Ο Νότιος Καύκασος δεν είναι ξένος σε εξωτερικές δυνάμεις που ανταγωνίζονται για επιρροή και προωθούν τα δικά τους συμφέροντα. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, για παράδειγμα, η περιοχή ήταν στην πρώτη γραμμή της ιδεολογικής σύγκρουσης μεταξύ της Δύσης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Λόγω της στενής εγγύτητας της περιοχής στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, η Σοβιετική Ένωση προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τον Καύκασο για να ασκήσει την επιρροή της εκεί, ιδιαίτερα στο Ιράν και στην Τουρκία. Σήμερα, αυτοί οι δύο περιφερειακοί ηγεμόνες συναγωνίζονται επίσης για επιρροή μετά τον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020 και τις συνεχιζόμενες συνοριακές συγκρούσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν.
Με τη Ρωσία να είναι προφανώς αποφασισμένη να διατηρήσει τη μετα-σοβιετική σφαίρα επιρροής της σε περιφερειακά κράτη, ο Νότιος Καύκασος έχει μετατραπεί για άλλη μια φορά σε ένα θέατρο διενέξεων. Ο πόλεμος του 2020, ο οποίος έληξε υπέρ του Αζερμπαϊτζάν, θεωρήθηκε ευρέως ως μια αντιπαράθεση μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας.
Παρά τις διαφορές τους σε άλλες συγκρούσεις όπως η Συρία και η Λιβύη, η Μόσχα και η Άγκυρα κατάφεραν να συνεργαστούν και να εξισορροπήσουν τις σχέσεις τους όχι μόνο σε όλη τη διάρκεια της συνεχιζόμενης στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία, αλλά και στο Αζερμπαϊτζάν. Η έκταση της συνενοχής της Ρωσίας στην έκβαση της σύγκρουσης οδήγησε στη Μόσχα να κατηγορηθεί ότι πρόδωσε την επί χρόνια σύμμαχό της Αρμενία και διευκόλυνε την επιθετική στάση του Μπακού, πιο πρόσφατα μετά τις συγκρούσεις της 13ης Σεπτεμβρίου.
Η αρμενική κυβέρνηση και τα μέλη του αρμενικού κοινού έχουν γίνει επικριτικοί στην αποτυχία της Ρωσίας να υποστηρίξει τη χώρα τους την ώρα της ανάγκης, δεδομένου ότι και οι δύο χώρες είναι μέλη του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO). Εκμεταλλευόμενη την ευκαιρία σε οποιαδήποτε πιθανή ρήξη, η Πρόεδρος της Βουλής των ΗΠΑ Νάνσι Πελόζι πραγματοποίησε μια ιστορική επίσκεψη στο Γερεβάν τον περασμένο μήνα, καταδίκασε το Μπακού και συζήτησε πιθανές εγγυήσεις ασφαλείας.
Ωστόσο, η υποκρισία της Δύσης και πιο συγκεκριμένα της ΕΕ έχει αποκαλυφθεί από την αταλάντευτη αλληλεγγύη της προς την Ουκρανία, σε αντίθεση με τη φαινομενική εγκατάλειψη της Αρμενίας, ενώ φλερτάρει το πλούσιο σε ενέργεια Αζερμπαϊτζάν.
Τουρκία και παντουρκισμός
Από την πλευρά της, η Τουρκία είναι υπέρμαχος του παντουρκισμού και επιθυμεί να συνεργαστεί με το Μπακού για τη δημιουργία του λεγόμενου διαδρόμου Zangezur, ενός μεταφορικού έργου που παρακάμπτει τα αρμενικά σημεία ελέγχου και το συνδέει με τον θύλακα Nakhchivan του Αζερμπαϊτζάν.
Εάν γίνει, αυτό θα υπονόμευε επίσης τα συμφέροντα του Ιράν, που μοιράζεται χερσαία σύνορα και διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την Αρμενία. Όσον αφορά την Τεχεράνη, αυτή είναι μια κόκκινη γραμμή, καθώς θα έχανε τον ρόλο της που συνδέει την Τουρκία με την Κεντρική Ασία και την Ανατολή και τη Δύση.
