Στις 10 Μαϊου 1956, οι δύο αγωνιστές της ΕΟΚΑ, Ανδρέας Δημητρίου και Μιχαλάκης Καραολής, οδηγούνταν προς την αγχόνη. Ήταν οι πρωτομάρτυρες του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και η δίκη τους ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων σε Ελλάδα και Ευρώπη. Αν και ζητήθηκε χάρη για να μην πραγματοποιηθεί ο απαγχονισμός, το αίτημα απορρίφθηκε.
Πώς οδηγήθηκαν στην αγχόνη
Οι δύο νέοι είχαν ενταχθεί από νωρίς στις τάξεις της ΕΟΚΑ. Ο Μιχαλάκης Καραολής, γεννημένος στις 13 Φεβρουαρίου 1933 από το Παλαιχώρι, απόφοιτος της Αγγλικής Σχολής και αθλητής στίβου στην ομάδα του ΑΠΟΕΛ, είχε ενταχθεί στην ομάδα του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη πολύ πριν την έναρξη του αγώνα. Είχε μεταφέρει την προκήρυξη του Διγενή, ενώ έπαιρνε μέρος σε απόκρυψη οπλισμού και βομβιστικές επιθέσεις. Αργότερα εντάχθηκε στην ομάδα του εκτελεστικού. Η παρέα που έκανε με τα παιδιά της Αγγλικής Σχολής, δεν κινούσε σε κανέναν υποψίες για τη δράση του.
Στις 28 Οκτωβρίου όμως, η απόπειρα εκτέλεσης του προδότη αστυνομικού Ηρόδοτου Πουλλή οδήγησε στη σύλληψή του. Η σφαίρα που τραυμάτισε τον αστυφύλακα προερχόταν από το πιστόλι του συναγωνιστή του Παναγιώτη. Στην προσπάθειά τους να διαφύγουν οι δύο νέοι από το σημείο, ο Καραολής άφησε πίσω το ποδήλατό του. Οι Βρεττανοί, οι οποίοι κρατούσαν αρχείο για τα πάντα, οδηγήθηκαν στη σύλληψή του από τους αριθμούς κυκλοφορίας που έφερε το δίτροχο. Καταδικάστηκε σε θάνατο. Μάρτυρες στη δίκη του ήταν δύο Τουρκοκύπριοι, ενώ κατηγορούσα αρχή, ο Ραούφ Ντενκτάς. Τον Καραολή υπερασπίστηκε ο Γλαύκος Κληρίδης.
Ο Ανδρέας Δημητρίου, γεννήθηκε το 1934 στις 18 Σεπτεμβρίου στον Άγιο Μάμα Λεμεσού από μία πάμφτωχη οικογένεια. Φοίτησε σε Νυχτερινό Γυμνάσιο και εργάστηκε σε κατάστημα με κυνηγετικά είδη. Ο Ανδρέας από νωρίς είχε ασχοληθεί με τον συνδικαλισμό και διετέλεσε και Γραμματέας στη Συντεχία Αχθοφόρων. Εντάχθηκε από νωρίς στις τάξεις της ΕΟΚΑ και πρωτοστάτησε στην αρπαγή οπλισμού από τις αποθήκες των Βρετανών στην Αμμόχωστο. Στις 22 Νοεμβρίου 1955, οι βρετανικές αρχές τον συνέλαβαν και τον καταδίκασαν σε θάνατο για την εκτέλεση του πράκτορα της «Ιντέλιτζενς Σέρβις», Σίτνεϊ Τέιλορ.
