«Στενοί ώμοι, χαλαρή χειραψία, απαλή φωνή. Αυτές ήταν οι πιο έντονες αναμνήσεις από τη συνάντησή μου με τον Μπασάρ αλ Άσαντ» δηλώνει ο ανταποκριτής του CNN Άιβαν Γουάτσον, διηγούμενος συνταρακτικά την ιστορία του. Επιχειρώντας μια σύγκριση με τον Σαντάμ Χουσεΐν, ο δημοσιογράφος κάνει λόγο για την «κοινοτοπία του κακού», παραπέμποντας στο ομώνυμο βιβλίο της Χάνα Άρεντ.
Ήταν το 2007 και η εξέγερση κατά των αμερικανικών στρατευμάτων μαινόταν στο Ιράκ. Ο ανατραπείς ηγέτης του Ιράκ Σαντάμ Χουσεΐν, ένας κοσμικός Μπααθιστής όπως ο Άσαντ, είχε εκτελεστεί μόλις έξι μήνες νωρίτερα.
Αλλά ο τότε ηγέτης της Συρίας, ο οποίος είχε διαδεχτεί τον πατέρα του Χαφέζ επτά χρόνια πριν, αντιπροσώπευε μια σταθερή αντίθεση με το χάος που έπληττε το γειτονικό Ιράκ.
Ο Άσαντ μας συνάντησε χωρίς μεγάλη συνοδεία, «διπλώνοντας» το μακρύ του σώμα σε μια καρέκλα στην κορυφή του δωματίου. Σε κανένα στάδιο δεν μας έκαναν σωματική έρευνα. Η ομάδα ασφαλείας του επέδειξε απόλυτη εμπιστοσύνη, μένοντας ως επί το πλείστον «αόρατη».
Το πιθανότερο ήταν ότι οι επίφοβες συριακές υπηρεσίες ασφαλείας μας είχαν ελέγξει από τη στιγμή που προσγειωθήκαμε στη Δαμασκό, ενώ πιθανότατα έψαχναν τα δωμάτιά μας και μας άκουγαν.
Δεν ήξερα τότε ότι αυτός ο ψηλός, αδύνατος άντρας, ντυμένος με κοστούμι, θα ήταν μια μέρα ο πιο σκληρός αντίπαλος της Αραβικής Άνοιξης, επιβιώνοντας ενώ άλλοι ισχυροί της περιοχής «έπεσαν», και εξαπολύοντας μια ανελέητη καταστολή που βύθισε τη χώρα του σε 13 χρόνια εμφυλίου πολέμου για να δει στη συνέχεια τη δυναστική εξουσία του να καταρρέει μέσα σε λίγες μέρες.
Ήμουν με μια ομάδα περισσότερων από 12 ανταποκριτών και συντακτών από την Εθνική Δημόσια Ραδιοφωνία. Ένας στόλος από μαύρες λιμουζίνες με συνοδεία μοτοσικλετών μας έφερε από το πολυτελές ξενοδοχείο Four Seasons στη Δαμασκό σε μια έπαυλη σε έναν λόφο με θέα στην πόλη.
Κατά τη διάρκεια μιας ωριαίας συζήτησης που διεξήχθη σχεδόν εξ ολοκλήρου στα αγγλικά το 2007, ο Άσαντ αρνήθηκε κατηγορηματικά διάφορους ισχυρισμούς κατά του καθεστώτος του.
Όχι, η Συρία δεν είχε κανένα ρόλο σε μια σειρά από δολοφονίες επικριτών του στον γειτονικό Λίβανο. Αρνήθηκε την ύπαρξη διαύλου τζιχαντιστών μαχητών που διασχίζουν τη Συρία για να πολεμήσουν στο Ιράκ. Απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με την έλλειψη ελευθεριών του Τύπου στη Συρία και το σύστημα μονοκομματικής διακυβέρνησης, επιδόθηκε σε κλασικό «whataboutism».
Δεν επέδειξε καμία απολύτως ευθύνη ούτε μεταμέλεια για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Συρία, παραπέμποντας και υπογραμμίζοντας αντίθετα παραδείγματα καταπιέσεων και κακοποιήσεων των ΗΠΑ στο Ιράκ.
Παλάτια και φυλακές
Ο Άσαντ δεν ήταν τόσο επιδεικτικός όσο ο συνάδελφός του δικτάτορας Σαντάμ, του οποίου τα τερατώδη παλάτια στο Ιράκ είχαν κιτς επένδυση με φύλλα χρυσού.
