Μετεμφυλιακή Ελλάδα. Παρακράτος της Δεξιάς. Εκλογές βίας και νοθείας. Παρεμβάσεις του Παλατιού. Δολοφονία Λαμπράκη. ΑΣΠΙΔΑ. ΙΔΕΑ. Διώξεις. Βασανιστήρια. Τα αιματηρά Ιουλιανά. Χούντα. Η δεκαετία του 1960 μπορεί εύκολα να πάρει το «βραβείο» της πιο ταραγμένης δεκαετίας της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας. Η μελέτη της και μόνο μπορεί να διαρκέσει μια ολόκληρη ζωή. Ο πολιτικός χρόνος ήταν σε τέτοιο βαθμό συμπυκνωμένος που πολλές φορές ακόμα και οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές βρέθηκαν να «κυνηγάνε» τα γεγονότα. Ακόμα και μέσα σε αυτή την τόσο γεμάτη δεκαετία, ωστόσο, υπάρχουν στιγμές που ξεχωρίζουν καθώς σε μεγάλο βαθμό καθόρισαν την εξέλιξη των πραγμάτων.
Η «αποκάλυψη» της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ
Σύμφωνα με το reader.gr, βρισκόμαστε στις 18 Μαΐου του 1965. Έχουν περάσει ακριβώς δυο χρόνια από τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη. Ακριβώς δυο χρόνια μετά οι συνταγματάρχες θα έβαζαν τη χώρα «εις τον γύψο». Περίπου δυο μήνες αργότερα η χώρα θα βυθιζόταν στο χάος των Ιουλιανών. Με αυτά και με αυτά η έκφραση πως η πολιτική ατμόσφαιρα «μυρίζει μπαρούτι» είναι στην πραγματικότητα μικρή για να περιγράψει το σκηνικό που είχε δημιουργηθεί.
Εκείνη την ημέρα, λοιπόν, η εφημερίδα της Λάρισας «Ημερήσιος Κήρυξ» αποκαλύπτει την ύπαρξη μιας μυστικής οργάνωσης αριστερής ιδεολογίας μέσα στις τάξεις του στρατού! Η μυστική αυτή οργάνωση ονομαζόταν ΑΣΠΙΔΑ από τα αρχικά των λέξεων «Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδανικά, Δημοκρατία, Αξιοκρατία».
Σύμφωνα με τα όσα ανέφερε στο ρεπορτάζ της η εφημερίδα, η οργάνωση αυτή είχε σαν σκοπό να καταργήσει το πολίτευμα της βασιλευομένης δημοκρατίας, να εκδιώξει τον βασιλιά και να εγκαθιδρύσει ένα... αριστερόστροφο δικτατορικό καθεστώς! Το φοβερότερο, ωστόσο, ήταν πως – σύμφωνα πάντα με το δημοσίευμα – πολιτικός αρχηγός αυτής της συνωμοτικής ομάδας ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου ο οποίος λειτουργούσε υπό την ανοχή του πατέρα του, Γεωργίου Παπανδρέου, ο οποίος εκείνη την εποχή ήταν ο πρωθυπουργός της χώρας.
Ο «Γερός της Δημοκρατίας» διατάσσει αμέσως τη διενέργεια ανακρίσεων προκειμένου να χυθεί άπλετο φως στην υπόθεση. Λίγο καιρό αργότερα η Επιτροπή Σίμου (πήρε το όνομά της από τον αντιστράτηγο Ιωάννη Σίμο ο οποίος είχε τεθεί επικεφαλής της) εκδίδει το πόρισμά της το οποίο, μεταξύ άλλων, αναφέρει πως οργάνωση ΑΣΠΙΔΑ υπάρχει αλλά δεν πρόκειται για μια συνωμοτική οργάνωση. Πρόκειται για μια ολιγομελή ομάδα κατώτερων αξιωματικών του στρατού οι οποίοι περισσότερο φρόντιζαν την προσωπική τους ανέλιξη παρά οτιδήποτε άλλο. Παράλληλα, σύμφωνα πάντα με το πόρισμα, δε φαίνεται να υπάρχει καμία εμπλοκή του Ανδρέα Παπανδρέου στην όλη υπόθεση.