Οι αντιδράσεις
Οι συλλήψεις και η καταδίκη «Εις θάνατον», προκάλεσαν την διεθνή κατακραυγή. Στις 9 Μαϊου 1956, τέσσερις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στην Αθήνα, όταν διαδήλωναν για την Κύπρο ενώ ο Γάλλος ποιητής Άλμπερτ Καμύ έγραψε ένα κείμενο για τον Καραολή με τίτλο «Αποδώστε την Κύπρο στον Καραολή»
«Εδώ και λίγες εβδομάδες η επαναστατημένη Κύπρος έχει αποκτήσει τον ήρωά της στο πρόσωπο του νεαρού Μιχάλη Καραολή, που καταδικάστηκε σε θάνατο με τη μέθοδο απαγχονισμού. Στο ευτυχισμένο αυτό νησί όπου γεννήθηκε η Αφροδίτη, οι άνθρωποι πεθαίνουν σήμερα- και μάλιστα με τρόπο φρικιαστικό. Για μια ακόμη φορά, η ταπεινή διεκδίκηση ενός λαού που παρέμεινε για χρόνια βουβή και αναχαιτίστηκε μόλις θέλησε να εκδηλωθεί, ξεσπά τώρα σε εξέγερση.Τώρα σήμανε η ώρα για τους μάρτυρες που, ακούραστοι όπως και οι κατακτητές, κατορθώνουν να κάνουν γνωστή σ’ έναν αδιάφορο κόσμο τη διεκδίκηση ενός λαού που τον ξέχασαν όλοι εκτός απ’ τον εαυτό του. Η Βρετανική Κυβέρνηση έχει την ευκαιρία να εξοπλίσει με μια πιθανότητα επιτυχίας τις συζητήσεις που έχουν ήδη αρχίσει, με το να σεβαστεί τη ζωή του νέου καταδίκο»
Στην εφημερίδα Φως, αναφέρεται πως τριάντα βουλευτές του εργατικού κόμματος ανάμεσά τους και πρώην υπουργοί, απέστειλαν τηλεγράφημα στον Σερ Τζον Χάρτινγκ για απονομή χάριτος, γράφοντας «Προτρέπομεν όπως ανασταλεί εκτέλεσις Καραολή και Δημητρίου προς πρόληψη μεγαλυτέρας πικρίας…». Στο Μπάρι, τριάντα Έλληνες σπουδαστές έκαναν απεργία πείνας για μια μέρα, και έξω από το Πανεπιστήμιο έβαλαν πινακίδα με την επιγραφή: «Όταν οι Έλληνες έκτιζον τον Παρθενώνα, οι Άγγλοι έζων εντός σπηλαίων».
Η τελευταία νύχτα
Οι δύο αγωνιστές κατευθύνθηκαν στην αγχόνη με σταθερό βήμα. Χωρίς να δειλιάσουν και να παραπονεθούν. Την προηγούμενη νύχτα έγραψαν στους δικούς τους. Ο Καραολής σημείωνε σε γράμμα του στο θείο του Δαμιανό Καμμένο «Με απόλυτον ψυχικήν γαλήνην σας απευθύνω τον λόγον του υστάτου αποχαιρετισμού, χωρίς όμως να αποκρύπτω την πικρίαν που μου επροκάλεσεν η στέρησις μιας αποχαιρετιστηρίου επισκέψεως εκ μέρους των πλέον στενών τουλάχιστων συγγενών.
Ελπίζω ότι όλοι θα κρατήσουν την ψυχραιμίαν των και ότι το κουράγιο δε θα λείψει. Αν είναι κάτι που με στεναχωρεί είναι ότι δεν τα κατάφερα να γίνω εκείνο που ήθελα διά τους γέρους γονείς μου και τ’ αδέλφια μου. Ας είναι όμως. Ο Θεός ας είναι γι’αυτούς και για όλους σας βοηθός και υπερασπιστής, κραταιός προστάτης και πονετικός πατήρ. Ούτε το θάρρος, ούτε οι ελπίδες μας εγκαταλείπουν, η δε ψυχική μου γαλήνη είναι ακμαιοτάτη. Χαίρετε, λοιπόν, και είθε ο Πανάγαθος Θεός να χαρίσει εις όλους σας κάθε ευτυχίαν. Σε φιλώ και πάλιν θερμά Μιχαλάκης».
Ο Ανδρέας Δημητρίου λίγες ώρες πριν είπε στη μητέρα του «Το μόνο που λυπούμαι είναι που δεν θα προλάβω να δω την Κύπρο μας ελεύθερη». Η Ευδοκία του απάντησε «Στο καλό, γιε μου και να έχεις θάρρος ως το τέλος».
