Στο αιματοβαμμένο πολυβολείο στο Μονοδένδρι, 118 Έλληνες εκτελέστηκαν από τους ναζί το 1943 ως αντίποινα σε καταδρομική επίθεση ανταρτών της αντίστασης.
Ένα ξεχωριστό πολυβολείο βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου στην εθνική οδό Τρίπολης-Σπάρτης. Είναι σε άριστη κατάσταση σε σχέση με άλλα οχυρωματικά έργα και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως ιστορικός χώρος μνήμης αντί για "στέκι" αιγοπροβάτων αλλά και διαφόρων αγρίων ζώων της περιοχής.
https://youtu.be/MZtjcdX7_GU
Πρόκειται για Γερμανικό οχυρό υπό Ιταλική κατασκευή και χρησιμοποιήθηκε την περίοδο της κατοχής της Ελλάδος από τους Γερμανούς στην διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.
Το σχήμα του από ψηλά μοιάζει με ''κόκαλο''. Περιλαμβάνει υπόγειο, ισόγειο και έναν όροφο. Κατασκευαστικά αποτελείται από οπλισμένο σκυρόδεμα με την μορφή μονομπλόκ, δηλαδή δεν έχει χτιστά μέρη αλλά μόνο μασίφ μπετό, ενώ η εξωτερική του επένδυση έχει την μορφή πετρόχτιστης λιθοδομής.
Αυτό όμως που το κάνει να ξεχωρίζει είναι μια ιστορία πόνου που εκτυλίχθηκε τα ξημερώματα της 25ης Νοεμβρίου του 1943.
Όπως αφηγήθηκε ο Λευτέρης Μανωλάκος κάτοικος Σπάρτης ετών 87:
"Ήμουν 17 ετών και εκείνα τα δύσκολα χρόνια σ' αυτή την ηλικία χαρακτηριζόσουν άνδρας και όχι παιδί. Άνδρας έτοιμος να κρατήσει όπλο, αλλά και να λάβει μέρος στον αγώνα ενάντια στον κατακτητή.
Εκείνο το βράδυ όμως εγώ, όπως και πολλοί νέοι της περιοχής, έμειναν σε αδράνεια γιατί το σχέδιο ήταν επικίνδυνο και άκρως απόρρητο.
Έτσι μαζεύτηκαν 58 αντάρτες πραγματικοί άντρες και με μια καταδρομική έφοδο στο οχυρό των κατακτητών κατάφεραν να το κατακτήσουν και να σκοτώσουν πάρα πολλούς Γερμανούς. Για την ακρίβεια 18, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την επόμενη μέρα οι Γερμανοί να μαζέψουν από την ευρύτερη περιοχή της Σπάρτης αλλά και της Τρίπολης 118 (10 Έλληνες για κάθε Γερμανό) επιφανείς άνδρες της εποχής, όπως τραπεζικούς, ιατρούς, δικηγόρους, ιερωμένους, φαρμακοποιούς αλλά και οικογένειες που είχαν πολλά παιδιά (μόνο άντρες). Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της οικογένειας Τζιβανόπουλου που έχασε και τα 4 αγόρια της (Δημοσθένης, Σωκράτης, Ιωάννης, Παρασκευάς).
Η εκτέλεση έγινε ως αντίποινα για την επίθεση που δέχτηκαν την προηγούμενη μέρα αλλά είχε σκοπό να πλήξει όχι μόνο το φρόνημα της αντίστασης αλλά και να επιφέρει ένα καίριο πλήγμα στον λειτουργικό κοινωνικό ιστό της πόλης της Σπάρτης".
Η μνήμη των εκτελεσθέντων τιμάται κάθε χρόνο με εκδηλώσεις. Στο σημείο της εκτέλεσης, επί της παλαιάς εθνικής οδού Τρίπολης-Σπάρτης, έχει ανεγερθεί μνημείο με τα ονόματα των πεσόντων ενώ απέναντι από τον Ιερό Ναό του Οσίου Νίκωνος στο κέντρο της Σπάρτης έχει τοποθετηθεί μνημειακό γλυπτό. Η κατασκευή του μνημείου στο σημείο της εκτέλεσης αντιμετώπισε πολλά εμπόδια και μετά την κατασκευή του χρειάστηκε νυχτερινή φύλαξη για να αποφευχθούν οι δολιοφθορές.
Τέλος, ένας από τους κεντρικούς δρόμους της Σπάρτης, που συνδέει την κεντρική λεωφόρο Κωνσταντίνου Παλαιολόγου με την έξοδο προς Τρίπολη και προς Μονοδένδρι, μετονομάστηκε προς από οδός Τριπόλεως σε οδό "Των 118", όπως επικράτησε να λέγεται από τους κατοίκους αμέσως μετά την εκτέλεση.
Δεύτερη εκτέλεση στο Μονοδένδρι
Τέσσερις μήνες μετά την εκτέλεση στις 13 Μαρτίου 1944, στη θέση Κοκκινόλουτσα, μερικά χιλιόμετρα από το Μονοδένδρι οι αντάρτες του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν γερμανική φάλαγγα γερμανικών αυτοκινήτων και σκότωσαν 17 Γερμανούς στρατιώτες. Σε αντίποινα οι Γερμανοί φέρεται να εκτέλεσαν στο Μονοδένδρι άλλους 45 Έλληνες. Στην Κοκκινόλουτσα ανεγέρθη μνημείο για τους εκτελεσθέντες από τις Κροκεές, το οποίο φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Μιχάλης Αγρανιώτης.
Στην περιοχή σημειώθηκαν και άλλες εκτελέσεις την περίοδο της Κατοχής: 32 ατόμων στο Αλεποχώρι, 25 στην Ανάληψη Σπάρτης, 55 στην Τρύπη, 50 στον Πασαβά Γυθείου, 10 στην Μονεμβασιά. Επίσης υπήρξαν εκτελέσεις άλλων εκατοντάδων που εκτελέστηκαν μεμονωμένα στα διάφορα χωριά.