Ο μεγάλος εχθρός του Ιράν, το Ισραήλ, έχει επίσης βρει αξία στη συμμαχία του με το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν. Το Ισραήλ είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγικός προορισμός του Μπακού, τροφοδοτώντας το κράτος κατοχής με το 40% των ενεργειακών του αναγκών. Το Ισραήλ με τη σειρά του ήταν ο κύριος προμηθευτής όπλων στο Αζερμπαϊτζάν και αντιπροσώπευε σχεδόν το 70% των εισαγωγών όπλων το 2020.
Η περίπλοκη και παράδοξη γεωπολιτική του Νοτίου Καυκάσου είναι τέτοια που μπορεί κανείς να βρει ισραηλινές σημαίες να κυματίζουν στο Αζερμπαϊτζάν, ενώ ιρανικές σημαίες φαίνεται να υψώνονται στη χριστιανική Αρμενία.
Ο Νότιος Καύκασος πρόκειται τώρα να γίνει ακόμη πιο περίπλοκος, χάρη στον ανταγωνισμό μεταξύ των γειτόνων της Νότιας Ασίας, Πακιστάν και Ινδίας, που θα μπορούσε να βρει τον δρόμο του να παίξει με αντιπρόσωπο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν.
Ο παράγοντας Πακιστάν
Ακολουθώντας τα βήματα της Τουρκίας, το Πακιστάν έγινε η δεύτερη χώρα στον κόσμο που αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Αζερμπαϊτζάν τον Δεκέμβριο του 1991. Τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους συμπλήρωσαν 30 χρόνια διπλωματικών σχέσεων. Το Πακιστάν είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που δεν αναγνωρίζει την Αρμενία ως κράτος.
Αυτή η πολιτική πηγάζει από την αλληλεγγύη του Ισλαμαμπάντ με το Αζερμπαϊτζάν για τη διαμάχη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, πιο πρόσφατα για τις συγκρούσεις του περασμένου μήνα, υποστηρίζοντας το «δικαίωμα του Μπακού να υπερασπίζεται την εδαφική του ακεραιότητα». Σε απάντηση, η Αρμενία τάχθηκε στο πλευρό του εχθρού του Πακιστάν, Ινδίας, για το επίμαχο ζήτημα του Κασμίρ.
Οι στρατιωτικοί δεσμοί μεταξύ Μπακού και Ισλαμαμπάντ έχουν αυξηθεί τις τρεις δεκαετίες των στενών τους σχέσεων και αναβαθμίστηκαν σημαντικά πέρυσι μετά τις πρώτες κοινές στρατιωτικές ασκήσεις μεταξύ Τουρκίας, Πακιστάν και Αζερμπαϊτζάν,«The Three Brothers - 2021», στο Μπακού. Επιπλέον, το Αζερμπαϊτζάν έχει εκφράσει προηγουμένως ενδιαφέρον για την απόκτηση πακιστανο-κινεζικών μαχητικών αεροσκαφών JF-17 Thunder.
Πολιτικά, και οι τρεις χώρες υπέγραψαν τη Διακήρυξη της Κωνσταντινούπολης τον Ιούλιο του 2022, με στόχο την ενίσχυση των υφιστάμενων δεσμών, την εμβάθυνση του διακοινοβουλευτικού διαλόγου και την επανάληψη της υποστήριξής τους στις εδαφικές διεκδικήσεις του άλλου. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Ινδία αντιλαμβάνεται αυτή την ακμάζουσα τριπλή συμφωνία με ανησυχία. Την περασμένη εβδομάδα, οι Economic Times σημείωσαν ότι η νίκη του Αζερμπαϊτζάν εναντίον της Αρμενίας αντιπροσωπεύει «ένα πιθανό πρότυπο για τη στρατιωτική συνεργασία Τουρκίας-Πακιστάν» και χρησιμεύει ως «ένα προειδοποιητικό σήμα που η Ινδία δεν μπορεί πλέον να αγνοήσει», ειδικά εάν μια μέρα αποφασίσουν να παίξουν από κοινού σε άλλα θέατρα, «συμπεριλαμβανομένου του κατεχόμενου από το Πακιστάν Κασμίρ».
