Η 11η Νοεμβρίου, ένα μεγάλο ορόσημο στην ιστορία της Χίου, ουσιαστικά αποτέλεσε την αρχή μιας μακρόχρονης διαδικασίας, στο τέλος της οποίας, το 1923, η Χίος έγινε, νομικά και πραγματικά τμήμα του Ελληνικού κράτους.
Ο πόλεμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την Ιταλία (1911-12) και η κατάληψη της Δωδεκανήσου έκαναν φανερό ότι η Αυτοκρατορία κατέρρεε χάνοντας τον έλεγχο νησιών που αποτελούσαν για αιώνες τον πυρήνα των εδαφών της. Ταυτόχρονα δημιουργούσαν φόβους γιατί δεν ήταν βέβαιο ότι η Ελλάδα θα άρπαζε την ευκαιρία.
Τελικά, η μεγάλη ευκαιρία έρχεται για τη Χίο και την Ελλάδα με τον Α’ Βαλκανικό πόλεμο που ξεσπάει τον Οκτώβριο του 1912. Η ταχεία κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό και η κυριαρχία του ελληνικού ναυτικού δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την κατάληψη των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου. Ήδη από τις 8 του Οκτώβρη ο στόλος έχει κυριεύσει τη Λήμνο, την Ίμβρο, τη Θάσο, τον Άι-Στράτη (17/10), τη Σαμοθράκη (18/10), τα Ψαρά (21/10) και από τις 24 την Τένεδο. Η σειρά της Μυτιλήνης έρχεται στις 8 Νοεμβρίου και της Χίου στις 11 του ίδιου μήνα.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον Ελληνικό Στρατό το 1912
Με τα πλοία «Πατρίς» και «Σαπφώ» στρατιωτικές δυνάμεις υπό τις διαταγές του Συνταγματάρχη Νικόλαου Δελαγραμμάτικα ταξιδεύουν από τη Θεσσαλονίκη προς τη Χίο τα ξημερώματα της 11ης Νοεμβρίου. Η δύναμη του ελληνικού αποσπάσματος, ενισχυμένη με ένα μικρό ναυτικό άγημα, ανέρχεται σε σχεδόν 2.500 άνδρες και έχει να αντιμετωπίσει ένα καλά εξοπλισμένο, λόγω του πολέμου με τους Ιταλούς, τουρκικό σύνταγμα. Οι ελληνικές δυνάμεις, μετά την απόβαση τους στο Κοντάρι, προχωρούν στην κατάληψη της Χώρας μόλις το πρωί της επομένης 12ης Νοεμβρίου δίνοντας την ευκαιρία στους μάχιμους Οθωμανούς να αποχωρήσουν και στους Έλληνες να ετοιμάσουν μια θερμή και συγκινητική υποδοχή.
Για την ολοκλήρωση της κατάληψης του νησιού χρειάστηκε περισσότερος από ένας μήνας, η ενίσχυση του στρατού, κυρίως με εθελοντές, και η συστράτευση του ντόπιου πληθυσμού.
Η τελική νίκη, λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1912, προλαβαίνει κατά πολύ το τέλος του Βαλκανικού πολέμου, την Άνοιξη του 1913. Στις 21 Δεκεμβρίου, μετά από την τελευταία συντονισμένη σε όλα τα μέτωπα διήμερη επίθεση των ελληνικών στρατευμάτων, οι Οθωμανοί παραδίδονται και η Χίος κλείνει οριστικά το κεφάλαιο της οθωμανικής κυριαρχίας που κράτησε 346 χρόνια.
Μετά την ολοκληρωτική στρατιωτική κατάληψη της Χίου το παιχνίδι μεταφέρεται στο διπλωματικό πεδίο, όπου η Ελλάδα δεν έχει τον αποφασιστικό λόγο. Η οθωμανική πλευρά δεν αποδέχεται την ενσωμάτωση στην Ελλάδα των νησιών συνολικά και ιδιαίτερα της Χίου. Η λύση που δίνεται από την Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη των Μεγάλων Δυνάμεων μετά και το Β’ Βαλκανικό Πόλεμο (Φεβρουάριο του 1914), είναι να διατηρήσει η Ελλάδα τα νησιά του Αιγαίου, εκτός της Ίμβρου και της Τενέδου, και να αποσύρει τα στρατεύματα της από τη Βόρεια Ήπειρο. Η άρνηση της Οθωμανικής Πύλης να αποδεχτεί μια τέτοια ρύθμιση οδηγεί σε ένα ενδιάμεσο καθεστώς de facto ενσωμάτωσης των νησιών στην Ελληνική επικράτεια. Στη Λοζάνη στις 24-7-1923 δίνεται οριστική λύση με την πλήρη αποδοχή από την κεμαλική Τουρκική Δημοκρατία της ενσωμάτωσης των νησιών μας (εκτός της Ίμβρου και της Τενέδου) στο ελληνικό κράτος.
