Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και άλλοι παγκόσμιοι ηγέτες, στρέφουν το βλέμμα τους στους Ρώσους ολιγάρχες καθώς αναζητούν νέους τρόπους για να τιμωρήσουν τον Βλαντιμίρ Πούτιν και αυτούς, που του επέτρεψαν και επωφελήθηκαν από τη βασιλεία του για τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Ο Μπάιντεν ξεχώρισε πλούσιους ολιγάρχες στην ομιλία του για την Κατάσταση της Ένωσης, υποσχόμενος ότι «θα κατασχέσει τα γιοτ, τα πολυτελή διαμερίσματά τους, τα ιδιωτικά τους τζετ». «Ερχόμαστε για τα παράνομα κέρδη σας», είπε. Και στο Ηνωμένο Βασίλειο, δύο ακόμη πλούσιοι Ρώσοι προστέθηκαν στους εννέα άλλους ολιγάρχες στους οποίους έχουν επιβληθεί προσωπικά κυρώσεις για την εισβολή.
Ωστόσο, ποιοι είναι αυτοί οι ολιγάρχες και ποια είναι η σχέση τους με τον Πούτιν; Και το πιο σημαντικό, η κατάσχεση του πλούτου τους θα σηματοδοτήσει ότι θα τερματιστεί ο πόλεμος στην Ουκρανία;
Οι ολιγάρχες έρχονται στην εξουσία
Οι ολιγάρχες, στο ρωσικό πλαίσιο, είναι οι υπερπλούσιες επιχειρηματικές ελίτ με δυσανάλογη πολιτική δύναμη. Αναδύθηκαν σε δύο διακριτά κύματα.
Η πρώτη ομάδα προέκυψε από την ιδιωτικοποίηση της δεκαετίας του 1990, ιδιαίτερα τις πωλήσεις σε μετρητά των μεγαλύτερων κρατικών επιχειρήσεων μετά το 1995. Αυτή η διαδικασία στιγματίστηκε από σημαντική διαφθορά, με αποκορύφωμα το περιβόητο σύστημα « δάνεια για μετοχές », το οποίο μεταβίβαζε μερίδια σε 12 μεγάλες εταιρείες φυσικών πόρων από την κυβέρνηση να επιλέξει μεγιστάνες, σε αντάλλαγμα για δάνεια που προορίζονται για τη στήριξη του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού.
Η κυβέρνηση σκόπιμα αθέτησε τα δάνειά της, επιτρέποντας στους πιστωτές της –τους μελλοντικούς ολιγάρχες– να δημοπρατήσουν τα μερίδια σε γιγάντιες εταιρείες όπως η Yukos, η Lukoil και η Norilsk Nickel, συνήθως για τον εαυτό τους. Ουσιαστικά, η κυβέρνηση του τότε προέδρου Μπόρις Γέλτσιν φαινόταν να εμπλουτίζει μια μικρή ομάδα μεγιστάνων, ξεπουλώντας τα πιο πολύτιμα μέρη της σοβιετικής οικονομίας με μεγάλη έκπτωση.
Μετά την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία το 2000 , διευκόλυνε το δεύτερο κύμα ολιγαρχών μέσω κρατικών συμβάσεων . Οι ιδιώτες προμηθευτές σε πολλούς τομείς όπως οι υποδομές, η άμυνα και η υγειονομική περίθαλψη θα υπερχρέωσαν την κυβέρνηση σε τιμές πολλαπλάσιες από τις τιμές της αγοράς, προσφέροντας μίζες στους εμπλεκόμενους κρατικούς αξιωματούχους. Έτσι, ο Πούτιν εμπλούτισε μια νέα λεγεώνα ολιγαρχών που του όφειλαν τις τεράστιες περιουσίες τους.
Οι ολιγάρχες μένουν εκτός πολιτικής αλλά κρατούν τον πλούτο τους
Στη δεκαετία του 1990, οι ολιγάρχες είχαν το πάνω χέρι με το Κρεμλίνο και μπορούσαν να υπαγορεύσουν ακόμη και την πολιτική κατά καιρούς. Αλλά από τη δεκαετία του 2000, ουσιαστικά ο Πούτιν πρότεινε μια συμφωνία : Οι ολιγάρχες θα έμεναν έξω από την πολιτική και το Κρεμλίνο θα έμενε έξω από τις επιχειρήσεις τους και θα άφηνε ήσυχα τα συχνά παράνομα κέρδη τους.