Ο ανώτατος στρατιωτικός δικαστής πρότεινε να παραπεμφθούν στο ανακριτικό συμβούλιο με το ερώτημα απόταξης οι λοχαγοί Πεζικού Αριστόδημος Μπουλούκος (ο οποίος και φερόταν ως ο στρατιωτικός ηγέτης της οργάνωσης), Ιωάννης Πανούτσος, Δημήτριος Παπαγιαννόπουλος και Ιωάννης Θεοδοσίου, ως πρωτεργάτες της οργάνωσης, ενώ για έξι ακόμη λοχαγούς και υπολοχαγούς πρότεινε τον αυστηρό πειθαρχικό τους έλεγχο. Ζήτησε, ακόμη, να επιβληθεί πειθαρχική ποινή στον συνταγματάρχη Αλέξανδρο Παπατέρπο, πρώην διοικητή της ΚΥΠ, για αμέλεια στην εκτέλεση των καθηκόντων του.
Στην πραγματικότητα η οργάνωση αυτή είχε γίνει με σκοπό οι αριστερών φρονημάτων στρατιωτικοί να προστατέψουν τους εαυτούς τους και τις καριέρες τους από την πανίσχυρη δεξιά οργάνωση ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών) που είχε στο εσωτερικό της στρατιωτικούς όπως ο Γεώργιος Παπαδόπουλος και ο μετέπειτα «αόρατος δικτάτωρ» Δημήτριος Ιωαννίδης που όσο οι άλλοι κυνηγούσαν «φαντάσματα» εκείνοι σχεδίαζαν την Απριλιανή δικτατορία.
Γνωρίζοντας κάποιος όλο το πολιτικό και ιστορικό υπόβαθρο θα μπορούσε εύκολα να πιστέψει πως κάπως έτσι ήταν τα πράγματα καθώς θα ήταν, μάλλον δύσκολο, οι «κομμουνισταί» να είχαν καταφέρει να αλώσουν το στράτευμα το οποίο, κακά τα ψέματα, ειδικά εκείνη την εποχή ήταν ο «πολιορκητικός κριός» της σκληρής μετεμφυλιακής Δεξιάς.
Το Παλάτι, ωστόσο, έχει άλλη άποψη. Δεν ικανοποιείται από το πόρισμα της Επιτροπής Σίμου και μέσα σε ένα ήδη πολωμένο πολιτικό κλίμα φαίνεται πως μια ακόμα σύγκρουση βρίσκεται προ των πυλών. Η όλη ιστορία γίνεται ακόμα πιο περίεργη όταν αποκαλύπτεται πως ο άνθρωπος που υποτίθεται ότι ξεσκέπασε την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ ήταν ο γνωστός και μη εξαιρετέος ακροδεξιός στρατηγός Γεώργιος Γρίβας που την περίοδο της κατοχής φρόντισε να δημιουργήσει την φιλοβασιλική οργάνωση «Χ» που είχε σαν πρώτο μέλημά της την καταδίωξη, όχι του κατακτητή αλλά των μελών του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, ενώ και στον εμφύλιο πρωτοστάτησε στη λεγόμενη «Λευκή Τρομοκρατία» που ξέσπασε μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας.
Ο Γρίβας, μάλιστα, είχε φροντίσει να ενημερώσει για την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ τον νεαρό – τότε - βασιλιά Κωνσταντίνο και τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Πέτρο Γαρουφαλιά αλλά όχι και τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου κάτι που όπως ήταν φυσικό προκάλεσε την εντονότατη αντίδραση του τελευταίου ο οποίος, σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, θέλησε να διώξει από την κυβέρνηση τον Γαρουφαλιά και σε αυτή την κρίσιμη περίοδο να αναλάβει ο ίδιος.
Η δίκη και η αποκάλυψη ενός πολιτικού και στρατιωτικού φιάσκου
Στην κυβέρνηση θεωρούσαν πως όλο αυτό ήταν μια συνωμοσία του Παλατιού που σαν βασικό στόχο είχε τη συγκάλυψη της δράσης του ΙΔΕΑ. Κάτι σαν αντίβαρο, δηλαδή. Το Παλάτι, από την πλευρά του, επιμένει πως υπάρχει εμπλοκή του Ανδρέα Παπανδρέου και ζητά να χυθεί άπλετο φως. Και ενώ φάνηκε πως, με κάποιες αναταράξεις, η υπόθεση θα έκλεινε εκεί με την επιβολή πειθαρχικών ποινών στους συμμετέχοντες, ξεκινά η διενέργεια κύριας ανάκρισης διευρύνοντας τον κύκλο των κατηγορουμένων και η κατάσταση ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.
Στη συνέχεια έρχονται τα Ιουλιανά και οι κυβερνήσεις της «Αποστασίας». Η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου έχει καταρρεύσει. Στις 29 Σεπτεμβρίου 1966 εκδόθηκε το παραπεμπτικό βούλευμα για την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Μέσα σε αυτό κατηγορούνται οι φιλοπαπανδρεϊκοί αξιωματικοί ότι σκόπευαν να εγκαθιδρύσουν «δικτατορία νασερικού τύπου». Το βούλευμα αποτελούνταν από 475 σελίδες και παρέπεμπε 28 αξιωματικούς (26 του Στρατού Ξηράς, ένας της Πολεμικής Αεροπορίας και ένας της Χωροφυλακής) να δικαστούν στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών με τις κατηγορίες της «ένωσης προς στάση» και «συνωμοσία προς εκτέλεση πράξεων εσχάτης προδοσίας»!