Αλλά οι Σύροι που εξερευνούν τώρα τις εγκαταλελειμμένες περιουσίες του Άσαντ αποκάλυψαν ότι ο πρώην οφθαλμίατρος που έγινε πρόεδρος σίγουρα είχε το δικό του γούστο για πολυτέλεια. Ένα βίντεο έδειξε δεκάδες πολυτελή αυτοκίνητα σταθμευμένα στο γκαράζ του προέδρου, μεταξύ των οποίων μια κόκκινη Ferrari F50, μια Lamborghini, μια Rolls Royce και μια Bentley.
Στο μεταξύ, η φήμη του καθεστώτος του για απόλυτη βαναυσότητα είχε εδραιωθεί εδώ και πολύ καιρό, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου που συνεχίστηκε για 14 αιματηρά χρόνια.
Basat al reeh. Dulab. Falaqa… Αυτές ήταν αραβικές ονομασίες για τεχνικές βασανιστηρίων που μου επαναλάμβαναν Σύροι που είχαν φυλακιστεί κατά τη διάρκεια της καταστολής του καθεστώτος στην αντικυβερνητική εξέγερση που ξέσπασε σε ολόκληρη τη χώρα το 2011. Σύντομα εξοικειωθήκαμε μαζί τους.
«Υπομέναμε βασανιστήρια όλη την ώρα», είπε ο Ταρίκ, ένας ακτιβιστής της αντιπολίτευσης από το λιμάνι της Λαττάκειας, ο οποίος μου διηγήθηκε τις 40 ημέρες που πέρασε στην απομόνωση.
Στο «Ντουλάμπ», εξήγησε ο Ταρίκ από την εξορία του στην Τουρκία, βάζεις το κεφάλι ενός θύματος σε ένα ελαστικό αυτοκινήτου και μετά τον ξυλοκοπείς. Στο «Μπασάτ αλ Ριχ» ένας κρατούμενος δενόταν σε μια σανίδα και τον χτυπούσαν. Η «Φαλάκα» περιλάμβανε ξυλοδαρμό των ποδιών ενός θύματος.
Στην επαρχία Ιντλίμπ που ελέγχεται από την αντιπολίτευση, πήρα συνέντευξη από έναν οδοντίατρο το 2012, ο οποίος συνελήφθη επειδή παρείχε κρυφά ιατρική περίθαλψη σε τραυματίες διαδηλωτές.
Είπε ότι υπέμεινε ξυλοδαρμούς, παραλίγο να πνιγεί σε κουβάδες με νερό τουαλέτας και υπέφερε από ηλεκτροσόκ στα γεννητικά του όργανα κατά τη διάρκεια μιας 45ήμερης παραμονής σε ένα κελί φυλακής που χτίστηκε για 60 άτομα, αλλά μέσα του ήταν στοιβαγμένοι 130 κρατούμενοι.
Τελικά, οι δυνάμεις του Άσαντ, με την υποστήριξη του Ιράν, της Ρωσίας και της Χεζμπολάχ, κατάφεραν να ανακτήσουν τον έλεγχο μεγάλου μέρους της Συρίας. Οι φυλακές έμειναν γεμάτες κρατούμενους και τα βασανιστήρια συνεχίστηκαν.
Στη συνέχεια, στα τέλη Νοεμβρίου, όπως λέει και η παροιμία: «Υπάρχουν δεκαετίες όπου τίποτα δεν συμβαίνει. Και μετά υπάρχουν εβδομάδες όπου συμβαίνουν δεκαετίες». Μια επίθεση των ανταρτών διέλυσε το καθεστώς του Άσαντ σε λιγότερο από δύο εβδομάδες.
Τα πλήθη των Σύρων, αναζητώντας απελπισμένα ίχνη αγαπημένων αγνοουμένων έξω από τη στρατιωτική φυλακή Σαϊντνάγκια, υπογράμμισαν τη σκληρότητα της δυναστικής δικτατορίας του Άσαντ.
Σύροι και Λιβανέζοι κρατούμενοι βγήκαν από τα συριακά μπουντρούμια σαν να αναστήθηκαν, αφού θεωρούνταν χαμένοι για δεκαετίες.
Κυνισμός και υποκρισία
Κατά τη διάρκεια των 53 χρόνων στην εξουσία της δυναστείας Άσαντ, η Δαμασκός έπαιξε ένα απίστευτα κυνικό παιχνίδι περιφερειακής πολιτικής.
