ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Η πράξη της ορθόδοξης ψυχοθεραπείας
Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κκ Ιεροθέου Βλάχου
(Βιβλιοπαρουσίαση) Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου
Η όλη θεραπευτική αγωγή της Εκκλησίας δεν έχει σκοπό απλώς την ηθική και κοινωνική εξισορρόπηση του ανθρώπου, αλλά την επανασύνδεση των σχέσεών του με τον Θεό και τους συνανθρώπους του. Αυτό γίνεται με την επούλωση της ψυχικής πληγής και την θεραπεία των παθών με τα μυστήρια και την ασκητική πράξη της Εκκλησίας. Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου
Η πράξη της ορθόδοξης ψυχοθεραπείας
Το βιβλίο «Η ιατρική εν πνεύματι»[1] επιστήμη αποτελείται από τα βασικά θεραπευτικά κείμενα των δύο βιβλίων Θεραπευτική αγωγή και Συζητήσεις για την Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία, αφού προηγουμένως έγινε αναδιάρθρωση των κεφαλαίων και διάφορες προσθήκες και τροποποιήσεις, ώστε να ανταποκρίνεται στην σύγχρονη πραγματικότητα.
Στην πρώτη ενότητα με τίτλο Ορθόδοξη και ουμανιστική ψυχοθεραπεία και στο κείμενο Η ιατρική εν πνεύματι επιστήμη αναλύει ο συγγραφέας το περιεχόμενο του ρβ Κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου[2]. Διευκρινίζει την ιατρική του ορολογία και τον θεραπευτικό χαρακτήρα του. Εξηγεί γιατί η ποιμαντική διακονία, που είναι μια ολόκληρη ιατρική πνευματική επιστήμη, συνδέεται και ταυτίζεται με την θεραπεία του ανθρώπου.
Τόσο η ορθόδοξη θεολογία όσο και η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είναι ιδεολογία, ούτε φιλοσοφία, αλλά θεραπεία. Κατά την διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά είναι θεωρία-θέα του Θεού. Οι άγιοι Πατέρες, ως πνευματικοί ιατροί, υποδεικνύουν και παρουσιάζουν μια μέθοδο θεραπείας, μια θεραπευτική αγωγή. Όλες οι λειτουργίες και ενέργειες της ψυχής πρέπει να αναφέρωνται και να στρέφωνται προς τον Χριστό. Η θεραπευτική αγωγή είναι ο λεγόμενος ησυχασμός, είναι η βάση και το τέλος κάθε ορθόδοξης θεολογίας.
Το κείμενο Μεταφυσική και Θεολογία είναι απομαγνητοφωνημένη ομιλία του συγγραφέα στους φοιτητές της Μπελεμεντείου Θεολογικής Σχολής του Πατριαρχείου Αντιοχείας στο Βόρειο Λίβανο. Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι «η μόνη επιστημονική μέθοδος προσεγγίσεως των θεολογικών θεμάτων είναι η δια των αγίων». Οι άγιοι Πατέρες μας υποδεικνύουν πως από την ασθένεια και τον σκοτασμό του νου δια της καθάρσεως και του φωτισμού μπορεί να φθάση ο άνθρωπος στην πνευματική υγεία και στην θέωση.
Διευκρινίζεται και αποδεικνύεται η διαφορά της ορθόδοξης ψυχοθεραπείας από κάθε άλλη ψυχοθεραπεία δυτικού και ανατολικού τύπου και ότι η ορθόδοξη ψυχοθεραπεία δεν είναι απλώς μία μέθοδος, αλλά η ζωή της Εκκλησίας δια της οποίας αποκτά ο άνθρωπος κοινωνία με τον Θεό και τους ανθρώπους.