Κατά το βούλευμα, «προκύπτουν επιβαρυντικά στοιχεία» για τους πολιτικούς Ανδρέα Παπανδρέου, Παύλο Βαρδινογιάννη, Μιχάλη Παπακωνσταντίνου και Στυλιανό Χούτα. «Οι κατηγορούμενοι εν τη προσπαθεία τους να μυήσουν αξιωματικούς εις την οργάνωσιν ΑΣΠΙΔΑ… συνιστούν προς προστασία της κινδυνευούσης Δημοκρατίας την υπό τον αξιωματικών υποστήριξιν της κυβερνήσεως Γ. Παπανδρέου ή διάδοχον ταύτης υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου, προς επίτευξιν της οποίας οι αξιωματικοί οφείλουν να οργανωθούν πέριξ τούτου, καθ’ όσον ούτος είναι η πλέον ισχυρά ηγετική φυσιογνωμία της εποχής και ως υιός του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου και ως οικονομολόγος και κάτοχος του κυπριακού προβλήματος, δι’ ο μάλιστα εις τούτον έχει ανατεθεί η αρχηγία της οργανώσεως» ανέφερε το βούλευμα.
Στις 14 Νοεμβρίου 1966, ξεκίνησε η δίκη στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών, που συνεδρίαζε στο Μέγαρο του Αρσακείου. Ανάμεσα στους δικηγόρους υπεράσπισης βρίσκεται και ο γνωστός αγωνιστής της Αριστεράς, Νικηφόρος Μανδηλαράς, το «άστρο» του οποίου θα λάμψει στη διάρκεια της δίκης.
Η εξέταση των μαρτύρων κατηγορίας άρχισε στις 21 Νοεμβρίου. Την ίδια μέρα παρουσιάστηκε στο δικαστήριο, και παρακολούθησε τη δίκη από τις θέσεις των συνηγόρων, ο Ανδρέας Παπανδρέου. Οι εφημερίδες της Δεξιάς τον κατηγόρησαν πως πήγε εκεί για να εμψυχώσει τους κατηγορούμενους να μη μιλήσουν! Όσο η δίκη προχωρούσε, τόσο γινόταν εμφανής ο ρόλος του Γρίβα και του Παπαδόπουλου. Οι δημοσιογράφοι έγραφαν τα όσα άκουγαν, ο κόσμος θύμωνε, η κοινωνία «έβραζε» και κάπως έτσι ο πρόεδρος του δικαστηρίου διέταξε να συνεχιστεί η δίκη κεκλεισμένων των θυρών και να απαγορευτεί η δημοσίευση πρακτικών «δια λόγους δημοσίας τάξεως»!
Μια ημέρα σαν σήμερα, στις 16 Μαρτίου 1967, το Στρατοδικείο έβγαλε την απόφασή του: «Καταδικάζονται σε 18 χρόνια κάθειρξη και πεντάχρονη στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων οι: συνταγματάρχης Αλέξανδρος Παπατέρπος, αντισυνταγματάρχης Α. Δαμβουνέλης, οι λοχαγοί Άρις Μπουλούκος, Τάκης Παπαγεωργόπουλος και Θεοφάνης Τόμπρας. Σε κάθειρξη 13 χρόνων και πεντάχρονη στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων οι λοχαγοί Δ. Παπαγιαννόπουλος και Γιάννης Πανούτσος, σε κάθειρξη 8 χρόνων και πεντάχρονη στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων ο αντισυνταγματάρχης Δ. Παραλίκας και οι λοχαγοί Α. Βλάχος και Α. Κεπενός. Σε φυλάκιση 4 ετών ο λοχαγός Γ. Κωστόπουλος και δύο χρόνων οι λοχαγοί Χ. Θεοδώρου, Ι. Μαρκέτης και Μ. Γεωργίου».
Η παράσταση είχε ολοκληρωθεί. Περίπου ένα μήνα αργότερα εκδηλώθηκε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου. Στις 22 Μάη του 1967 εντοπίστηκε το πτώμα του Νικηφόρου Μανδηλαρά. Η χούντα δεν του συγχώρησε ποτέ τον ρόλο που έπαιξε στη δίκη της ΑΣΠΙΔΑ.