Αυτή η βάναυση κοσμική κυβέρνηση που βομβάρδισε τη δική της πόλη Χάμα το 1982 για να συντρίψει μια εξέγερση των Αδελφών Μουσουλμάνων διοχέτευσε αργότερα σουνίτες τζιχαντιστές στο Ιράκ για να πολεμήσουν την αμερικανική κατοχή. Μερικοί από αυτούς τους μαχητές επέστρεψαν για να πολεμήσουν τελικά τη συριακή κυβέρνηση. Εν τω μεταξύ, οι στενότεροι σύμμαχοι της Συρίας ήταν επίσης το Ιράν –ένα θεοκρατικό καθεστώς- και η Χεζμπολάχ, το σιιτικό «κόμμα του Θεού» του Λιβάνου.
Για δεκαετίες, η Δαμασκός ενήργησε ως προστάτης των Κούρδων αυτονομιστών του PKK σε μια μακροχρόνια εξέγερση κατά της κυβέρνησης στη γειτονική Τουρκία, ενώ παράλληλα αρνήθηκε σε πολλούς Κούρδους που γεννήθηκαν στη Συρία τα πλήρη δικαιώματα της ιθαγένειας.
Και ενώ Σύροι αξιωματούχοι κατήγγελλαν διαρκώς την ισραηλινή κατοχή παλαιστινιακών εδαφών, ακόμη και όταν ο συριακός στρατός και η μυστική αστυνομία βασάνιζαν απλούς ανθρώπους σε σημεία ελέγχου στον Λίβανο κατά τη διάρκεια μιας συριακής κατοχής που κράτησε σχεδόν 30 χρόνια.
Αυτές οι ιδεολογικές αντιφάσεις ήταν εκπληκτικές. Χρησιμοποιούνταν επίσης για την προβολή της συριακής ισχύος και επιρροής πολύ πέρα από τα σύνορα της χώρας.
Η υποκρισία και ο κυνισμός που επέδειξε ο Άσαντ ήταν μια οικογενειακή επιχείρηση.
Σε μια συνέντευξη του 2009 στο CNN, η βρετανικής καταγωγής σύζυγος του προέδρου Άσμα καταδίκασε τους ισχυρισμούς για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τον ισραηλινό στρατό που διαπράχθηκαν στη Γάζα και μίλησε για τις ευθύνες του να είσαι «Πρώτη Κυρία».
«Τι κάνεις στη θέση που κατέχεις;» είπε εκείνη. «Ως μητέρα και ως άνθρωπος, όπως είπα, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι αυτές οι φρικαλεότητες θα σταματήσουν».
Αλλά τρία χρόνια αργότερα, στάθηκε περήφανα στο πλευρό του συζύγου της, αγνοώντας τη φρίκη που προκάλεσαν οι συριακές κυβερνητικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, ο οποίος περιελάμβανε τους επαναλαμβανόμενους βομβαρδισμούς νοσοκομείων.
Υπάρχει μια χαρακτηριστική ανάμνηση από ένα ταξίδι στη Δαμασκό που με στοιχειώνει ακόμα.
Το 2005, κατευθύνθηκα μυστικά, υποδυόμενος τον τουρίστα, σε ένα νυχτερινό κέντρο διασκέδασης που βρισκόταν σε ένα λόφο με θέα στην πόλη.
Εκεί, ανάμεσα σε πολύχρωμα φώτα και έντονη χορευτική μουσική, μίλησα με κορίτσια 14 και 15 ετών από το γειτονικό, κατεστραμμένο από τον πόλεμο Ιράκ που δούλευαν ως ιερόδουλες. Μερικά από τα αγόρια και τα κορίτσια που δούλευαν σε αυτόν τον οίκο ανοχής ήταν ακόμη νεότερα.
Το νυχτερινό κέντρο βρισκόταν λίγα μόλις χιλιόμετρα από το προεδρικό μέγαρο του Άσαντ.
Σε μια χώρα τόσο ανελέητα ελεγχόμενη από τη συριακή μυστική αστυνομία - όπου κάθε ένδειξη διαφωνίας πατασσόταν γρήγορα - είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς ότι οι αρχές αγνοούσαν την ύπαρξη του κλαμπ και τη δουλειά που έκαναν τα παιδιά εκεί.
Ήταν δύσκολο να φανταστώ τον λεπτοκαμωμένο άνθρωπο που γνώρισα να κυβερνά αυτού του είδους το σύστημα, και όμως ο Άσαντ κυβέρνησε ως πρόεδρος για 24 χρόνια. Σοφότεροι από εμένα έχουν γράψει για την κοινοτοπία του κακού.
Με βάση αυτά που είδα πριν από πολύ καιρό κατά τη διάρκεια της ωριαίας ακρόασής μου με έναν δικτάτορα, ο Μπασάρ αλ Άσαντ ήταν η προσωποποίησή του.