Στο κείμενο ψυχοσωματικές ασθένειες γίνεται αναφορά στις πνευματικές - ψυχικές ασθένειες, στις ψυχολογικές-συναισθηματικές, στις νευροβιολογικές και στις σωματικές ασθένειες. Επισημαίνεται η μεγάλη διάκριση και σύνεση που απαιτείται για να εντοπισθή η αλληλεπίδραση που είναι δυνατόν να υπάρχη μεταξύ αυτών των ασθενειών και γίνεται κατανοητό ότι, όταν ο νους δεν λειτουργή σωστά, δεν μπορεί να διευθύνη ούτε την ψυχή, ούτε και το σώμα.
Στη δεύτερη ενότητα Ασθένεια - πάθη θα γνωρίση ο αναγνώστης πως μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία θεραπεύονται τα πάθη και οι πνευματικές ασθένειες που βασανίζουν τον άνθρωπο. Οι εσωτερικές ασθένειες που ξεκινούν από την αμαύρωση του νου και επεκτείνονται στην ψυχή και το σώμα έχουν συνέπειες και στον κοινωνικό χώρο και σε όλη την κτίση.
Ο συγγραφέας απαντά πως μπορεί να αποδεσμευθή κανείς από την πνευματική αυτάρκεια, την οποία χαρακτηρίζει μεγάλη ψευδαίσθηση και από την απόγνωση για την σωτηρία, στην οποία βρίσκονται πολλοί άνθρωποι στην εποχή μας και είναι ενέργεια των δαιμόνων. Μας δίνει να καταλάβουμε πως αποκτάται η ανδρεία που είναι η τέλεια ελπίδα στο έλεος του Θεού.
Συγκεκριμένα αναφέρεται στην φιλαυτία που είναι η μητέρα όλων των παθών, στον φθόνο που κατατρώγει την ψυχή, στην φιληδονία από την οποία προέρχεται η λύπη και ο πόνος, στην φαντασία η οποία διαστρέφει όλη την πνευματική ζωή. Αναφέρει τρόπους θεραπείας. Γράφει για την αυταπάρνηση, την αγάπη στον Θεό (φιλοθεΐα) και τον πλησίον (φιλανθρωπία), την αληθινή μετάνοια (λύπη κατά Θεόν) που αναιρεί την ηδονή. Διευκρινίζει την διαφορά μεταξύ του φανταστικού, που είναι φυσική ενέργεια της ψυχής και της φαντασίας που την θεωρεί «καλό αγωγό σατανικής ενέργειας», η οποία οδηγεί στην αυτοθέωση. Εντοπίζονται τρόποι απαλλαγής και ελευθέρωσης από την φαντασία.
Παρουσιάζεται η διδασκαλία των αγίων Πατέρων για τα όνειρα, τα φρικτά παραμορφωτικά αποτελέσματα που δημιουργούν στον άνθρωπο και ο τρόπος που πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε.
Ποιά η διάκριση μεταξύ του ονείρου και του οράματος;
Στο κείμενο Το πρόβλημα των θλίψεων βλέπουμε από ποιά αίτια προέρχονται οι θλίψεις και οι δοκιμασίες στην ζωή μας, ποιές πνευματικές ωφέλειες προξενούν, πως πρέπει να αντιμετωπίζουμε την θλίψη και τον πόνο στην καθημερινή μας ζωή.
Διαβάζοντας το κείμενο Ο διάβολος και οι μεθοδείες του θα γνωρίσουμε την προσωπικότητα του διαβόλου, τα είδη των δαιμονίων, ποιούς πολεμά και με ποιά μέθοδο (τεχνάσματα του διαβόλου), πως μπορούμε να πολεμήσουμε και να αντιμετωπίσουμε τον διάβολο.
Η τρίτη ενότητα που επιγράφεται Θεραπεία περιγράφει τον τρόπο με το οποίο επιτυγχάνεται η θεραπεία του ανθρώπου στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Παρουσιάζεται η διδασκαλία του αγίου Σιλουανού του Αθωνίτου και του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά για την θεραπεία της ψυχής. Οι άγιοι ως επιστήμονες καθορίζουν με μεγάλη ακρίβεια τι ακριβώς είναι η θεραπεία και η υγεία της ψυχής.