Αυτό συνέπεσε με την απόφαση του Νέου Δελχί να υπογράψει εντολή εξαγωγής πυραύλων και πυρομαχικών προς την Αρμενία, συμπεριλαμβανομένης της πρώτης εξαγωγής συστήματος πολλαπλής εκτόξευσης πυραύλων της Ινδίας Pinaka. Αν και η αξία της συμφωνίας δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί, σύμφωνα με πληροφορίες, αξίζει 250 εκατομμύρια δολάρια και πρόκειται να ολοκληρωθεί μέσα στους επόμενους μήνες.
Σύμφωνα με τον Ινδό στρατιωτικό αναλυτή και συνταξιούχο πιλότο της Πολεμικής Αεροπορίας Vijainder Thakur, αυτή η κίνηση σηματοδοτεί όχι μόνο μια σημαντική ανακάλυψη για την υπερπόντια βιομηχανία όπλων της Ινδίας, αλλά προαναγγέλλει επίσης μια αλλαγή παραδείγματος στην εξωτερική πολιτική της χώρας αποφυγής της έκδηλης ανάμειξης σε ζώνες ξένων συγκρούσεων. Τακτικά, η εμφάνιση του Pinaka M-1 ταιριάζει περισσότερο σε έναν αντίπαλο που είναι γνωστός για τη μεγάλη εξάρτησή του από τον πόλεμο με drone.
Proxy war στον Καύκασο
Ο Νότιος Καύκασος δεν θα ήταν το πρώτο θέατρο πληρεξουσίου για τη σύγκρουση μεταξύ Πακιστάν και Ινδίας, καθώς οι δύο χώρες συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν η μία την άλλη στο Αφγανιστάν, με την ιστορική υποστήριξη του Ισλαμαμπάντ στους Ταλιμπάν και την υποστήριξη της Ινδίας στη Βόρεια Συμμαχία και την πρώην κυβέρνηση του Αφγανιστάν. Ωστόσο, το Πακιστάν θα μπορούσε να χάσει την επιρροή του καθώς το κράτος που κυβερνάται από τους Ταλιμπάν είναι ανοιχτό να σφυρηλατήσει στενότερους δεσμούς με την Ινδία.
«Η Ινδία θα πρέπει να διευρύνει το εύρος της υποστήριξης προς την Αρμενία», πιστεύει ο Ινδός μελετητής από το Κασμίρ και ειδικός στην Κεντρική Ασία K N Pandita. «Θα πρέπει να εκπαιδεύσει Αρμένιους μαχητές με τις πιο πρόσφατες πολεμικές τακτικές όπως έγινε στην περίπτωση του Αφγανικού Εθνικού Στρατού».
Ενώ το Πακιστάν έχει κακές διπλωματικές σχέσεις με την Αρμενία, η Ινδία έχει υιοθετήσει μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση και διατήρησε μια «αρχική θέση» στο ζήτημα του Καραμπάχ, παραλείποντας να κατονομάσει ρητά το Αζερμπαϊτζάν ως «επιτιθέμενο» όταν το καλούσε να σταματήσει τις εχθροπραξίες. Το εμπόριο είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη, καθώς η Ινδία έγινε ο τέταρτος μεγαλύτερος εξαγωγικός εταίρος του Αζερμπαϊτζάν το πρώτο εξάμηνο του 2022 και το Μπακού είναι απίθανο να είναι διατεθειμένο να το θέσει σε κίνδυνο καθώς θεωρείται ότι είναι πολύ κοντά στο Πακιστάν για να αρέσει η Ινδία.