Επιπλέον, η λαϊκή απογοήτευση με την ιδιωτικοποίηση της δεκαετίας του 1990 διευκόλυνε τη μερική ανάκαμψή της στη δεκαετία του 2000 . Το Κρεμλίνο του Πούτιν, άσκησε πολιτική πίεση στους ολιγάρχες σε στρατηγικές βιομηχανίες όπως τα μέσα ενημέρωσης και οι φυσικοί πόροι, για να πουλήσουν τα ελεγχόμενα μερίδια πίσω στο κράτος. Ο Πούτιν ψήφισε επίσης νόμους, που έδιναν προνομιακή μεταχείριση στις λεγόμενες κρατικές εταιρείες . Αυτές οι κινήσεις εξασφάλισαν τον έλεγχο του Κρεμλίνου στην οικονομία – και στους ολιγάρχες.
Οι τρεις αποχρώσεις της ολιγαρχίας
Σήμερα, τρεις τύποι ολιγαρχών ξεχωρίζουν ως προς την εγγύτητά τους με την εξουσία.
Πρώτα έρχονται οι φίλοι του Πούτιν, που συνδέονται προσωπικά με τον πρόεδρο. Πολλοί από τους στενούς φίλους του Πούτιν –ιδιαίτερα εκείνοι από τις μέρες του στην Αγία Πετρούπολη και την KGB– έχουν βιώσει μια μετέωρη άνοδο σε ακραίο πλούτο . Μερικοί από τους πιο στενούς ολιγάρχες φίλους του Πούτιν από την Αγία Πετρούπολη, είναι ο Γιούρι Κοβάλτσουκ, που συχνά αναφέρεται ως ο «προσωπικός τραπεζίτης» του Πούτιν, ο Gennady Timchenko, του οποίου το βασικό περιουσιακό στοιχείο είναι η εταιρεία εμπορίας ενέργειας Gunvor και τα αδέρφια Arkady και Boris Rotenberg , που κατέχουν περιουσιακά στοιχεία στον τομέα των κατασκευών, της ηλεκτρικής ενέργειας και των αγωγών. Όλα αυτά τα άτομα έχουν τιμωρηθεί.
Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει ηγέτες των ρωσικών υπηρεσιών ασφαλείας, της αστυνομίας και του στρατού –γνωστοί ως «siloviki» – οι οποίοι έχουν επίσης αξιοποιήσει τα δίκτυά τους για να συγκεντρώσουν ακραίο προσωπικό πλούτο.
Μερικοί από αυτούς τους λεγόμενους « σιλοάρχες » είναι πρώην KGB και τώρα FSB, αξιωματικοί των μυστικών υπηρεσιών που είχαν δει με ζήλο τη δύναμη και τον πλούτο των ολιγαρχών της εποχής Γέλτσιν και τα είχαν αποκτήσει και τα δύο υπό τον Πούτιν. Ο άνθρωπος που φημίζεται ότι είναι ο άτυπος ηγέτης των siloviki είναι ο Igor Sechin, πρόεδρος του πετρελαϊκού γίγαντα Rosneft, ο οποίος θεωρείται ευρέως ως το δεύτερο πιο ισχυρό πρόσωπο στη Ρωσία.
Τέλος, ο μεγαλύτερος αριθμός Ρώσων ολιγαρχών είναι ξένοι χωρίς προσωπικές διασυνδέσεις με τον Πούτιν, τον στρατό ή την FSB. Πράγματι, κάποιοι σημερινοί αουτσάιντερ είναι οι ολιγάρχες της δεκαετίας του 1990.
Ενεργοποιητές του Πούτιν
Ανεξάρτητα από τον τύπο τους, οι ολιγάρχες βοήθησαν τον Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία μέσω της πολιτικής τους ηρεμίας και της οικονομικής υποστήριξης των εγχώριων πρωτοβουλιών του Κρεμλίνου .
Επιπλέον, σύμφωνα με το asiatimes, μία έρευνα τονίζει περιπτώσεις στις οποίες ολιγάρχες χρησιμοποίησαν τον πλούτο τους –όσον αφορά τις δουλειές, τα δάνεια ή τις δωρεές– για να επηρεάσουν πολιτικούς σε άλλες χώρες. Για παράδειγμα, το 2014 η ρωσική τράπεζα FCRB δάνεισε 9,4 εκατομμύρια ευρώ (10,3 εκατομμύρια δολάρια) στο λαϊκιστικό αντιευρωπαϊκό κόμμα της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, δημιουργώντας πολιτικό χρέος προς τη Ρωσία.