Εξετάζεται τι είναι η πνευματική υγεία και ποιός είναι ο πνευματικά υγιής άνθρωπος. Τι είναι η πνευματική ρύθμιση και με ποιό τρόπο μπορεί κανείς να ρυθμίση τον νου του και να τον στρέψη στον Θεό;
Στο κείμενο Ο ιερεύς ως θεραπευτής κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο υπογραμμίζεται ότι η ιερωσύνη δεν είναι απλώς μια τελετουργική εργασία, αλλά κυρίως θεραπευτική επιστήμη και ότι η θεραπεία των ανθρώπων πρέπει να γίνεται με επιστημονικό τρόπο (ανακαθαίρειν επιστημόνως) διότι σύμφωνα με την ορθόδοξη θεραπευτική μέθοδο δεν είναι ωφέλιμο για όλους το ίδιο φάρμακο.
Η αξία των ιερών κανόνων και η θέση τους μέσα στην Εκκλησία εντοπίζεται στο κείμενο Η πνευματική πατρότητα και οι ιεροί Κανόνες. Πως πρέπει να χρησιμοποιή ο διακριτικός πνευματικός Πατέρας τους ιερούς Κανόνες και ποιά γνωρίσματα πρέπει να διαθέτη; Ερμηνεύεται η αξία της υπακοής στον Πνευματικό Πατέρα που μας θεραπεύει και μας οδηγεί στην σωτηρία.
Η έννοια της πνευματικής ιερωσύνης και η διαφορά της από την μυστηριακή ιερωσύνη, καθώς επίσης και τι είναι η άφεση των αμαρτιών και πως στο έργο αυτό μπορούν να βοηθήσουν και οι μοναχοί, που δεν έχουν ιερωσύνη, αναλύονται στο κείμενο Η πνευματική ιερωσύνη και η άφεση των αμαρτιών.
Ένα βοήθημα απαραίτητο για γονείς και παιδαγωγούς αποτελεί το κείμενο Η αγωγή των παιδιών κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Ο αναγνώστης θα μελετήση για τον σκοπό του γάμου, για την παρουσία των παιδιών στην οικογένεια, για τον τρόπο και την μέθοδο της αγωγής, για την εκκλησιαστική αγωγή του παιδιού. Παρατηρούμε ότι οι παιδαγωγικές απόψεις του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου έχουν επικαιρότητα και συνδέονται στενά με παιδαγωγικές ιδέες συγχρόνων παιδαγωγών.
Με ειδικό κείμενο γίνεται αναφορά στο θέμα της αργίας και της εργασίας και επισημαίνεται η αξία και ο συνδυασμός σωματικής και πνευματικής εργασίας αφού η ακηδία, η αδιαφορία παραλύει τόσο το σώμα, όσο και την ψυχή και είναι καταστρεπτική για την πνευματική ζωή.
Η τέταρτη ενότητα που επιγράφεται Θεραπευτικοί καρποί περιλαμβάνει σημαντικά κείμενα που θα βοηθήσουν τον αναγνώστη αφού προβάλλουν ανθρώπους θεραπευθέντες- οι οποίοι έζησαν στην προσωπική τους ζωή την θεραπεία.
Στο κείμενο Η θεία Πρόνοια βλέπουμε ότι ο Θεός διευθύνει προσωπικά τον κόσμο με μοναδικό σκοπό την σωτηρία του ανθρώπου. Η εμπιστοσύνη στον Θεό και η πίστη στην πρόνοιά Του βοηθούν ακόμη και στην υπέρβαση του θανάτου.
