαν σε πάρκα, πλατείες και αυτοκίνητα. Οι τηλεφωνικές επικοινωνίες και η ηλεκτροδότηση διακόπηκαν σε πολλές περιοχές. Εκείνη τη νύχτα το σχέδιο εκτάκτων αναγκών «Ξενοκράτης» ήταν νεκρό γράμμα.
Χιλιάδες άνθρωποι, μετά το πρώτο σοκ, έσπευσαν να φύγουν. Είχαν ήδη διαψευστεί μια φορά με τον σεισμό της 24ης Μαΐου που είχε θεωρηθεί ως ο κύριος σεισμός. Γιατί να μην διαψευστούν μια ακόμη; Οι φήμες και τα... fake news της εποχής έδιναν και έπαιρναν με τον φόβο να μεγαλώνει.
Ο ίδιος ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής αναγκάστηκε να περάσει τρεις μέρες στη Θεσσαλονίκη για να διασκεδάσει τις φήμες, που έκαναν λόγο για νέους καταστροφικούς σεισμούς.
Ο ομότιμος καθηγητής Βασίλης Παπαζάχος, περιγράφει στο βιβλίο «Ταξίδι στο Παρελθόν μου» πως στις αρχές Ιουλίου, όταν ένας νέος ισχυρός μετασεισμός την ώρα που η πόλη προσπαθούσε να ηρεμήσει, οδήγησε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στο σκεφτεί το ενδεχόμενο να συστήσει η κυβέρνηση στους κατοίκους να φύγουν από την πόλη.
«Στις 5 Ιουλίου 1978, όταν είχαν επιστρέψει αρκετοί Θεσσαλονικείς στα σπίτια τους, έγινε ένας σεισμός μεγέθους 5 Ρίχτερ που είχε την εστία του στο δυτικό μέρος του ρήγματος και ήταν πολύ κοντά στην πόλη. Είχε επίκεντρο μόλις 12 χιλιόμετρα από τις Σαράντα Εκκλησιές, όπου ήταν το σπίτι του Γιώργου Λεβεντάκη και όπου είχαμε εγκαταστήσει προσωρινά ένα φορητό σεισμογράφο. Ο σεισμός τράνταξε την πόλη, επειδή η εστία του ήταν κοντά σ αυτήν. Γι αυτό πρότειναν στον Πρωθυπουργό να εκδώσει ανακοίνωση για να συστήσει στους κατοίκους να φύγουν από την πόλη.
Ο Καραμανλής, με κάλεσε τότε και μου είπε ότι αυτός θα αναλάβει τη σχετική πολιτική απόφαση, αλλά ήθελε πρώτα τη γνώμη μου. Του είπα ότι δεν πρέπει να εκδώσει τέτοια ανακοίνωση, γιατί η διεθνής σχετική εμπειρία δείχνει ότι τέτοιες ανακοινώσεις έχουν συνήθως μεγαλύτερες αρνητικές κοινωνικές συνέπειες απ’ ότι οι συνέπειες ενός ισχυρού σεισμού.
Του ανέφερα επίσης ότι από τις μέχρι τώρα καταγραφές (από το φορητό σεισμογράφο των Σαράντα Εκκλησιών) προκύπτει ότι η μετασεισμική ακολουθία εξελίσσεται ομαλά, δηλαδή η συχνότητα των μετασεισμών φθίνει με το χρόνο (νόμος Omori) και παραμένει σταθερό το μέσο μέγεθος (κανόνας Lomnitz) όπως αναμένεται. Συνομίλησε κατόπιν και με τους υπουργούς Δημοσίων Έργων (Ν. Ζαρντινίδη) και Βορείου Ελλάδος (Ν. Μάρτη) και αποφάσισε να μην εκδώσει την ανακοίνωση».
Η Θεσσαλονίκη χτυπήθηκε σκληρά αλλά άντεξε. Επούλωσε τις πληγές της και λίγο καιρό αργότερα μπήκε ξανά σε μια κανονικότητα. Μόνο το ρολόι στη Στοά Μαλακοπή σταμάτησε για πάντα την ώρα του σεισμού. Οι δείκτες του, μέχρι και σήμερα, είναι εκεί ακίνητοι. «Κολλημένοι» στις 23:06. Ανατριχιαστικό μνημείο μιας δραματικής νύχτας.
Το επόμενο μεγάλο «ραντεβού» της Ελλάδας ήταν οι σεισμοί στις Αλκυονίδες τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1981. Αυτοί οι σεισμοί και εκείνος της Θεσσαλονίκης στάθηκαν η αφορμή προκειμένου να ιδρυθεί (το 1983) ο ΟΑΣΠ (Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας), που είναι μέχρι σήμερα ο αρμόδιος φορέας της πολιτείας για τον σχεδιασμό της αντισεισμικής πολιτικής της χώρας.