Και το 2016, η Lukoil, η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία πετρελαίου της Ρωσίας, πλήρωσε κυβερνητικό πρόστιμο 1,4 εκατομμυρίων δολαρίων για τον Martin Nejedly, βασικό σύμβουλο του Τσέχου προέδρου το 2016, γεγονός που επέτρεψε στον Nejedly να διατηρήσει τη θέση του με επιρροή. Αυτό βοήθησε να γίνει ο Τσέχος Πρόεδρος Milos Zema « ένας από τους πιο ένθερμους συμπαθούντες του Κρεμλίνου μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών ».
Ορισμένοι ολιγάρχες, φαίνεται να ξεκινούν οικειοθελώς τέτοιες γεωπολιτικά σημαντικές συναλλαγές για να δημιουργήσουν σχέσεις με το Κρεμλίνο.
Επιπλέον, η έρευνα σχετικά με την απόκρυψη της εταιρικής πολιτικής δραστηριότητας δείχνει ότι η χρήση φαινομενικά μη πολιτικών ενδιάμεσων, όπως ιδιωτικές εταιρείες, είναι μια βασική στρατηγική μέσω της οποίας οργανισμοί όπως το Κρεμλίνο μπορούν να κρύψουν την πολιτική τους δραστηριότητα.
Οι όμηροι του Πούτιν
Αυτό μας φέρνει στο πιο σημαντικό ερώτημα στο μυαλό πολλών ανθρώπων: Καθώς οι κυρώσεις αποδεκατίζουν τον πλούτο των ολιγαρχών , θα μπορούσε αυτό να τους παρακινήσει να εγκαταλείψουν τον Πούτιν ή να αλλάξουν την πορεία του πολέμου;
Ορισμένοι ολιγάρχες μιλούν ήδη εναντίον του πολέμου, όπως ο πρόεδρος του Ομίλου Alfa, Μιχαήλ Φρίντμαν και ο μεγιστάνας των μετάλλων Όλεγκ Ντεριπάσκα – και οι δύο έχουν κυρώσεις από τη Δύση. Η Lukoil ζήτησε επίσης το τέλος του πολέμου . Αν και η Lukoil δεν υπόκειται επί του παρόντος σε άμεσες κυρώσεις, οι έμποροι πετρελαίου ήδη αποφεύγουν τα προϊόντα της εν αναμονή.
Πιστεύω ότι θα δούμε όλο και πιο έντονη αντίθεση στον πόλεμο από τους ολιγάρχες. Τουλάχιστον, η προθυμία τους να κάνουν τη βρώμικη δουλειά του Κρεμλίνου προσπαθώντας να επηρεάσουν δυτικούς πολιτικούς, πιθανότατα θα υποχωρήσει σημαντικά.
Υπάρχουν όμως δύο κρίσιμα όρια για την επιρροή και την ικανότητά τους να επηρεάζουν τη συμπεριφορά του Πούτιν.
Πρώτον, οι ολιγάρχες δεν συνεργάζονται καλά. Στον « καπιταλισμό των πιράνχας » της Ρωσίας , αυτοί οι δισεκατομμυριούχοι προσπάθησαν ως επί το πλείστον να συναγωνιστούν τους αντιπάλους τους για την κρατική μεγαλοπρέπεια.
Η ατομική επιβίωση με στόχο το Κρεμλίνο, όχι η υπεράσπιση κοινών συμφερόντων, όπως η άρση των κυρώσεων, ήταν ο τρόπος λειτουργίας των ολιγαρχών. Το Κρεμλίνο, από την πλευρά του, έχει υποσχεθεί κρατική στήριξη σε εταιρείες που έχουν υποστεί κυρώσεις, ειδικά στον τραπεζικό τομέα.
Το πιο σημαντικό, είναι τα όπλα, όχι τα χρήματα, που μιλούν πιο δυνατά στο Κρεμλίνο σήμερα . Όσο ο Πούτιν διατηρεί τον έλεγχό του στα siloviki –τους νυν και πρώην αξιωματικούς του στρατού και των μυστικών υπηρεσιών κοντά στον Πούτιν– οι άλλοι ολιγάρχες, κατά την άποψή μου, θα παραμείνουν όμηροι του καθεστώτος του.
Οι στρατηγοί είναι πιο πιθανό να επηρεάσουν τον Πούτιν παρά οι ολιγάρχες – και μια οικονομική κατάρρευση μπορεί να είναι ακόμα πιο πειστική.