Διαβάζοντας τα κείμενα Προετοιμασία και βίωση του Πάσχα και Πνευματικά εγκαίνια, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο θα γνωρίσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Χριστιανός μπορεί να εγκαινιάση την καρδιά του, την προσωπική του ζωή, ώστε να ζήση τον προσωπικό του εγκαινιασμό και να βιώση το Πάσχα προσωπικά. Γίνεται αναφορά στον κοινωνικό χαρακτήρα της εορτής του Πάσχα και στην συμμετοχή της φύσεως στην εορτή του εγκαινιασμού.
Στο κείμενο Ο πάγκαλος Ιωσήφ θαυμάζουμε το μεγαλείο του σώφρονος Ιωσήφ και γνωρίζουμε τους λόγους για τους οποίους θεωρείται τύπος του Χριστού. Από τον τρόπο που αντιμετώπισε τους πολλούς πειρασμούς κατανοούμε τον ορθόδοξο τρόπο αντιμετωπίσεως και των δικών μας πειρασμών, κυρίως των σαρκικών.
Με το κείμενο Η οσία Μακρίνα προβάλλεται η ασκητική ζωή μιας ιερής μορφής. Συγκεκριμένα υπογραμμίζεται ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε η οσία τους πειρασμούς στην ζωή της και τον θάνατο.
Μια αληθινή ζωή στην οποία δεν υπάρχει θάνατος περιγράφει ο συγγραφέας στο κείμενο Η υπέρβαση του θανάτου, και καταθέτει την μαρτυρία του πως μια ευλογημένη ύπαρξη -πρόκειται για τον Μητροπολίτη Εδέσσης Καλλίνικο- έζησε στην πράξη την υπέρβαση του θανάτου.
Τέλος στο κείμενο θέωση και θεούμενοι ο συγγραφέας αναλύει τι ακριβώς είναι η θέωση και πως ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήση κοινωνία και ενότητα με τον Θεό. Ποιές οι προϋποθέσεις για να φθάση ο άνθρωπος στην θεωρία του Θεού; Ποιά τα στάδια και οι βαθμοί της θεώσεως; Κατά την θεωρία του Θεού συμμετέχει και το σώμα; Στο κείμενο υπογραμμίζεται ότι η πνευματική ζωή είναι μία διαρκής κίνηση προς την τελειότητα του Χριστού και ότι «δεν μπορεί κανείς να προφασίζεται ότι είναι αδύνατον να φθάση στην θέωση γιατί η ελπίδα της θεώσεως πρέπει να είναι ο βασικός στόχος μας».
Όλα τα κείμενα του βιβλίου φανερώνουν τον σκοπό του ανθρώπου που είναι η θέωση και η σωτηρία. Βοηθούν τον αναγνώστη να κατανοήση ότι μόνον με την θεραπευτική αγωγή και επιστήμη που διαθέτει η Ορθοδοξία, δηλαδή με την εν Πνεύματι ιατρική επιστήμη, μας δίνεται η δυνατότητα να σωθούμε.
2η Έκδοση της Ιεράς Μονής Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας) 2008
Αγορά Βιβλίου από εδώ Ἱερὰ Μητρόπολις Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου.
Παραπομπές
1. Βίντεο: «Ἡ ἰατρικὴ ἐν πνεύματι ἐπιστήμη» Παρουσίαση ἀπὸ τὸν συγγραφέα Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεο στὴν ἐκπομπὴ «Ἐν λόγῳ ἀληθείας» τοῦ τηλεοπτικοῦ σταθμοῦ ΛΥΧΝΟΣ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πατρῶν, μὲ τὸν Νικόλαο Μεσσαλᾶ.