Ως εκ τούτου, λόγω της γεωστρατηγικής του σημασίας, ο Νότιος Καύκασος είναι και πάλι πρόσφορο έδαφος για συγκρούσεις πληρεξουσίων. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η πυρηνική αποτροπή μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση ότι οι πόλεμοι αντιπροσώπων ήταν η κύρια πηγή στρατιωτικής αντιπαράθεσης. Οι αντίπαλοι με πυρηνικά όπλα Πακιστάν και Ινδία μπορεί επίσης να βρεθούν εμπλεκόμενοι σε έμμεση σύγκρουση στο Νότιο Καύκασο, αν και, σε αντίθεση με τον Ψυχρό Πόλεμο, θα υπάρχει λιγότερη νοοτροπία παιχνιδιών μηδενικού αθροίσματος για τον απλό λόγο ότι οι επιχειρηματικοί δεσμοί είναι επίσης σημαντικοί.
Ελληνική εμπλοκή;
Οι Τούρκοι έχουν ήδη εμπλέξει την Ελλάδα στους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς του Καυκάσου, με τον λαλίστατο ναύαρχο ε.α. Τσιχάτ Γιαϊτσί, να βλέπει συνωμοσία Αρμενίων και Ελλήνων κατά των Αζέρων.
Στην εξίσωση μπαίνει και η Κύπρος, μετά την επίσημη επίσκεψη στην Αρμενία που πραγματοποίησε ο Αρχηγός ΓΕΕΦ στις αρχές του τρέχοντος έτους, όπου επαναβεβαιώθηκε η σημασία του διμερούς προγράμματος στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ Κύπρου και Αρμενίας, καθώς και του τριμερούς με την Ελλάδα.
Οι σχέσεις Ελλάδος-Ινδίας βρίσκονται σε συνεχή πορεία ενίσχυσης σε όλους τους τομείς, με ιδιαίτερη έμφαση στον τομέα της ασφάλειας και της ανταλλαγής πληροφοριών, συνεργασία που προκύπτει και ενισχύεται από την αδιάκοπη τουρκο-πακιστανική "συμμαχία του κακού" σε Αιγαίο-Μεσόγειο, Κασμίρ, αλλά και αλλού.
Όπως γράφαμε πρόσφατα στο ΠΕΝΤΑΠΟΣΤΑΓΜΑ, η θέση των Ινδών είναι πως στρατηγική επιταγή αποτελεί η σύγκλιση κατά Άγκυρας-Πακιστάν, καθώς η Τουρκία βασανίζει την Ελλάδα στη Μεσόγειο και την Ινδία στο Κασμίρ.
Οι στενές σχέσεις της Ελλάδας με την Ινδία και την Αρμενία, αλλά και ο κρίσιμος παράγοντας της Κύπρου, αποτελούν το αντίδοτο στον άξονα του κακού που σχηματίζουν Τουρκία, Αζερμπαϊτζάν και Πακιστάν.
Μπορεί ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κυριάκος Μητσοτάκης, να έσφιγγε το χέρι και να χαμογελούσε δίπλα στον δικτάτορα του Αζερμπαϊτζάν και εγκληματία πολέμου Ιλχάμ Αλίεφ, φλερτάροντας ενεργειακά με το Μπακού λόγω της ενεργειακής κρίσης, ωστόσο είναι σαφές σε όλους τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων πως τα στρατηγικά συμφέροντα της χώρας είναι με την Αρμενία.
Η εγκατάλειψη του Γερεβάν δεν είναι επιλογή, και ως εκ τούτου, η ενίσχυση των συνεργασιών στον τομέα της άμυνας, της ασφάλειας και των πληροφοριών στο ομιχλώδες τοπίο του Καυκάσου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ενίσχυση και των ελληνικών θέσεων έναντι της Τουρκίας, σε συγκερασμό με τα κοινά συμφέροντα που διέπουν τις σχέσεις Ελλάδος, Αρμενίας και Ινδίας.