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=eSWQAqKgFAY]
2. Κανὼν ΡΒ' (Κανόνας ρβ' Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου)
Δεῖ δὲ τοὺς ἐξουσίαν λύειν καὶ δεσμεῖν παρὰ Θεοῦ λαβόντας, σκοπεῖν τὴν τῆς ἁμαρτίας ποιότητα, καὶ τὴν τοῦ ἡμαρτηκότος πρὸς ἐπιστροφὴν ἑτοιμότητα, καὶ οὕτω κατάλληλον τὴν θεραπείαν προσάγειν τῷ ἀρρωστήματι, ἵνα μή, τῇ ἀμετρίᾳ καθ' ἑκάτερον χρώμενος, ἀποσφαλείη πρὸς τὴν σωτηρίαν τοῦ κάμνοντας. Οὐ γὰρ ἁπλῆ τῆς ἁμαρτίας ἡ νόσος, ἀλλὰ ποικίλη καὶ πολυειδής, καὶ πολλὰς τῆς βλάβης τὰς παραφυάδας βλαστάνουσα, ἐξ ὧν τὸ κακὸν ἐπὶ πολὺ διαχεῖται, καὶ πρόσω βαίνει, μέχρις ἂν σταίη τῇ δυνάμει τοῦ θεραπεύοντος. Ὥστε τὸν τὴν ἰατρικὴν ἐν Πνεύματι ἐπιστήμην ἐπιδεικνύμενον, πρότερον χρὴ τὴν τοῦ ἡμαρτηκότος διάθεσιν ἐπισκέπτεσθαι, καὶ εἴτε πρὸς τὴν ὑγείαν νεύει, ἢ τοὐναντίον, διὰ τῶν οἰκείων τρόπων προσκαλεῖται καθ’ ἑαυτοῦ τὸ ἀρρῶστημα, ἐφορᾷν, ὅπως τε τῆς ἐν τῷ μεταξὺ προνοεῖται ἀναστροφῆς, καὶ εἰ μὴ τῷ τεχνίτῃ ἀντιπαλαίει, καὶ τὸ τῆς ψυχῆς ἕλκος διὰ τῆς τῶν ἐπιτιθεμένων φαρμάκων αὐξάνει προσαγωγῆς, καὶ οὕτω τὸν ἔλεον κατ' ἀξίαν ἐπιμετρεῖν. Πᾶς γὰρ λόγος Θεῷ καὶ τῷ τὴν ποιμαντικὴν ἐγχειρισθέντι ἡγεμονίαν, τὸ πλανώμενον πρόβατον ἐπαναγαγεῖν, καὶ τρωθὲν ὑπὸ τοῦ ὄφεως ἐξιάσασθαι, καὶ μήτε κατὰ κρημνῶν ὠθῆσαι τῆς ἀπογνώσεως, μήτε τὸν χαλινὸν ὑπενδοῦναι πρὸς τὴν τοῦ βίου ἔκλυσίν τε καὶ καταφρόνησιν· ἀλλ’ ἑνί γε τρόπῳ πάντως, εἴτε διὰ τῶν αὐστηροτέρων τε καὶ στυφόντων, εἴτε διὰ τῶν ἀπαλωτέρων τε καὶ πρᾳοτέρων φαρμάκων, κατὰ τοῦ πάθους στῆναι, καὶ πρὸς συνούλωσιν τοῦ ἕλκους ἀνταγωνίσασθαι, τοὺς τῆς μετανοίας καρποὺς δοκιμάζοντι, καὶ οἰκονομοῦντι σοφῶς τὸν πρὸς τὴν ἄνω λαμπροφορίαν καλούμενον ἄνθρωπον. Ἀμφότερα τοίνυν εἰδέναι ἡμᾶς χρή, καὶ τὰ τῆς ἀκριβείας, καὶ τὰ τῆς συνηθείας· ἕπεσθαι δέ, ἐπὶ τῶν μὴ καταδεξαμένων τὴν ἀκρότητα, τῷ παραδοθέντι τύπῳ, καθὼς ὁ ἱερὸς ἡμᾶς ἐκδιδάσκει Βασίλειος. ΡΒ'
Σοφία Ντρέκου/Αέναη επΑνάσταση
